Psikolog Firuz Doğgün

Anne ve babaların çocuklarını eğitirken, onlara yeni davranış kazandırırken ve de istediklerini yaptırırken kullandıkları yöntemlerden biri ödüldür.

Ödül nedir?

Ödül, yapılan bir işten veya davranıştan dolayı verilen ve verilen kişi tarafından cazip görünen bir obje veya etkinliktir. Bir objeyi veya etkinliği ödül yapan onun ‘’koşul’’ olarak verilmesidir.                                        
Birçok ebeveyn çocuklarda istenen olumlu davranışı artırmak ve pekiştirmek için ödül sistemini geliştirir ve kullanır.

Ödül İşe Yarar mı?

Ödül vererek ve övgüde bulunarak bir çocuğu elbette motive edebilirsiniz. Çocuk işi heyecanla yapar ama ödül vermeyi bırakınca, çocuk da işi yapmayı bırakır. Çocuk ödülle iş yapmaya alışırsa, kendi sorumluluğunu unutur. Ve sorumsuzluk bilinci gelişir. Bir çocuk bir işi isteyerek yapıyorsa ve ona sürekli ödül verilirse çocuk o işten soğur.  Çünkü ödül onun davranışını kontrol eden bir mekanizmadır.

Ödül Neden Zarar Verir?

Sürekli ödül ve övgü alan çocuklar kendi işini araç, ödülü amaç olarak görür. Ödül ve övgü alamadıkları zaman kendilerini kötü hissederler. Bu da mutluluğu ve başarıyı olumsuz etkiler.                                                                                                                                                     
Dersine çalıştığında, kendisine ödül verileceği söylenen çocuğun ilgisi ödülde olur, ders çalışmak ise ödüle ulaşmak için bir araç olur ve ikinci planda kalır. Böylece çocuğun ders çalışmaya karşı iç motivasyonu da söner ve ders çalışmak sadece dış motivasyonla yapılacak bir eylem halini alır. Aile çocuğa ödül vaat ettiğinde, aslında çocuğuna gizli bir ceza vermiş oluyor. Ödülün aşırı ve yanlış kullanımı çocuğun duygusal ve sosyal gelişiminde, ileriki yaşamına yönelik bazı olumsuz etkiler de bırakır. Örneğin çok fazla ve gereksiz ödüllendiren çocuk, kendi sınırlarını fark etmede güçlük çekecek, güvensiz, öfkeli, doyumsuz ve mutsuz olacaktır.

Ödül Çocukta Stres Yaratır

Sürekli ödül alan bir çocuk ödüle alıştığından o ödülden zevk almamaya başlar. Çocuğu tekrar motive etmeniz için de daha büyük bir ödül vermeniz gerekir ki bu da sürdürülebilir değildir. Bir yerden sonra tıkanırsınız. Ödülün büyüklüğü arttıkça, stres de o kadar artar. Fazla stres çocuğun performansını olumsuz yönde etkiler. 

Ödül dendiğinde ilk akla gelen maddi ödüllerdir; oyuncaklar, şeker, çikolata ve yeni giysiler gibi… Oysa çocuğun anne babadan alacağı onay, anne babanın gururla gülümsemesi, öpmesi, sarılması gibi manevi ödüller daha değerlidir. Ödül kullanılacaksa doğru ve yerinde kullanılmalıdır. Ödül davranıştan önce değil sonra verilmelidir. Her doğru davranıştan sonra ödül verilmemelidir. Çocuğa övgüde bulunurken çocuğun kişiliğine değil performansına yönlendirilmelidir. ‘’Çok zekisin, muhteşemsin’’ demek yerine ‘’Bu davranışın çok güzeldi’’ demek arasında fark vardır. Aşırı şekilde kişiliğe yapılan övgüler narsisizme kadar gidebilmektedir. Bu nedenle çocuğun çabasını övmek daha etkili olacaktır.                                                                                        
Unutulmamalıyız ki anne ve babanın her davranışının, yorumunun çocuğun üzerinde etkisi vardır.

Değerli ebeveynler, çocuklarınıza verebileceğiniz en değerli şey sevginizdir.