Stella Aciman

Bir topluluğa, bir cemaate hayatta kalma fırsatı tanıyan en önemli unsur köktür; güçlü, sağlıklı, korunmuş ve büyümeye devam eden kökler… 500 küsur yıldır, Türkiye topraklarının çeşitli şehirlerine kök salmış Yahudi cemaatinin, Bursa’daki varlığını öğrenmek istedim ve düştüm yollara… Yolum beni Geruş Sinagogu’na çıkardı. Çevrede biraz soruşturduktan sonra nihayet Bursa Musevi Cemaati Vakfı Başkanı Leon Ennekave’ye ulaştım. Sağolsun, beni kırmadı ve yaklaşık 500 yıldır ayakta duran Geruş Sinagogu’nu benim için açtı ve resim çekmem için izin verdi. Sadece bununla yetinmeyerek, kendisini kısa bir söyleşi için de ikna ettim.

YAHUDİLER’DEN YARARLANMA DÜŞÜNCESİ

Bursa Musevi Cemaati’nin kökleri nerelere kadar uzanıyor?
Cemaatin kökleri Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarına kadar uzanır. Osmanlı Sultanı Orhan Bey’in, Bursa’yı aldığı ve başkent yaptığı dönemde, şehirde asırlardır yaşayan bir Yahudi topluluğu bulunuyordu. Tarihi kaynaklara göre, Kudüs’ü işgal altında tutan Romalıların sürgün ettiği Yahudiler, asırlarca Bursa’da yaşamış ve Romanit Yahudileri diye tanınmışlardır.

Ticareti mi getirmişler beraberlerinde?
Evet, Genç Sultan o zamanın koşullarında Yahudilerden ticaret, sanayi, maliye, idare ve bilim alanlarında yararlanabileceğini anlar. Orhan Bey’in o zaman aklından geçenler tarihin mürekkebi olmuştur.

Tarih, Ets Ahayim Sinagogu’nun(İbrani dilinde Hayat Ağacı)Orhan Bey tarafından restore edildiğini yazar…
Evet, bir ferman çıkararak o zamanlar bir harabe halinde olan bu sinagogu restore ettirir ve o bölgeye Romanit Yahudilerini yerleştirir. Erken Bizans dönemine ait olan bu sinagogun etrafında oluşturulan bu bölge, bugün Yahudi Sokağı olarak bilinmektedir ve 700 yıldır Bursa’daki Yahudi cemaatinin merkezi olmuştur.

Ama artık bu sinagogu göremiyoruz…
Tarih aslında bizim kimliğimizle olan göbek bağımızdır; ona gözümüz gibi bakmamız lazımdır. Oysa Anadolu’nun en eski mabetlerinden olan Etz Ahayim’in bugün maalesef sadece kapısı ve küçük bir bölümü kalmıştır. Osmanlı döneminde yapılan ilk sinagogtur.

GRANDA’YA BENZEDİĞİ İÇİN BURSA

Bursa en çok göçü İspanya’nın hangi bölgesinden aldı?
Bursa’ya gelenlerin çoğunluğu Granada bölgesinden göçen, o dönemin İspanyolcasını konuşan Sefaradlardı. Yani bugün Bursa Cemaati Sefarad kimliğine sahiptir.

Neden Bursa?
Çünkü konumu ve su kaynakları bakımından Granada’ya çok benziyordu.

O yıllarda cemaat kaç kişiydi?
16. yüzyıl kayıtlarına göre 1200 kişi olan cemaatin nüfusu, 19. yüzyıla doğru 3500-4000 kişiye ulaşmış. Bursa Yahudilerinin en kalabalık dönemidir o yıllar.

65 YAHUDİ

Ne zaman azalmaya başladılar?
19. asrın ikinci yarısında açılan Alliance okulu Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar faaliyetine devam etti. Bu mektep kapandıktan sonra cemaatin kendi ilkokulu, öğrenimini 1945 yılına kadar sürdürebildi ve sonunda kapandı. Çocukların çoğu İstanbul’da eğitim almaya başladılar ve okul bittikten sonra Bursa’ya dönmeyerek İstanbul’da ve İzmir’de yaşamayı tercih ettiler.

Şu anda Bursa’da yaşayan Yahudi Cemaati kaç kişiden oluşuyor?
Bugün Bursa’da hepsi orta yaşın üzerinde olan 65 kişi yaşıyor. Bunlardan sadece iki tanesi 40 yaşında, diğerleri ise yaşlı.

Bu insanlar Ladino (Yahudilerin İspanya’da konuştukları dil) konuşuyorlar mı?
Cemaatin yaşça büyük olanları konuşuyor ama gençler neredeyse bu dili hiç bilmiyorlar ve zamanla bu dilin kaybolacağı belli.

BURSA’DA İKİ SİNAGOG

Şu anda Bursa’da kaç tane sinagog var?
Bursa Yahudi Cemaati Vakfı buraya geldikten sonra iki tane sinagog inşa etmişler. Geruş ve Mayor Sinagogları… Yine aynı dönemde din eğitimi veren iki de Yeşiva açılmış. Geruş, İbranice’den geliyor; ‘kovulmuş, sürülmüş’ demek. Anlaşılacağı üzere, İspanya’dan kovulan Yahudiler tarafından yapılmış. 16. yüzyılın başlarında Sultan II. Selim’in izni ile yaptırılmıştır.

Kaç yıllık?
Yaklaşık 500 yaşında… Mayor Sinagogu da İspanya’dan gelenler tarafından yapılmış, o da 500 yıllık. Bu sinagogun restorasyonu 2001 yılında bitti. Adını da İspanya’nın Mayorka Adası’ndan almış.

Peki, din adamı var mı?
Maalesef yok… Bursa’da artık çok az cemaat nüfusu kaldığından ve Bursa’da ikamet eden bir Hazan (Yahudi din adamı) olmadığından, sinagoglar sadece cumartesi sabahı ve bayramlarda açılıyor. Duaları da her hafta İstanbul’dan gelen Hazan yaptırıyor. Kışları, daha küçük ve ısınması da daha kolay olduğu için Mayor Sinagogu, yazın da Geruş Sinagogu açılıyor.

-------------------------------------------------------

Konu hakkında ek bilgi
(Editör)

Yahudilik ya da Musevilik (Arapça yahūdī Yehud kavmi ve dini; Latince Iudaismus; İbranice yəhūdī), ilk olarak İbranilerin Kutsal Kitabı (Tanah) ile gelen, ardından da Talmud'da ve diğer kutsal metinlerde daha da kapsamlı bir şekilde incelenip yorumlanan inanç, felsefe ve yaşam biçiminine ait uygulamalar bütününe verilen ad. Musevilik, dini Musevilere göre, İsrailoğulları (daha sonra da Yahudi ulusu) ile Tanrı arasındaki akde dayalı ilişkinin dışavurumudur. İlk tek tanrılı din ya da dinlerden biri olarak kabul edilmekte ve hâlen günümüzde uygulanan en eski dinî gelenekler arasında yer almaktadır. Tarihi, ilkeleri ve etiği ile Hıristiyanlık ve İslamın yanı sıra, kimi İbrahimî olmayan dinleri de etkileyen Museviliğin dini metinleri ve geleneklerinin birçoğu diğer İbrahimî dinlerin de merkezinde yer alır. Batı Hıristiyanlığının temelini oluşturan Musevilik, birçok yönü ile laik Batı kavramları olan etik ve medeni hukukla da benzerlikler gösterir. (Kaynak: Vikipedi)