Ulaş Gökçe

Zaman geçiyor, pek çok şey ve pek çok insan unutuluyor. Sanatçı büyük olunca eserinde tarif ettiği zaman, insan ve şeyler akılda kalıyor sadece.  Yazarlara, aydınlara, sanatçılara zulmedenler unutuluyor, zulme uğrayanlar hatırlanıyor. Dahası zalimler, zulme uğrayanların istediği kadar ve istediği şekilde anılıyorlar.

Büyük şair Aleksandr Puşkin Exegi monumentum şiirinde şöyle meydan okur zamana ve hükümdarlara:

“Ben insanüstü bir anıt diktim kendime,

Halkın yolu geçecek ordan

Boyun eğmez başıyla daha da yükseklere

Çıkacak o, Aleksandr Sütunu'ndan”

(Çeviri: Ataol Behramoğlu)

Aleksandr Sütunu, 1. Aleksandr’ın Napolyon’a karşı zaferi anısına dikilmiştir. İşte Puşkin hem bu iki imparatora, hem de yeni çar Nikolay’Napolyon’a meydan okuyordu. Puşkin’i herkes bilir. Çarları neredeyse sadece tarihçiler hatırlar. Evet, sanatçıların çoğu zaman gözle görülmeyen anıtları devletlerden, hükümdarlardan ve hatta zamandan daha yüksektedir. Bu anıtlardan en önemlisi de Dante’nin İlahi Komedya eseridir.

Floransalı Dante Alighieri 9 yaşında görmüştü Beatrice Portinari’yi. 9 yaşındaki bu aşkını 9 yıl sonra yine görecekti. Bu görüşmelerinde kısaca konuşacaklardı. Bu ikinci ve son kez konuşmaları olacaktı. 9 yaşında, 9 yıl sonra, sadece 2 kez. Dante ölene kadar bu aşkı kalbinde platonik olarak taşıyacak, bu güzel ve asil kadınla bir kez daha konuşma cesareti bulamayacak ve Beatrice’i eserlerinde ölümsüzleştirecekti.

Dante zamanının ve kendin önceki tarihi anlatır 3 bölümlük İlahi Komedya’da. Bu bir hesaplaşmadır. Aşkını ölümsüzleştirme, siyasi beyan, siyasi mücadeledir. Cahit Sıtkı Tarancı “Yaş otuz beş! yolun yarısı eder. Dante gibi ortasındayız ömrün” diyor şiirinde. Dante’ye göre ömrün tam ortasında kaybolur ormanda. Günahları temsil eden vahşi hayvanlar çıkar karşısına. Ama şair meslektaşı, Romalı Vergilius kurtarır onu ve birlikte ahirette yolculuğa çıkarlar. Vahşi hayvanlar günahtır, Vergilius ise akıl. Dante’nin ahireti İslam, Musevilik ve batı Hıristiyanlığında yer alan üç mekâna sahiptir: Günahsızların evi cennet, ölümcül günah işleyenlerin evi cehennem ve suçlarının cezasını çekip cennete gidecek olan günahlıların yeri Araf…

CENNET, CEHENNEM, CEZA

Cehennem ve Araf’ı şair Vergilius ile dolaşır Dante. Ancak Cennet’teki rehberi artık Beatrice’dir. Beatrice mübarek demek. Akılla çıkılan yolda varılan yerde artık Mukaddes vardır.

İlahi Komedya sayı ve simetri demektir. Babil’in tam tersi bir yapıya sahiptir cehennem ve cennet. En üstte, yani en fazla günahlıların olduğu yerde azınlık değil çoğunluk vardır. Cehennem’in girişinde günahlılar değil hayatlarında hiçbir şey yapmamışlar bulunur. Ne İsa’ya, ne Musa’ya yarananlar, ne Tanrı’yla, ne de İblis’le olanlar…. Onlar kapının önündedirler. Ebedi bekleyiş, sonsuza dek ıstırap çekememe, affedilmeme, bekleyiş. Araf değildir burası. Araf’ta günahlılar bulunur. Burada günah bile işlememişler ama hayatlarında iyilik dahi yapmayanlar vardır. Araf’ta ve Cehennem’de ceza vardır. Bu kapı önünde ceza yoktur. Belki de cezaların en büyüğü budur.

9 katlıdır cehennem. İlk katında tarihin en önemli düşünürleri bulunur. Aristo buradadır. Gerçek Tanrı’yı görememiştir. Burada ceza yoktur. Sadece acısız bir maraz vardır. Cehennemdeki en büyük ceza 9. kattadır. Burada İsa’yı ihanet eden Yahuda İşkaryot ve Dante’nin siyasi düşmanları vardır. Cehennem’de ölümcül günahları işleyenler bulunur. Hıristiyanlıkta iki tür günah vardır: Esas günah ve ölümcül günah. Esas günaha Latince peccata capitalia, ölümcül olanına ise peccatum mortale denir. Cehennemde ölümcül günahları işleyenler vardır. Bu günahlar Mark İncili’nde İsa’nın “İyi öğretmenim, sonsuz yaşama kavuşmak için ne yapmalıyım?” sorusuna şu cevabıyla anlatılır: “Adam öldürmeyeceksin, zina etmeyeceksin, çalmayacaksın, yalan yere tanıklık etmeyeceksin, kimsenin hakkını yemeyeceksin, annene babana saygı göstereceksin.’ Yani örneğin Hıristiyanlıkta bir işçinin parasını ödememe ölümcül ama miskinlik esas günahtır.

BATI VE DOĞU GÜNAHLARI

Dante’nin Araf’ında esas günahları işleyenler vardır. Dante bir Katolik’ti. Batı Hıristiyanlarında 7 esas günah vardır. Doğulularda ise 8 günah vardır.

Batılı Hıristiyanlar

Doğulu Hıristiyanlar

İşte Dante’nin Araf’ının yedi katı böyle oluşur. Araf’ta tövbe edilir, ceza çekilir ve ceza bitince de Cennet’e geçilir.  Kuran’ın Araf suresinde burası şöyle anlatılır: “İkisi (cennet ve cehennem) arasında bir sur A'râf üzerinde de bir takım adamlar vardır. Cennet ve cehennemliklerin hepsini simalarından tanımaktadırlar. Cennetliklere, "Selam olsun size!" diye seslenirler. Onlar henüz cennete girmemişlerdir, ama bunu ummaktadırlar.”

SEMBOLLER, İSİMLER, İNANIŞLAR

Dante’nin Araf’ında ceza çekilir. Kibirliler, boyunları bir taş bağlı olduğu halde yavaşça sürünürler. Kıskançlar, elleri kolları bağlı, kirpikleri dikişli, birbirlerinin sırtına yapışık otururlar. Miskinler, aşırı bir huzursuzlukla oradan oraya savrulurlar. Oburlar açtır, cimriler başları yere sokulu ağlarlar.

Her bir katta Dante’nin sevmediği akrabaları, siyasi düşmanları bulunur. Burası bir dağdır. Bekçisi Genç Cato’dur. Cato ilkeli ve ahlaklı olmanın, bu uğurda inatçılığın sembolüdür. Teslim olmak yerine intihar edecek kadar gururludur Cato… Araf’a girerken Dante’nin alnına 7 P mührü, yani Peccatum, günah kelimesinin ilk harfi vurulur. Bir kayıkla geldiği Araf Dağı’nın katlarından cennete doğru yükseldikçe P harfleri tek tek yok olur. Günahlardan arınır Dante... Purgatorio’dur Araf… Arınma, temizlenme yeri.

Doğu Hıristiyanlarında Araf, Purgatorio yoktur. Cennet ve cehennem vardır sadece. Doğululara göre ebedi huzur ve ebedi ıstırap vardır. Ölülere dua eden Hıristiyan ve Müslümanlar ölülere rahmet dilerler, dua ederler. İnsan ölünce artık kendisi için af dileyemez, merhamet isteyemez. İnanca göre bunu yaşayanlar, ölenler için yapar. Doğululara göre cehenneme gitse de biri için dua edilir. Çünkü Tanrı merhametlidir ve orada bulunanı affedebilir. Batılı Hıristiyanlar ise Araf’ta bulunanlar için dua ederler. Çünkü cehennemden çıkış yoktur ama Araf’tan çıkış vardır.

Daha sonraki yazılarımızda Dante’nin Cennet, cehennem ve Araf tarifine geri döneceğiz.