Stella Aciman

Kök Ayna veya Türkiye’de kullanılan ismiyle Taş Ayna… Kıbrıs’taki geçmişi 150-180 yıl öncesine dayanan bir sanat dalı ama ne yazık ki yok olmaya mahkûm. Eskinin Kök Aynalarını yapan ustalar tarihin sayfalarına gömülmüşler. Onlardan geriye yaptıkları eserler kalmış. Zaman, her biri ayrı bir sanat eseri olan Kök Ayna’ları yıpratmış. Tarihine bağlı olan ve sanattan anlayan sahipleri, duvarlarında kök salmış yıpranmış aynalarını yeniletmek için yollara düşmüşler ve Lefkoşa Büyük Han’ın içinde dükkânı olan Aziz Hasan Mevlitler’e ulaşmışlar.

Çeyizlerde kök ayna

“Ben Mimar Sinan Üniversitesi’nin ilk mezunlarındanım. Kıbrıs’ta Kök Ayna ve restorasyonunu yapan son sanatkârım” diye söze başlıyor Aziz Bey.
“Kök Ayna nedir?” diye soruyorum. “Çerçeve yokken ayna çok değerli bir malzemeydi saraylarda ve aristokrat evlerinde. O zamanlar aynaya çerçeve yapılırdı, şimdi ise çerçeveye ayna yapılıyor. Bu aynalar asıldıkları duvarlarla bütünleşir, ağır ve kırılgan olduğu için çok uzun yıllar yerlerinde asılı kalır, köklenirdi. Bu yüzden adına Kök Ayna deniyor.” 
Kıbrıs’ta evlenen kızların çeyizlerinde yer alan Kök Ayna’ların geçmişiyle ilgili çok fazla bilgi yok ne yazık ki. Aziz Bey “Güzel Sanatlarda bize böyle bir şey öğretilmedi. Bu işin ustaları hep dış kaynaklıdır. Osmanlı bir dönemde yapardı. Zaten desenleri gördüğünüzde ‘bu Osmanlı, bu İtalyan’ diye ayırt edebilirsiniz. Kök Ayna Türkiye’ye gidiş gelişlerde Ada’ya taşındı. Ben bilgileri yaptığım restorasyonlarla zaman içinde öğrendim” diye anlatırken, üzerinde budakları olan Alman yapımı ahşaptan yapılmış kartallı Kök Ayna’yı gösteriyor.
“ Ada’da Kök Ayna yapılıyor mu?” diye sorduğum soruya ise “hayır, yapılmıyor, ne yazık ki o gelenek bitti. Sadece ellerinde eski Kök Ayna’sı olanlar restore ettiriyorlar” diye cevap veriyor ve anlatmaya devam ediyor.

Restorasyon zor iş

“Restorasyon işi çok dikkat ister çünkü olay boyayı alıp çerçevenin üstüne sürmek değildir. Ağaç üzerine özel bir alçıyla yapılır Kök Ayna. Döneminde yaprakların her biri için ayrı döküm yapılır ve ısı yardımıyla şekillendirilir, yerine monte edilirdi. Şimdilerde bu iş poliüretanla yapılıyor ama boyası erken dökülüyor ve kararma oluyor. Artık bu işi eski formlarda yapan yoktur çünkü çok zordur. Restorasyonun yanı sıra ben de Kök Ayna yapıyorum ama eskinin dokusunu yakalamak mümkün olmuyor. Bir restorasyonu 2,5-3 ay içinde bitiriyorum. Eksik parçaları yapıp yerleştirme, altın varağı işlemek ve dinlenme dönemi-ki boyayı nemli zemine atarsanız zamanla kararma yapar- zaman alıyor.
Bu aynaların özel motifleri vardır. En çok kullanılan gül motifidir. Badem çiçeği, sepet içinde çiçekler, yapraklar, kurdeleler, Osmanlı Dönemi’nde kumru, meşaleler ise diğer önemli Kök Ayna motifleridir. Bu aynaların diğer bir özelliği ise; bir altın yaprak, bir atlama(boya), bir yaprak olarak yapılır ki o efekt yakalanabilsin.”
Geçmişin Kıbrıs’ın da hemen hemen her evin duvarlarını süsleyen Kök Aynalar, 1963 yılı sonrası yabancıların talebiyle o duvarlardan indirildi ve yaban ellere gitti. O yıllarda çok fazla önemsenmeyen bu aynalara şimdilerde sahip olmak için ise ceplerin bir hayli boşalması gerekiyor.