Yazı ve fotoğraflar: Hasan KARLITAŞ

“Zeytinler ne anlatır her çağda bir insana?”  

                                                         Fikret Demirağ

Geçtiğimiz sene, ülkemizin yaşayan en yaşlı ağaç örneklerinden olan, Mağusa’daki Anıt Cümbez ağacını incelemek için, ülkemizi ziyaret eden ve DAÜ'de bir konferans veren, ağaç uzmanı Prof. Dr. Ünal Aşan, Kalkanlı Köyündeki Anıt Zeytin Ağaçları'nın, resmi kayıtlarda belirtildiği gibi 700-800 yıllık değil, bazılarının bin yaşının üzerinde olduğunu açıklamıştı. Benim de sürekli olarak ziyaret ettiğim, Özel Çevre Koruma ve Natura 2000 kapsamındaki,  anıt zeytin ağaçlarını, arkadaşlarımızla her ziyaret edişimizde, “Sevgi ve Saygı Çemberi” yaparak, tarihi zeytin ağaçlarına fazlasıyla hak ettikleri sadakati göstermeye çalışıyoruz…

Gelişen doğa turları sayesinde, her sene ziyaretçileri artan Anıt Zeytin Ağaçları Parkurunda yürümek, paha biçilmez bir mutluluk…

AĞAÇLARIN KRALI ZEYTIN

Adamızın en önemli ağacı, ağaçların kralı olan zeytin, yüzyıllardır değişik kültürlerden, farklı uygarlıklara ev sahipliği yapan ve Kıbrıs adasında yaşayan insanların, nesiller boyu devam ettirdiği vazgeçilmez alışkanlıklarının başında geliyor…

Zeytin ağacı, tarihin her aşamasında, ekonomik değeri ve günlük yaşamdaki öneminden dolayı, Akdeniz’de kurulan bütün uygarlıkların vazgeçilmez bir parçası olmayı başardı. Kıbrıs da tarih sürecinde, bundan, fazlasıyla nasibini aldı.

Zeytin ağacı; kutsallığın, bolluğun, adaletin, sağlığın, gururun, zaferin, refahın, bilgeliğin, aklın, ölümsüzlüğün, arınmanın ve yeniden doğuşun, kısaca insanlık için en önemli erdem ve değerlerin sembolüdür. Zeytin ağacı, aynı zamanda barışın sembolüdür. Zeytin ağacının dünya üzerinde yetişen ve yetişmekte olan bütün ağaçların ilki olduğu söylenmektedir. Mısır, Yunan, Roma ve Anadolu medeniyetleri, çağlar boyunca zeytin ağacının nimetlerinden yararlanmıştır...

ZEYTİN AĞACININ YARATILIŞ MİTOLOJİSİ

Zeytin ağacı yeryüzüne bir armağan olarak gönderilmiştir. Eski Yunan’da tanrıların başı Zeus, insanlığa en değerli ve en yararlı armağanı veren tanrı ya da tanrıçanın yeni kurulan şehrin hükümdarı olacağını ilan eder. Bunun üzerine deniz tanrısı Poseidon, barış ile bilgelik tanrıçası Athena, mücadeleye girişirler. Poseidon, üç dişli çatalını bir kayaya saplar ve insanları uzak yerlere götürecek, savaşlar kazanacak olan “atı” yaratır. Athena ise mızrağını yere saplayarak bir “ZEYTİN Ağacına” dönüştürür. Şehir halkı bu zeytin ağacının büyük bir zenginlik, bolluk ve bereketin kaynağı olduğuna karar verir ve Athena’nın onuruna şehre “Atina” adı verilir. Yunan ve Roma mitolojisine göre, tanrılar ve yarı tanrılar zeytin ağacının altında doğarlarmış. Atina Olimpiyatlarında başarılı olan sporcuların başına, zaferin simgesi olarak, zeytin yaprağından hazırlanmış taçlar takılırdı.

ZEYTİN’İN MUCİZELERİ SAYMAKLA BİTMEZ!

Ekonomik değeri ve günlük yaşamdaki yerinden dolayı, zeytin, tarih boyunca insanlar tarafından büyük ilgi görmüş ve birçok kültürde önemli bir rol oynamıştır. Akdeniz ekonomisinin gelişmesine de önemli katkılar sağlamıştır. Özellikle, zeytin tarımını yayan ve yağ üretim tekniklerini de geliştiren Roma İmparatorluğu'nun güçlenmesinde zeytinyağı ticaretinin etkisi büyük olmuştur. Beslenmede, eczacılıkta ve güzellik iksiri olarak yaygın bir şekilde kullanılan zeytin ağacı, akıl ve zaferin, zeytin dalı barışın, zeytinyağı da saflık ve sadeliğin sembolü olmuştur. Zeytin dünya insanı için sadece önemli bir gıda maddesi değil, aynı zamanda sağlık ve güzellik iksiri ve ışık kaynağı olarak da kullanılmıştır. Aynı zamanda Akdeniz uygarlıklarında ticaretin temeli olmuştur. Yapraklarından yakılan tütsü’nün kem göze karşı iyi geldiği inancı, Kıbrıs’ta yaşayan bir inanıştır. Ülkemizde zengin tarihsel geçmişi ile kandillerde, yemeklerde, sabunculukta, şifa kaynağı olarak yaygın şekilde kullanılmış olan zeytin ve zeytinyağı, Anadolu'nun kültürel zenginlikleri arasında özel bir yere sahiptir. Zeytin ağacı, tarihin her aşamasında Akdeniz’de kurulan bütün uygarlıkların vazgeçilmez bir parçasını oluşturmuştur. Tipik bir Akdeniz bitkisi olan ve kökü tarih öncesine dayanan yabani zeytin ağacının yaşı, anayurdu ve zeytinin ilk kez nerede ehlileştirilerek kültür bitkisine dönüştürüldüğü hakkında tam bir görüş birliği yoktur. Zeytin yetiştiriciliğinin,  ilk kez M.Ö. 4000 yıllarında Anadolu'da başladığı ve  buradan Akdeniz'in diğer ülkelerine yayıldığı düşünülmektedir. Ekonomik değeri ve günlük yaşamdaki yerinden dolayı, Zeytin, tarih boyunca insanlar tarafından büyük ilgi görmüş ve birçok kültürde önemli bir rol oynamıştır. Akdeniz ekonomisinin gelişmesine de önemli katkılar sağlamıştır.                                        

FESTİVALLERİN İLHAM KAYNAĞI ; ÇAKISTEZ VE ZEYTİN

Zeytin, Kıbrıs’ı ve dolayısıyla Kıbrıs’ta yaşayanları tarihin her döneminde etkilemiştir. Kıbrıs Cumhuriyeti bayrağını tasarlayan, İsmet Vehit Güney, bakır renkli Kıbrıs haritasının altına, zeytin dalları motifini yerleştirerek, bayrağa daha derin anlamlar yüklemiştir. Ülkemizde hem zeytin hem de çakistez adına festivaller yapılıyor. Çakıstez (yeşil zeytin) ise Kıbrıs’ta hem kahvaltıların, hem de yemek sofralarının en önemli parçalarındandır. Çakistez, henüz pişmemiş çiğ (yeşil) zeytinlerin toplanıp dövüldükten (kırıldıktan) sonra kendi suyunda bekletilmesi ile yapılıyor. Çakıstez, golyandro tohumları, kekik, limon, gannavuri (kenevir) zeytinyağı ve sarımsak eklenerek servis ediliyor. Hafif ekşimtırak tadı ile çakistez, sağlık ve lezzet sunarken, zeytinli bulla (Zeytinli bitta), zeytinyağlı salata ve zeytinyağlı diğer lezzetler de Kıbrıs mutfağında önemli yere sahip.                                  

KALKANLI KÖYÜNDEKİ “ANIT ZEYTİN AĞAÇLARI YÜRÜYÜŞ PARKURU ”

Eski adıyla Gabudi (Kaputi) veya Kalohorio, şimdiki adıyla Kalkanlı’daki zeytin ağaçlarının, M.S. 1200’lü yıllarda Lüzinyanlar tarafından dikilmeye başlandığı, M.S. 1500’lü yıllarda ise Venedikliler tarafından ekimlerinin devam ettiği biliniyor. “Anıt Zeytin Ağaçları Bölgesi”  ismi verilen bölge, etkileyici bir yer olarak kesinlikle heyecan uyandırıyor. Kalkanlı vadisinde yer alan, koruma altına alınmış, yaklaşık 2000 adet zeytin ağacı var. Ağaçların, yaklaşık 400’ü, 500 yaş ve üzerindedir. Bölgedeki en yaşlı ağaçlar 800 ve üzeri yaşlarda. Bölge NATURA 2000 adlı AB projesinin en önemli ayaklarından biri durumunda. Diğer önemli özelliklerden biri de, bölgedeki 200 adet zeytin ağacının, organik üretim yapılarak ICEA tarafından sertifikalandırılmasıdır. Aynı zamanda ilk yerli organik zeytinyağı 2006 yılında bu bölgeden çıkarılmıştır. Kalkanlı Köyündeki anıt zeytin ağaçlarının korunması, bakımı ve turizme kazandırılması için çalışmalar özveri ile yürütülüyor.  Kalkanlı zeytin ağaçları bölgesinde yer alan, Kral, Kraliçe, Athena, Barış gibi isimlendirilmiş zeytin ağaçları, Ayios Mendilos ve Ayios Nicolaos kilise kalıntıları, değirmen taşı kalıntıları, eski mağara buluntuları, çeşitli çiçek ve orkide türleri, 900 tonluk su havuzu ve doğal pınar suyu bölgenin diğer önemli tarihi ve doğal güzellikleri arasında yer alıyor.

Ekolojik, arkeolojik ve kültürel önemi olan, bu bölge yaşayan bir doğal miras niteliğinde.  Adamızın en önemli ağacı zeytin, her türlü sevgi ve saygıyı fazlasıyla hak ediyor…

Yılın her dönemi başka güzel olan bölge, bence akan doğal pınar suyu, orkideleri ve doğal bitki örtüsü ile en güzel zamanını ilkbaharda yaşıyor…  Anıt Zeytin Ağaçları arasında yürümek için, yolunuzu batı bölgesine düşürmeye fazlası ile değer… Gezin… Görün… Keşfedin…

Zeytinler ne anlatır her çağda bir insana?

Kim topladı ilk zeytini bereket ağacından…

İlk yabani zeytin, ilk aşı zeytin, yıllar sonra…

Şimdi taneleri yolunmuş zeytinler gibiyiz,

Yarın umudu olan haşırdayan zeytin ağaçları...

Yanıt ver ey tarihin yaşıtı zeytin,

Zeytinler ne anlatır her çağda bir insana?  (Fikret Demirağ)