Bir Trajedinin Puzzle Parçaları

1974’ün üzerinden yıllar sıralandıkça, anne-babamın o günlere dair ifşaatlarını da üst üste ekliyorum. Bu ifşaatlar adeta damla damla çoğalıyor. Bu konulara dair pek konuşmuyorlar. Hiç konuşmuyorlardı aslında. Başkalarına acı vermemek için iyi bir sır gibi geçmişlerini saklıyorlar.

Puzzle her geçen yıl parça parça doluyor. Her Temmuz ayında hatıralar canlanıyor. Ailemin, yaşam akışlarını sonsuza kadar değiştirecek bu birkaç günü nasıl yaşadıklarına ilişkin görüntü kırk üç yıl sonra kafamda ağır ağır netleşmeye başlıyor.  

***

Beni, ölen amcamdan veya yeğenimin esir düşmesinden, memleketlerinden kaçmak zorunda kalmalarından daha fazla etkileyen, tüm anlatılanlar arasında fazla rahatsız eden olay, anne-babamın işyerlerinde meydana gelenler. 

Anne-babam Atalassa Psikiyatri Hastanesi’nde çalışıyorlardı. Bu psikiyatri hastanesi, “Napalm” bombaları atılması suretiyle Türk savaş uçakları tarafından bombalanmıştı. Bu bombalama sonucunda 31 hasta hayatlarını kaybetti. Bunlardan 28’i Kıbrıslı Rum, 3’ü Kıbrıslı Türk’tü.

Ayrıca iki kişi daha ölmüştü. Bir hasta bakıcı ve bir asker…

Çoğu hastanın kendi hayatını kurtarmak için kaçmaktan bile aciz olduğu bir akıl hastanesinin ne sebeple bombalanmış olabileceği sorusuna verilebilecek en insaflı yanıt, yanlışlıkla bombalanmış olmasıdır. Zira hastane askeri kampın yanındaydı. Hedefin siviller ve engelliler değil, askeri kamp olduğuna inanmak istiyorum. Bunun sebebi daha iyi bir bahane olması veya daha mantıklı olması değildir… Hangi savaşta mantık var ki zaten? Önemli ve geçerli olan sonucudur.      

***

Hikâyenin devamı da vardır. Atılan bombalardan büyük bir krater oluşmuştu. Bu krater, Psikiyatri Hastanesi hastaları için bir nevi toplu mezar haline gelmişti. Meslektaşım Sevgül Uludağ’ın geçenlerde kaleme aldığı makaleye göre 1974 yılında öldürülen Kıbrıslı Rum ve Kıbrıslı Türklerin tek ortak toplu mezarları burasıdır.    

Bugün, 43 yıl sonra kalıntıların bulunması için o bölgede kazı yapılması kararı alındı. Toplu mezarın olduğu noktanın dibine ise Lefkoşa Genel Hastanesi inşa edildi. Kanaatimce hastanenin o noktaya yapılması bu defa da bizim tarafın işlediği büyük bir kabahattir. İçerisinde 31 ölünün olduğu kraterin şu anda morgun bulunduğu yerin altında veya hemen dibinde olduğu yönünde söylentiler vardır. Bu durum da kazı çalışmalarını oldukça zor bir duruma getiriyor. Bu satırların kaleme alındığı ana kadar kemiklerin ölü kişinin ailesine teslim edilmesi için çalışmaların gerçekleştirileceği yönünde güvence veriliyordu.      

***

Psikiyatri Hastanesi’nin bombalanmasına ilişkin anne babamın yaşadıklarını ayrıntıları ile anlatmanın gereksiz olduğu kanısındayım. Anlatsam fazladan duygu yüklemesine sebebiyet verebilir. Gerek yok. Herkes kendine göre tahayyül edebilir. Kendi yaşamlarına ilişkin yaşadıkları kaygı ve özellikle her koğuştaki hastaları kurtarmak için yaşadıkları endişeyi herkes kendine göre tahayyül edebilir.       

Kişisel düzeyde olayı ortaya koyan husus, aslında annemin her uçak sesi duyduğundaki yürek hoplamasıdır. Uçağın bıraktığı sesi duyduğu her defa, istisnasız “noldu acaba?” diye sorar. “N’olacak be anne. Adada yaşarık. İnsanları bir ülkeden başka ülkeye taşımak için mecburi bir araçtır.”
Bu konu ile ilgili bir daha şaka yapmayacağım. Şimdi anlıyorum…    

***

Bir tarafta olsun,  diğer tarafta olsun kişilerin endişelerine ilişkin tartışmaya girmeyeceğim. Bu endişeler sonunda ortak noktayı bulmayı başaramadığımız güvenlik ve garanti konuları ile de ilgilidir. Fakat bu endişeler gökten zembille inmiş değildirler. Vardırlar. Mantıklı açıklamaları da vardır. Her iki tarafta da vardır. Kıbrıslı Rum olarak, duyduğum kişisel yaşantılar Kıbrıslı Rumların endişelerini açıklamaya yetiyor. Kıbrıslı Türklerin endişelerini ortaya koyan anlatıları da ilgi… Hatta büyük bir utanç ile okuyorum. Düşünüyorum da, bir gün müzakerelerdeki bu zor noktayı aşıp bir anlaşmaya varabilirsek, çözümün işlevsel olabilmesi yalnızca yolla mümkün olabilir. O yol, bir toplumun insanlarının öncelikli endişelerinin diğer toplumun insanlarında korku uyandırmamasıdır. Bizlerin, yani müzakere masasında oturmayan ama barış içerisinde bir arada yaşamayı arzulayanların derdi bu endişelerin olabildiğince fazla, daha etraflıca anlatılması olsun. Bunların açıklanıp anlatılmasının sebebi yaraları kaşımak değil, anlaşılmalarına katkı koymaktır.     

--------------------
YENİDÜZEN için yazılmış Yunanca özgün metinden çeviri: Çağdaş Polili
--------------------

Το πάζλ μιας τραγωδίας

Μετρώντας τα χρόνια από το 1974, μετρώ παράλληλα τις αφηγήσεις των γονιών μου για τις μέρες εκείνες, δοσμένες κυριολεκτικά με το σταγονόμετρο. Δεν μιλάνε γι’ αυτά. Ποτέ δεν μιλούσαν. Σαν ένα καλά φυλαγμένο μυστικό, το οποίο δεν μοιράζονται για να μην προκαλέσουν πόνο και σε άλλους.

Το πάζλ συμπληρώνεται χρόνο με το χρόνο. Κάθε Ιούλη που ξυπνούν οι μνήμες. Σαραντα-τρία χρόνια μετά, άρχισε σιγά-σιγά να ξεκαθαρίζει στο μυαλό μου η εικόνα για το πώς βίωσε η δική μου οικογένεια τις μέρες εκείνες οι οποίες άλλαξαν για πάντα τη ροή της ζωής της.

Περισσότερο από όλες τις αφηγήσεις, περισσότερο ακόμα και από το θάνατο του θείου μου, ή την αιχμαλωσία του ξαδέλφου μου, την αναγκαστική φυγή από τον τόπο τους, με ενόχλησε και με ενοχλεί ακόμα κάτι το οποίο έγινε στον χώρο εργασίας τους.

Οι γονείς μου ήταν εργαζόμενοι στο Ψυχιατρείο Αθαλάσσας, το οποίο βομβαρδίστηκε από τουρκικά πολεμικά αεροσκάφη με βόμβες Ναπάλμ, με αποτέλεσμα 31 ασθενείς να χάσουν τη ζωή τους. 28 εξ’ αυτών ήταν Ελληνοκύπριοι και 3 Τουρκοκύπριοι. Άλλοι δύο άνθρωποι, ένας νοσηλευτής και ένας στρατιώτης σκοτώθηκαν.

Η πιο ανώδυνη εκδοχή που μπορώ να δώσω στο ερώτημα γιατί να βομβαρδιστεί ένα νοσηλευτικό ίδρυμα με ασθενείς οι οποίοι επί το πλείστον δεν θα μπορούσαν καν να αντιδράσουν για να σώσουν τη ζωή τους, είναι πως έγινε κατά λάθος, αφού δίπλα βρισκόταν στρατόπεδο. Θέλω να πιστεύω ότι το στρατόπεδο ήταν ο στόχος και όχι οι άμαχοι και ανήμποροι. Όχι πως αυτό είναι καλύτερη δικαιολογία ή έχει περισσότερη λογική…  αλλά ποιος πόλεμος έχει λογική; Το αποτέλεσμα είναι αυτό που μετρά.

Η ιστορία έχει και συνέχεια, αφού ένας τεράστιος κρατήρας που δημιουργήθηκε από μια από τις βόμβες που ρίφθηκαν, αποτέλεσε τον ομαδικό τάφο των ασθενών του Ψυχιατρείου, ο οποίος σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο της συναδέλφου Sevgul Uludag ίσως να είναι και ο μοναδικός ομαδικός τάφος Ε/κ και Τ/κ πεσόντων του 1974.

Σήμερα, 43 χρόνια μετά, λήφθηκε η απόφαση για εκταφή των λειψάνων. Μόνο που πολύ κοντά στο σημείο του ομαδικού τάφου, κτίστηκε το νέο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας. Και αυτό κατά την άποψή μου είναι ακόμα ένα εγκληματικό λάθος που συντελέστηκε αυτή τη φορά από τη δική μου πλευρά. Ο κρατήρας με τους 31 νεκρούς εικάζεται ότι βρίσκεται κάτω ή πολύ κοντά στο σημείο που αυτή τη στιγμή βρίσκεται το νεκροτομείο, καθιστώντας τη διαδικασία της εκταφής δυσκολότερη. Οι διαβεβαιώσεις μέχρι και αυτή την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, είναι πως οι εργασίες θα πραγματοποιηθούν για να δοθούν τα οστά στις οικογένειες των νεκρών.

Νομίζω ότι είναι αχρείαστες οι λεπτομέρειες της αφήγησης των γονιών μου για τον βομβαρδισμό του Ψυχιατρείου. Θα ήταν πλεονασμός η συναισθηματική φόρτιση. Δεν χρειάζεται. Ο καθένας μπορεί να φανταστεί. Και την αγωνία για τις ζωές των ιδίων, αλλά κυρίως την αγωνία να σωθούν οι ασθενείς σε κάθε θάλαμο.

Αυτό που εξηγεί σε προσωπικό επίπεδο η αφήγηση, είναι τη μικρή ταραχή της μάνας μου κάθε φορά που ακούει αεροπλάνα. «Τι να ‘γινε άραγε;» είναι μονίμως η ερώτηση σε κάθε φυσικό ήχο που αφήνει πίσω του το αεροπλάνο. «Τι να ‘γινε ρε μάνα. Αεροπλάνο είναι. Σε νησί ζούμε. Απαραίτητο μέσο για μεταφορά ανθρώπων από μια χώρα σε άλλη». Δεν θα ειρωνευτώ ξανά. Τώρα, καταλαβαίνω.

Δεν θέλω να εισέλθω στη συζήτηση περί των ανησυχιών των ανθρώπων στη μια πλευρά και στην άλλη, οι οποίες άπτονται στο μέγα θέμα της ασφάλειας και των εγγυήσεων  που άκρη δεν καταφέραμε να βρούμε. Όμως αυτές οι ανησυχίες δεν έρχονται ουρανοκατέβατες. Είναι υπαρκτές. Και έχουν λογική εξήγηση. Και από τη μια πλευρά και από την άλλη. Ως Ε/κ οι προσωπικές αφηγήσεις που έρχονται στα αυτιά μου, εξηγούν τις ανησυχίες των Ε/κ. Διαβάζω με ενδιαφέρον και με τεράστια ντροπή… εξαιρετικά μεγάλη ντροπή, την εξήγηση των ανησυχιών και των Τ/κ. Και σκέφτομαι, πως αν τελικά ποτέ καταφέρουμε να ξεπεράσουμε αυτό το δύσκολο σημείο των διαπραγματεύσεων και καταλήξουμε σε συμφωνία, η λύση θα καταστεί δυνατό να λειτουργήσει μόνο εάν πρώτιστη έγνοια των ανθρώπων της μιας κοινότητας είναι να μην διεγείρουν τις φοβίες των ανθρώπων της άλλης κοινότητας. Μέλημα δικό μας, όσων δηλαδή δεν παρακάθονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αλλά επιθυμούν την ειρηνική συμβίωση, ας είναι  η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επεξήγηση αυτών των ανησυχιών. Όχι για να ξύνουμε πληγές, αλλά για συνεισφέρουμε στην κατανόησή τους.