Sevgili dostum Ahmet Ömerağa’yla uzun yılların dostluğunu paylaşıyoruz.

   Gönyeli’de doğup büyükmekten öteye Gönyeli sevdasını taşıyan biri. Öyle ki; köyünün tarihçesinden, sosyal yaşamından, halkbilimi ve kültürü üzerine iğneyle kuyu kazar nitelikte yaptığı araştırmaları, toplum belleğimizle buluşturan çok değerli bir araştırmacımız.

   Önceleri Gönyeli köyü (ki artık köy değil apayrı bir şehir düzeyinde) üzerine çok değerli çalışmalar yaparken, bu çalışmaları içerisinde köyün “insan yüzünü” de fotoğraflarla belgelerle ortaya koymakla bu yolu yürümeye başlamıştı. Gönyeli Spor Kulübüyle ilgili çalışması ise apayrı bir değer. Özelde futbol olmakla birlikte bu kitap da dönemin sosyal-kültürel yaşamının izdüşümleriyle dolu.

   Geçtiğimiz günlerde bir vesileyle buluşunca elime iki yeni kitabını tutuşturuverdi. A-4 boyutunda her biri 400 sayfalık bol fotoğraflı kitaplardı. Birinin adı “Dünya’da ve Kıbrıs’ta İpeğin Tarihi-Geleneksel Tezgâh Kumaşlarımız”, bir diğeri ise “Bir Şehrin Anatomisi-GÖNYELİ”.   

   Ben bugün sizleri “Dünya’da ve Kıbrıs’ta İpeğin Tarihi-Geleneksel Tezgâh Kumaşlarımız” kitabıyla ilgili bilgilendirmek istiyorum.   

   A-4 boyutunda ve Kasım 2024’de okurla buluşturulan kitap 401 sayfa ve bol fotoğraflı. Toplam 4 ana bölümden oluşan kitabın altbaşlıklarını az sonra sizlerle paylaşacağım. Öncelikle kitabın Ön Söz’ünde Albayrak’ın okura seslenişini okuyalım...

   “Sevgili okurlarım, Kıbrıs halkbilim çalışmalarında yirmiyi aşkın bir zamandır araştırmalarımla oluşturduğum kitaplarımı sizlere sunmaktayım. Yirmi sekizinci kitabım olan elinizdeki “Dünyada ve Kıbrıs’ta İpeğin Tarihi, Geleneksel Tezgâh Kumaşlarımız” kitabımla yine kıyafet ve kıyafeti oluşturan geleneksel tezgâh kumaşlarımızın nasıl oluştuğunu, malzeme iplik ve dokuma sanatının tarihini irdeleyeceğiz. Tabii iplik derken ipek, yün, pamuk, keten gibi kumaşı oluşturan malzemelerin de doğuşunu dokunmasını kumaşın oluşumunu sizlerin gözleri önüne sermeye çalışacağız. Bildiğiniz üzere 2009 yılında çıkardığım “Gönyeli Köyü Kıyafetler Albümü” ile çıktığımız Kıbrıs Geleneksel Kıyafetlerimiz konulu çalışmamıza 2022 Mart ayında çıkardığımız “Geleneksel Kıyafetten Kostüme Kıbrıs” adlı kitabımızla yeni bir boyut açmış, tüm adamızın güney ve kuzey Kıbrıs’taki müzeler özel koleksiyonlar hatta Londra’daki Cambridge müzesindeki Kıbrıs kıyafetlerini de gidip araştırarak fotoğraflayıp bu kitabımızda yayınlamıştık. İşte bu çalışmaların temelini oluşturan kıyafetin malzemesi kumaşın oluşumu ve iplik dediğimiz ipek, pamuk, yün ve ketenin adına geleneksel kıyafeti oluşturan malzemenin tarihini, dokunmasını, tezgâhından, terzisine araştırıp bu kitapta sizlere sunuyoruz. Belki ilk kez duyacağınız çok ilginç yöntemler, beceriler, buluşlar ve ilginç olayları, karanlıkta el yordamıyla hayal ettiğinizi bulmak heyecanını yaşayacaksınız. Ben araştırırken bulduklarım ve gün yüzüne çıkmış o denli esrarengiz şeyler var ki! bunları sizlere heyecanla aktarmaya can atıyorum.

   Kıbrıslı kostümler, Kıbrıs’ın geleneksel kültürünün ayrılmaz bir parçasıdır. Her biri, bu doğu Akdeniz adasında yaşayan ve kendine has özelliklerine rağmen ortak kökenlerinin ve tarihlerinin bilincini canlı tutan Kıbrıslıların kimliğini “Kıbrıs kültürünü” içinde koruyan insanlardır. Farklı Kıbrıslı kıyafetlerinin incelenmesi, adanın ticaret veya fetih yoluyla komşu ve uzak ülkelerle olan ilişkilerini ortaya koymaktadır. Kostümler, Kıbrıs halkının yabancı özellikleri özümseme ve kendi geleneklerine uygun olarak kendi yöntemleriyle yeniden yaratma becerisini anlatıyor. Her bir kostüm, yalnızca hammaddelerin işlenmesi, dokuma ve süsleme tekniklerini değil, aynı zamanda kesilme ve dikilme biçimindeki beceri ve hassasiyeti de birleştiren karmaşık bir sanat eseridir. Kostüm, halk sanatı yaratmanın gerçek ifadesidir. Hem kostüm türündei hem de ayrıntılarda yerel farklılıklar vardır; kumaşın renginde, kısmi unsurlarının kombinasyonunda, kesiminde, dekorasyonunda ve aksesuarlarından oluşan farklılıklar bizlerin zenginlikleridir. (Ahmet Ömerağa -Albayrak-)”

   Kitabın 4 ana bölümden oluştuğundan bahsetmiştim. İşte ana bölümler altında toplanan başlıklar...

1.bölüm:

*İpliğin ilk ortaya çıkışı, ipeği ilk Çinliler mi Türkler mi üretti? Miladi dönem öncesi orta Asya’da ipek/*Roma’da ipekçilik ve dokuma, Romalıların ipek aşkı/*Dünya dokuma tarihi/*Kıbrıs ve doğu Akdeniz’de dokuma kumaşının tarihi

2.bölüm

*Kıbrıs’ta ipek üretimi/*Geleneksel dokumacılık ve Kıbrıs’ta dokumacılığın tarihi/*Osmanlı şerie-sicilleri ipek üretimi ve o dönemin ticareti/*Kıbrıs’ta nerede ne üretilirdi ve nerelere ihracat yapılıyordu/*Tezgah dokuma nasıl dokunur/*Kıbrıs’ta yapağı koyunyünü ticareti

*Kıbrıs’ta dokuma tezgah kumaşları/*Kıbrıs’ın doğal boyalarının (kök boya) tarihi/*Kıbrıs’ta üretim ilişkileri boyamacılık/*Yazmacılık (basmacılık)/*Geleneksel Kıbrıs Türk kadın kıyafetleri/*Başkentte ticaret ve üretim ilişkileri/*Kıbrıs’ın geleneksel dokumaları/*Lapta (Lapithos)’ta ipek ve kumaşçılık/*Lefkonuk bölgesi dokuma kumaşları/*Kıbrıs’ta keten üretimi ve işleme alanları/*Kıbrıs dokumalarında Linobambaki

3.bölüm

*Venedik döneminde Kıbrıs (1489-1570)/*Lüzinyan Venedik dönemleri Kıbrıs’ta üretim

4.bölüm

*Osmanlı dönemi Anadolu’da ipek ve gelişimi/*Osmanlılarda dokumacılık/*Osmanlı dönemi ticaret/*Geleneksel Türk kumaşları

   Ve bu değerli çalışmadan bir alıntı yapmadan önce sevgili dostum Ahmet Ömerağa’yı bir kez daha kutlar, böylesi çalışmalarının tüm hızıyla sürmesini dilerim...

Kitaptan alıntı:

“Kıbrıs’ta Nerede Ne Üretilirdi Ve Nerelere İhracat Yapılıyordu?

   1598 yılında adanın bereketli oluşundan bahsedilmektedir. İyi sulanmış hububat, pamuk ve şeker tarlalarının Cithera’da (Değirmenlik) bulunduğunu; çok iyi meyvenin Lapitos (Lapta) ve Kukla’da yetiştiğini; pamuk, şeker, limon ve portakalın üretildiğini anlatmaktadır. İpek, pamuk, keten, yün, hububat, yağ, bal, peynir ve şarabın adada bol olduğu anlatılmaktadır. Venedikliler tuz gibi adadaki diğer ticarî ürünlerden elli bin scudi almaktaydılar. (Erdoğru, 2004:225-26; Jennings, 1993:301-02). Pococke, 1738 yılında adadan birçok çeşit ürün ihraç edildiğini aktarmaktadır. Bunlardan buğday Akdeniz’deki Latinlere; pamuk Hollanda, İngiltere, Venedik ve Livorno’ya; yün İtalya ve Fransa’ya, pamuklu dokumalar ve ipeğin İngiltere’ye ihraç edildiğini bildirmektedir (Jennings, 1993:353).

   18 yy. Ortalarında Kıbrıs’tan Fransız tüccarları aracılığıyla Fransa ve İtalya’ya ipek, pamuk ve yün alındığını, Kıbrıs’a ise çeşitli dokuma kumaşların satıldığını belirtmektedir. Bu arada Fransa’nın Kıbrıs’tan ithal ettiği ürünler arasında ipek birinci sırada yer alırken, İtalyan şehir devletleri için yapılan alımlarda pamuk önde gelmekteydi. Adada ticaret yapan İngilizlerin bu ürünlerin ticaretinde Fransızların gerisinde kalmaktaydılar. Hatta İngiliz kumaşlarının büyük kısmının Fransız ticareti kanalıyla adaya ulaşması, Fransa’nın Kıbrıs ticaretindeki öncü konumunu göstermektedir (Özveren, 1997:19)... Kıbrıs pamuğunun 13. Yüzyıldan itibaren Venedilk ve diğer Avrupa devletleri için önemli olduğunu belirtir. Kıbrıs’ın güney kıyılarında yer alan Limasol, Piskopu ve Kukla civarları pamuk tarımı için oldukça elverişliydi. Adanın kuzeyinde ise Lefke ve Lefkoşa’nın etrafındaki ovalarda pamuk yetiştiriliyordu (Erdoğru, 2002:632-33). Lefkoşa’nın etrafındaki neredeyse her köy pamuk dokuma tezgâhına sahipti. Hatta bazı büyük  köylerdeki evlerde pamuk ve ipekli maddelerin yapılması için elle dokunan tezgâhlar bulunmaktaydı (Jennings, 2006:375).

(syf:77)