Barikatlardan Kimler Geçiyor?

Barikatların açılmasının üzerinden on beş yıl geçmesinin ardından, Kıbrıslı Rumların diğer tarafa geçme ile ilgili olarak üçe ayrıldığını görüyoruz: Bir kesim düzenli olarak barikatlardan geçenler; diğer kesim diğer tarafı hiç ziyaret etmemiş olanlar ve bir diğer kesim ise diğer tarafı en az bir kez ziyaret etmiş olanlar veya nadir olarak ya da arada sırada geçenler.

Bu veriler Kıbrıs Üniversitesi tarafından yapılan araştırmalarla ortaya konulmuştur. Kıbrıs Üniversitesi Psikoloji bölümü öğretim görevlisi Doçent Dr. Haris Psaltis, bu araştırmayı gerçekleştiren kişidir ve Politis gazetesine bu araştırmaya ilişkin analizlerini anlattı. Araştırma, ayrıca Kıbrıslı Türklerin Kıbrıslı Rumlara göre çok daha sık şekilde barikatlardan geçtiklerini ve Kıbrıslı Rumlara kıyasla diğer tarafla çok daha fazla bağlantı kurduklarını ortaya koyuyor. Kıbrıslı Türklerin % 50’sinin en az bir Kıbrıslı Rum arkadaşı olduğunu belirtmesi oldukça açıklayıcı bir unsurdur. Öte yandan, Kıbrıslı Rumlarda bu oran, yani en az bir Kıbrıslı Türk arkadaşı olan Kıbrıslı Rumların oranı % 18 ile % 20 arasındadır.           

Araştırmanın bulgularından, Kıbrıslı Türklerin daha en baştan barikatların açılmasına, diğer tarafa geçmeye ve diğer toplumdan kişilerle temas kurmaya karşı daha olumlu bir tutum sergiledikleri ortaya çıkıyor. Ve bu durum, öncelikle barikatların açıldığı 2003 yılındaki psikolojik – toplumsal atmosfer ile açıklanıyor.

Kıbrıslı Türklerin Kıbrıs sorununun çözümü ve Avrupa yönelimi lehine kitlesel mitingler yaptıkları bir dönemdi. Bu çerçevede, barikatların açılması adımının toplumda olumlu bir etki yarattığı yorumu yapılabilir. Öte yandan, aynı dönemde Kıbrıs Rum tarafında hüküm süren siyasi ortam, özellikle Tasos Papadopulos hükümeti önderliğinde kuşkuculuk içeriyordu. Papadopulos hükümeti, daha önceki hükümetin Kıbrıs sorunu ile ilgili olarak yaptığı uygulamaları kuşkuyla karşılıyordu.

Kıbrıs Rum tarafındaki Kıbrıs sorununun çözüm perspektifine ilişkin bu tutucu tavır içerisinde, Kıbrıs Türk tarafındaki dolaşımın sınırlanmasına ilişkin yapılan keskin dönüş, kaçınılmaz bir donup kalmaya yol açmıştı. Beklemedikleri bir hamleydi, o dönemdeki hükümet hareketsiz durmuştu. Bu noktadaki uyuşukluk ve hareketsizlik oldukça açıktı. Kıbrıslı Rumlar arasında akıl karışıklığı yaratmıştı. Ayrıca barikattan geçmeyi tercih edenlerde de suçluluk duygusu uyandırmıştı. Diğer tarafa geçmeye izin verilip verilmeyeceğine dair bir tepki beklediğimizi gayet net şekilde hatırlıyorum. Bu tepki açık bir şekilde hiç verilmedi. İlk günden itibaren, pasaport göstermenin devlet tanıma unsuru –böyle bir unsur barikat geçen tüm Kıbrıslı Rumlar açısından caydırıcı bir etken olurdu- olmayacağı açık şekilde ortaya konsa da bu teze her daim duygusal motifler ekleniyordu. Mesela, “kendi vatanımızda ziyaret yapmak için pasaport göstermeyeceğiz” gibi söylemler veya “diğer tarafta harcayacağımız kendi paramızla işgal ve ordu korunmaktadır” gibi caydırıcı motifler kullanılagelmiştir. 

Kıbrıslı Rumların barikatların açılmasının ardından ilk günlerde toplu halde geçişleri ve bu eğilimin sürmesi de açıklanmaktadır. Kıbrıslı Rumların en büyük travmaları zorla yerlerinden kovulmaları ve mülklerini kaybetmekti. Yıllar sonra yeniden kendi yerlerini görme fırsatı bulmuşlardı. Öte yandan, barikatların yeniden kapanabileceği korkusu da neredeyse tüm göçmenlerin diğer tarafa geçmek üzere kuyruklar oluşturmalarına sebebiyet vermişti. Bu kişiler evlerini “belki de son bir kez” göreceklerdi. O dönem tüm dünyadan Kıbrıs’a gelip olayı anlamak isteyen gazetecilere de yaptıkları açıklamalar bu minvaldeydi!

Bu kişiler, araştırmaya göre bir kez diğer tarafa geçmiş veya çok seyrek geçenleri kapsayan üçte birlik kesimin çoğunluğunu teşkil ediyor. Bu kişiler, Kıbrıs sorununun çözümüne ilişkin görüşünden bağımsız olarak; çözüm yanlısı da olsa, karşıtı da olsa oturdukları evin görüntüsü karşısında oldukça hislendiler ve mülklerinin başka kişilerin elinde olduğunu gördüklerinde de duygusal bağlamda zor anlar yaşadılar.

Kıbrıslı Türkler benim tarafımdaki mallarını kaybetmiş olsalar da, Kıbrıs Türk toplumunun en büyük travması hep izolasyon hissi olmuştur. Barikatların açılması muhakkak ki bu izolasyondan çıkma umudu vermişti. Ayrıca, Kıbrıs Cumhuriyeti kimliği aracılığıyla Avrupa Birliği kimliği edinme fırsatı da yaratmıştı. Bu husus da Kıbrıslı Türklerin barikatların açılmasına karşı daha olumlu bir tutum takınmalarının sebepleri arasında gösteriliyor.  

Bunlarla beraber, Üniversitenin yaptığı tüm araştırmalar aşikâr olan şeyleri ortaya koydu. İki toplumdan kişiler arasındaki temasların önyargıları azalttığı ve barış içerisinde bir arada olma iradesini güçlendirdiği de bulgular arasındadır. Bu durum yalnızca Kıbrıs’ta karşımıza çıkmıyor. Çatışmanın olduğu her ülkede aynıdır. Buna rağmen, Haris Psaltis’e göre Kıbrıs’ta bu noktadaki olumlu etki diğer durumlara göre iki kat daha çoktur. On yıllarca mutlak bölünmüş olarak ve temassız kalmak buna katkı yapmıştır elbette. Bu bölünmüşlük ve temassızlık kişilerin algılarında düşmanlık duyguları oluşturmuştu. Diğer toplumla teması seçen kişiler için, onları birleştiren şeylerin onları ayıran şeylerden daha çok olduğunu çok kısa bir sürede tespit etmek oldukça kolay olmuştu.  

YENİDÜZEN için yazılmış Yunanca özgün metinden çeviri: Çağdaş Polili

Ποιοι περνούν τα οδοφράγματα;

Δεκαπέντε χρόνια μετά τη διάνοιξη των οδοφραγμάτων, η συμπεριφορά των Ελληνοκυπρίων ως προς τη διέλευσή τους προς τη άλλη πλευρά διαιρείται δια τρία: Σε αυτούς που περνούν τα οδοφράγματα συστηματικά, σε αυτούς που δεν έχουν επισκεφθεί ποτέ την άλλη πλευρά και σε αυτούς οι οποίοι επισκέφθηκαν τουλάχιστον μία φορά ή επισκέπτονται την άλλη πλευρά σπάνια ή κατά διαστήματα.

Αυτό καταδεικνύουν σειρά ερευνών του Πανεπιστημίου Κύπρου, τις οποίες ανέλυσε στην εφημερίδα «Πολίτης» ο αναπληρωτής καθηγητής του τμήματος Ψυχολογίας, υπεύθυνος για τις έρευνες Χάρης Ψάλτης. Οι έρευνες καταδεικνύουν επίσης ότι οι Τουρκοκύπριοι σε πολύ μεγαλύτερη συχνότητα από ότι οι Ελληνοκύπριοι περνούν τα οδοφράγματα, ενώ έχουν αναπτύξει πολύ περισσότερο από τους Ελληνοκύπριους δεσμούς με την άλλη πλευρά. Χαρακτηριστικό είναι το ότι το 50% των Τουρκοκυπρίων φέρεται να έχει τουλάχιστον ένα φίλο Ελληνοκύπριο, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των Ελληνοκυπρίων που φέρεται να έχει τουλάχιστον ένα φίλο Τουρκοκύπριο κυμαίνεται ανάμεσα στο 18% με 20%.

Είναι σαφές από τα πορίσματα των ερευνών, ότι οι Τουρκοκύπριοι ήταν εξ’ αρχής και εξακολουθούν να είναι πιο θετικοί απέναντι στην διάνοιξη των οδοφραγμάτων, στην μετάβαση προς την άλλη πλευρά και στις επαφές με ανθρώπους της άλλης κοινότητας. Και αυτό, εξηγείται πρωτίστως από το πολιτικό και ψυχολογικο-κοινωνιολογικό κλίμα μέσα στο οποίο έγινε η διάνοιξη των οδοφραγμάτων το 2003.

Ήταν η εποχή κατά την οποία οι Τουρκοκύπριοι πραγματοποιούσαν μαζικές διαδηλώσεις υπέρ της λύσης του Κυπριακού και της ευρωπαϊκής πορείας, γεγονός το οποίο ερμηνεύει τον θετικό αντίκτυπο που είχε στην κοινότητα το βήμα της διάνοιξης οδοφραγμάτων, και η ταυτόχρονη εποχή όπου στην ελληνοκυπριακή πλευρά επικρατούσε σε πολιτικό επίπεδο και κυρίως από την ηγεσία επί διακυβέρνησης Τάσσου Παπαδόπουλου, σκεπτικισμός για τους χειρισμούς που προηγήθηκαν από την προηγούμενη Κυβέρνηση σε σχέση με το Κυπριακό.

Μέσα σε αυτό το συντηρητικό ως προς την προοπτική λύσης του Κυπριακού κλίμα στην ελληνοκυπριακή πλευρά, η απότομη στροφή της μερικής άρσης των περιορισμών στη διακίνηση από την τουρκοκυπριακή πλευρά έφερε αναπόφευκτα μούδιασμα. Ήταν μια κίνηση που δεν αναμενόταν, προκαλώντας αμηχανία στην τότε κυβέρνηση, η οποία ήταν κάτι περισσότερο από εμφανής, δημιουργώντας αισθήματα σύγχυσης ανάμεσα στους Ελληνοκυπρίους, αλλά και ενοχής σε όσους επέλεγαν να περάσουν το οδόφραγμα. Θυμάμαι πολύ χαρακτηριστικά, να περιμένουμε αντίδραση για το κατά πόσο η διέλευση προς την άλλη πλευρά επιτρέπεται ή όχι, χωρίς αυτή να δίδεται ξεκάθαρα. Από την πρώτη μέρα είχε γίνει η σαφής τοποθέτηση ότι η επίδειξη διαβατηρίων δεν μπορεί να αποτελέσει στοιχείο αναγνώρισης κράτους –κάτι το οποίο θα αποτελούσε αποτρεπτικό παράγοντα για όλους τους Ελληνοκύπριους να περάσουν το οδόφραγμα-, αλλά αυτή η τοποθέτηση συνοδευόταν σχεδόν πάντα με συναισθηματικά βαρίδια, όπως το ότι «στην ίδια μας την πατρίδα θα δείχνουμε διαβατήρια για να την επισκεφτούμε», αλλά και αποτρεπτικά βαρίδια, όπως «με τα δικά μας χρήματα που θα ξοδεύουμε στην άλλη πλευρά, θα συντηρείται η κατοχή και ο στρατός».       

Η μαζική προσέλευση Ελληνοκυπρίων τις πρώτες μέρες διάνοιξης των οδοφραγμάτων και η μη συνέχιση αυτής της τάσης, επίσης εξηγείται. Το μεγαλύτερο τραύμα των Ελληνοκυπρίων ήταν και είναι ο βίαιος διωγμός τους και η απώλεια της περιουσίας τους. Μετά από δεκαετίες, είχαν την ευκαιρία να δουν ξανά τον τόπο τους, και ο φόβος μήπως κλείσουν ξανά τα οδοφράγματα έσπρωξε σχεδόν όλους τους πρόσφυγες στις ουρές για να περάσουν στην άλλη πλευρά και να προλάβουν να δουν «ίσως για τελευταία φορά» το σπίτι τους, όπως πολύ χαρακτηριστικά δήλωναν στους δημοσιογράφους από όλο τον κόσμο που είχαν σπεύσει για να καλύψουν το γεγονός!

Ανάμεσά τους, συγκαταλέγεται η πλειοψηφία του 1/3 των Ελληνοκυπρίων που σύμφωνα με τις έρευνες, πήγαν μία φορά ή πάνε σπάνια στην άλλη πλευρά. Είναι οι άνθρωποι που ανεξάρτητα με την προσωπική τοποθέτησή τους υπέρ ή κατά της λύσης του Κυπριακού, η συναισθηματική φόρτιση που ένιωσαν στη θέα της κατοίκησης των σπιτιών τους και κατοχής της περιουσίας τους από άλλους ανθρώπους ήταν τραυματική.

Αν και Τουρκοκύπριοι έχουν απολέσει περιουσίες στη δική μου  πλευρά, το μεγαλύτερο τραύμα της τουρκοκυπριακής κοινότητας ήταν και εξακολουθεί να είναι το αίσθημα της απομόνωσης. Η διάνοιξη των οδοφραγμάτων έδωσε προφανώς ελπίδα εξόδου από αυτή την απομόνωση. Έδωσε επίσης την ευκαιρία για απόκτηση ευρωπαϊκής ταυτότητας, μέσα από την ταυτότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας,  γεγονός το οποίο σημειώνεται επίσης στην εξήγηση της πιο θετικής συμπεριφοράς των Τουρκοκυπρίων απέναντι στην διάνοιξη των οδοφραγμάτων.

Όλες οι έρευνες πάντως του Πανεπιστημίου Κύπρου καταδεικνύουν το προφανές. Ότι η επαφή ανάμεσα σε ανθρώπους από τις δύο κοινότητες συμβάλλει στη μείωση της προκατάληψης και στην ενίσχυση της βούλησης για ειρηνική συνύπαρξη. Αυτό, δεν συναντάται μόνο στην Κύπρο, αλλά και σε όλες τις χώρες στις οποίες υπήρξε διένεξη. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τον Χάρη Ψάλτη, στην Κύπρο, η θετική επίδραση είναι διπλάσια από άλλες περιπτώσεις. Σε αυτό συνέδραμε η απόλυτη διαίρεση και μη επαφή για δεκαετίες, η οποία εμπέδωσε στο μυαλό των ανθρώπων αισθήματα εχθρότητας. Για όσους επέλεξαν να έχουν επαφή με ανθρώπους από την άλλη κοινότητα, ήταν πολύ εύκολο να διαπιστώσουν πολύ σύντομα ότι αυτά που τους ενώνουν, είναι περισσότερα από αυτά που τους χωρίζουν.