Kıbrıs Türk Sanayi Odası (KTSO) Başkanı Candan Avunduk, Türk Ajansı Kıbrıs’a (TAK) hellimin coğrafi tescili ile ilgili yaptığı açıklamada, bu süreçte tescil konusunun çok iyi anlaşılamadığını, “çok hayal” pompalandığını savundu.

Hellimin coğrafi tescili yanında, Yeşil Hat Tüzüğü’nde yapılan değişiklikle birlikte kuzeyde üretilen hellimin Yeşil Hat Tüzüğü üzerinden Avrupa Birliği ülkelerine ihracatının mümkün kılındığını, bunun Kıbrıslı Türklerin hanesine artı olarak geçirilebileceğini ifade eden Avunduk, “Bu kazanımımızdır” dedi.

Coğrafi Tescil ile Yeşil Hat Tüzüğü’ndeki değişikliğin Ekim 2021’de son kez Avrupa Komisyonu’nda görüşüldükten ve AB Resmi Gazetesinde yayınlanarak yürürlüğe gireceğini belirten Avunduk, Resmi Gazetede çıktıktan sonra denetleme ve kontrollerin başlayacağını ifade etti.

Sıkıntı koyun sütünde

Hayvan yemlerinin, hayvan ırkının, süt kalitesinin, sütün nakliyesinin ve imalathanelerin denetime tabii tutulacağını belirten Avunduk, bazı alanlarda Kıbrıs’ın kuzeyinde durumun iyi olduğunu, çiftliklerin yüzde 85’inin hastalıktan ari olduğunu, süt taşımasının soğuk zincirle yapılmakta olduğunu, imalathanelerin büyük derecede standartlara uygun bulunduğunu, kullanılan yemlerin tescile uygun olduğunu vurguladı. Avunduk, sıkıntının hellim yapımında kullanılması gereken koyun sütü oranında olduğunu kaydetti.

Avunduk, “Tescil belgesinde hellim yapımında yüzde 51 koyun ve/veya keçi kullanılması gerektiği belirtiliyor.  Burada sıkıntı var” dedi.

Güneyde toplam süt üretimi içinde koyun sütü oranının yüzde 25 olduğunu, kuzeyde ise koyun sütü oranının yüzde 5’i kayıtlı olmak üzere yüzde 15 olduğunu kaydeden Avunduk, “Yarın hellim yapıp AB’ye satabilir miyiz diye sorduğunuzda, bu hesaba göre çok az” ifadesini kullandı.

Koyun sütünün istenilen miktara çıkarılması için en az 5 yıllık bir süreye ihtiyaç duyulduğunu, bu süreye her iki tarafın ihtiyacı olduğunu kaydeden Avunduk, “Her iki tarafın da iyi niyet çerçevesinde koyun/keçi süt oranını yüzde 51’e çıkaracağız deyip irade göstermesi lazım” şeklinde konuştu.

KTSO Başkanı Candan Avunduk, Kıbrıs’ın kuzeyinde koyun süt oranının arttırılmasına çok önem verilmediği için koyun/keçi süt oranının yüzde 15’lerde gezdiğini, koyun/keçi süt oranının arttırılması için yol haritası üzerinde çalışma başlattıklarını ifade etti.

Siyasi sıkıntı

“Teknik olarak en iyi ihtimalle 5 yıl sonra hellim ihraç edecek noktaya geliriz” diyen Avunduk, onaylanan metne göre, siyasi olarak amir hükümlerin Kıbrıs Cumhuriyeti Tarım Bakanlığında olduğunu, sorunun burada başladığını, denetlemeyi yapacak olan bağımsız kuruluşların Kıbrıs Cumhuriyeti Tarım Bakanlığı tarafından atanacağını kaydetti. Avunduk, 2015’te Kıbrıslı Türk ve Kıbrıslı Rum liderlerin denetlemeleri yapacak kuruluşu ortak belirlemek üzerinde mutabakata vardığını ancak Kıbrıs Cumhuriyetin bu mutabakattan daha sonra geri adım attığını savundu.

Hellim üretiminin tescile uygun yapılıp yapılmadığının Bureau Veritas isminde bağımsız bir kurum tarafından saptanacağını, sağlık koşullarının denetiminin ise güneyde atanacak özel bir kurum tarafından yapılacağını; tescil kontrolleri ile ilgili itiraz ve sorunların çözümü için ortak bir komite kurulacağını ifade eden Avunduk, ancak komitede kimlerin görev alacağı, nasıl ve ne şekilde toplanacağının henüz belirlenmediği, bu sürecin Mayıs 2022’ye kadar da sarkabileceği duyumları aldıklarını söyledi.

“Esas sorun çıkarılacak zorluklardır”

Sanayi Odası Başkanı Avunduk, asıl sorunun, siyasi belirsizlikten dolayı denetimler yapılırken karşılaşılabilecek  problemler olduğuna da dikkat çekti. 

Yeşil Hat Tüzüğü’nde açıkça belirtilmesine rağmen, çıkarılan engeller yüzünden helva ve zeytinyağının güneye geçirilemediğini, bu gibi olayların ihracat yapma iştahını söndürdüğünü belirten Avunduk, helvanın denetlemeden onay almasına rağmen, ambalajına sıkıntı çıkarılarak ürünün güneye geçişinin engellendiğini söyledi. Avunduk, bu durumun AB’ye iletildiğini ancak herhangi bir yaptırım uygulanmadığını kaydetti.

Avunduk, “Kıbrıslı Rumlar, pazarlarını Kıbrıslı Türklerle paylaşmaya neden müsaade etsinler?” diye sordu.

Ortada henüz bir yol haritasının daha bulunmadığını, pek çok belirsizlik yaşandığını ve ihracata ne zaman başlanacağını söyleyemeyeceğini belirten Avunduk, “Denetlemeler başlayacak. Sonuca gidemeyeceğiz. Bize çıkartılacak engellerden dolayı ihracat yapamayacağız. Helva ve zeytinyağında çıkarılan sorunların daha büyüğünü hellimde önümüze koyacaklar” dedi.

Haber: İbrahim Diran -Fotoğraf: Erol Uysal