"Kıbrıs Ağzı" olarak bilinen bize özgülük taşıyan bu Ağız yapısının yanında "monografik" çalışmaların çok da olmadığı ülkemizde önemli çalışmalar olarak değerlendirilir. Kıbrıs Ağzı üzerinde dünden bugüne çok şey yazıldı, araştırıldı, sempozyumlardan kitaplara kadar konu oldu ve bundan sonra da olacağı bir gerçek. Çünkü "Serdarlı (Çatoz) Köyü Monografisi ve Ağzı" isimli kitabı yayına hazırlayan öğretim görevlisi sn. Zeki Akçam hocamızın bu kitabından ve kendi söyleminden de yola çıkarak, Kıbrıs Ağzı'nın "tek" değil "Ağızları" olduğunu bu kitapta da dile getiriliyor. Bölgesel Ağızlar olarak da tanımlayabileceğimiz bu ağız türlerinin toplamından yola çıkarak, "Kıbrıs Ağzı" yerine "Kıbrıs Ağızları" tanımlamasını da kullanmayı seçiyor Zeki Akçam hocamız.

Diğer taraftan "Monografi" denilen ve bence bir toplumun bölgesel fotoğrafı ve belleğini de her yönüyle ortaya koyan bir çalışma alanı olarak, Kuzey Kıbrıs'ta bu tür çalışmalar yoğunluk kazanmamış olsa da, Monografik çalışmaların çok önem taşıdığını belirtmek isterim. Bugüne kadar aklımda kalan birkaç Monografik çalışma dışında maalesef az önce de belirttiğim gibi bu alan da araştırmayı ve belgelemeyi bekliyor. Nedir "Monografik Çalışma"?

Kısaca anlatmak gerekirse; örneğin bir köyün insanlarından, mahallelerinden, toprak yapısından, geçim kaynağından, nüfüs ve özelliklerinden tutunuz da, konuşulan dil-ağız'dan inanç-kültür, örf-adet, yemek kültürüne kadar ve nice detaylarla herşeyin kayıt altına alınması, belgelenmesi hatta yorumlanması olarak açıklayabiliriz. Peki bu neyi gettirir? Örneğin Kıbrıs Türk toplumu içerisinde yaşayan insanların, bölgesel farklılıklarını ve tüm bu farklılıkların birleşmesiyle meydana gelen toplumsal, kültürel-folklorik-ekonomik zenginliği, çeşitliliğini, özelliğini meydana çıkarır. Bundan dolayı Çatoz-Serdarlı köyümüz de bu türden çalışmayla daha detaylı bir şekilde kaynaklarımızda yer almış oldu.

Kitabın "yayına hazırlayan"ı olarak belirtilen Zeki Akçam, kitaba "Serdarlı (Çatoz) Monografisi" ile "Kıbrıs Türk Halk Kültürü'nde İstanbul Mânileri" araştırmalarıyla başlarken, kitapta yer alan diğer isimler ve çalıştıkları alanlar ise; Ünal Barkut "Çatoz Ağzı", Süleyman Aksu "Antalya-Serik ve Çatoz Ağzı'nın Karşılaştırılması" konularını ele almışlar.

Dört ana bölümden oluşan kitapta birçok detaylar-kaynaklar-anlatımlar mevcut. Serdarlı'daki Fiziki ve Tarihi Çevre'den tutunuz da; Farklı Dini ve Etnik Gruplar, Yaşayış Biçimleri, Dokumacılık, Kahvehanecilik, Aile Yapısı, Halk Oyunları, Müzik, Sözlü Edebiyat, Seyirlik gibi hayatın içinden olan konulara ek olarak, II. Dünya Savaşı Anıları-Sözlü Kaynaklar da yer almaktadır. Fakat burada önemli bir not düşelim. Böylesi alanlardaki çalışmaların tüm görsel kayıtları, band numarasıyla Milli Arşiv'e teslim edilmiş ve yakın zamanda tüm bu alan çalışmasının kaynaklarının ham şekliyle tüm araştırmacılara sunulması sağlanmış olacaktır. Kitapta ise genelde, böylesi kaynakların arşivdeki kaynak numaraları yanında, kaynağın içeriği, kişiler, konular, sorular, bir tutanak olarak bu kitapta yer verilmiş. Kısacası "detaylı" bilgiyi, kitaptaki kaynak içerik ve numaralarından yola çıkarak Milli Arşiv'in yolunu tutmanız gerekmektedir, özellikle Monografik çalışmalar için.

Kitaptan küçük bir detay vermek gerekirse; Serdarlı-Çatoz için "İlk Türk Yerleşim Yeri" olarak bahsedilir. Evet tüm kaynaklarımız böyle. Ama "detay" dedik ya, şunu da bilmekte yara var; köy, 1571 sonrası "sıfırdan" kurulmadı. Burada yerleşik olan Kıbrıslı Rumlar vardı ve köyün konumu Osmanlılar tarafından beğenildiğinden, köydeki Kıbrıslı Rumlar Marata, yani bugünkü adıyla Ulukışla'ya göç ettirilmiştir. Böylece köye yerleşen Osmanlı halkı köyü büyütmüş ve bugünkü haline kadar bu süreç devam etmiştir.    

İkinci bölümde yer alan Çatoz Ağzı anlatılırken, Çatoz sözcüğünün kökeni konusundaki bilgilerden sonra yine birçok bölümler de yer almaktadır. Ünlüler ve Benzeşmeler, Maniler, Ninniler, Destanlar, Beddualar, Atasözleri ve Masallar, sadece bazı alt başlıklar.

Üçüncü bölümde; "Serik ve Çatoz (Serdarlı) Ağızlarında Bulunan Kelimelerin Anlam ve Ses Bilgisi (Fonetik) Bakımından İncelenmesi" başlığyla bu konu ele alınıp örnekler verilirken, dördüncü ve son bölümde ise; "Kıbrıs Türk Halk Kültürü'nde İstanbul Mânileri" başlıklı çalışma yer almaktadır ki, bence "Kıbrıs Mânileri" dediğimiz mâniler içerisinde yer alan anlatım, esinlenme, olay, özlem, taşlama, ağıt gibi konuların incelemesinde, tıpkı İstanbul mânileri gibi ilginç mânilerimizin olduğu da ortaya çıkmaktadır.

Değerli bir kaynak çalışması olduğunu ve arşivlerimizde yer alması gerektiğini belirtmek isterim.