Adını en iyi Türk yönetmenler listesine yazdıran, her projesi Kıbrıs'ın kuzeyinde de heyecanla takip edilen Kıbrıslı Türklerin edebiyatta ve yedinci sanattaki temsilcisi Derviş Zaim’den güzel haberler, Covid-19 salgınının sanatta ve yaratıcı sektörde yol açtığı durağan dönemde bile gelmeye devam etti, ediyor...

Zaim, sanatsal etkinliklerin yapılamadığı, müzelerin kapandığı, sanat topluluklarının faaliyetlerinin sekteye uğradığı pandemi döneminde karşılaştığı tüm engellere rağmen 2020 yılında yeni filmi Flaşbellek’in tanıtımını gerçekleştirdi; bu filmle Ekim ayında Fransa’nın en önemli festivallerinden 42. Cinemed Festivali'nde “Genç Jüri Ödülü”nü aldı.

Hemen ardından Türkiye Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’ne layık görüldü.

Ve geçen hafta da “Derviş Zaim Sineması”nın Türk sinemasındaki değerinin daha çok anlaşılmasına yardımcı olması amacıyla sinema alanında çeşitli yazarların kolektif olarak hazırladığı “Derviş Zaim Sinemasına Tersten Bakmak” adlı kitap, Küre Yayınları’ndan tüm sinemaseverlerin huzuruna çıktı.

1964 Limasol doğumlu olan Derviş Zaim, tüm bu gelişmeleri nasıl değerlendirdiği ve ileriki günlerde ne gibi yeni haberlerle karşımıza çıkacağını Türk Ajansı Kıbrıs (TAK) için anlattı.

Zaim, soruları yanıtlarken, pandemiyle başlayıp biten 2020 yılı, sanatsal etkinliklerin iptali ve bu karanlık dönemlerinde sanatın kurtarıcılığı, kendi deyimiyle, “sanatın hayatı kutsama, olumlama boyutu” hakkında görüşlerini paylaştı.

“İnsanlığın yaşadığı salgın felaketi karşısında her türlü bireysel sevinç sönük kalıyor”

Gerçek bir olaydan esinlenen, Suriye’de halen devam eden olayları işleyen, ayrıca evrensel değerlere de değinen Zaim’in son filmi ve aynı zamanda onuncu uzun metrajlı filmi “Flaşbellek”in çekim sonrası işlemlerinin de pandemi dönemine denk gelmesiyle film ekibi sancılı bir süreç geçirmiş.

Zaim, ödüllü filmin “ortalıktaki belirsizlik” nedeni ile henüz piyasaya verilmediğini, durumun biraz düzelmesiyle salonlarda seyirciyle buluşacağını umut ettiğini belirtti.

Zaim, filmin Cinemed Festivali’nde ödül alması hakkında şunları aktardı:

“Fransa’nın en önemli festivallerinden birinde gösterilmesi, orada karşılık bulması ve ödül alması elbette olumlu ama insanlığın yaşadığı salgın felaketi karşısında her türlü bireysel sevinç sönük kalıyor. Mesela Londra’da yaşayan Limasol’dan komşumuz ve senelerin aile dostumuz Cemaliye Karayalçın Hanım’ı İngiltere’deki salgında Covid nedeni ile kaybettik. İstanbul’da çalışan Kıbrıslı Türk Doktor Halil Onalt hayatının verimli çağında çocuk çoluğunu geride bırakarak ne yazık ki aynı hastalıktan göçtü. Kim bilir kaç bildik aile karanlığa büründü. Umarım daha fazla can acıtmadan bu felaket artık biter.”

“Salgın öncesinde namlı dolandırıcı Mustafa Serttaş Tavuri ile ilgili bir çalışma içindeydik. Onu yeniden ele almaya gayret edeceğim”

Zaim, Flaşbellek’in yanında salgın nedeniyle ertelenen diğer projeleri hakkında da bilgi verdi.

Rahmetli Mustafa Serttaş’la (Tavuri) ölümü öncesi bazı çekimler gerçekleştirdiklerini söyleyen Zaim, gelecek projelerinden biri olarak bu çalışmayı tamamlamayı planladığını belirtti.

Dönemin getirdiği belirsizlik nedeniyle “şu tarihte bitirme ihtimalim var” gibi cümleler kurmakta güçlük çektiğini ifade eden Zaim, içinde bulunduğumuz dönem ve sanat ilişkisini şu cümlelerle dile getirdi:

“Bu yaşadığımız karanlık atmosferde her türlü sanatsal faaliyeti bekleyen en önemli sakınca şu: Büyük toplumsal felaketler söz konusu olduğu zaman ilk iptal edilen faaliyetlerin arasında sanatsal performanslar, gösteriler, üretimler yer alır. Bu kesinti ve budamalar gelecek planlarını etkiler.”

Zaim, sanatsal faaliyetlerin ilk iptal edilen faaliyetler olmasına rağmen, bu dönemi atlatabilmek için de yine sanata ihtiyaç olduğuna değindi:

“Böyle karanlık zamanlar kanımca toplumun ruhunu tamir edebilmek, teskin edebilmek için sanatın olumlu yanına biraz daha fazla ihtiyaç duyulan zamanlar. İnsanlar onlara yaşadıklarının anlamı konusunda ikna edici biçimde seslenecek bir sözün, ruhlarındaki sıkıntıları mutedil hale getirecek bazı şarkıların, filmlerin varlığına daha fazla gerek duyuyor desek yanılmayız herhalde.”

25 yılın ardından gelen kitap: “Rüyet”

Zaim, sinema kariyerinde son sürat ilerlerken, ilk göz ağrısı edebiyatı da bırakmadığını, Yunus Nadi Roman Armağanı kazandıran 1994 basımlı ilk kitabı “Ares Harikalar Diyarında”dan tam 25 yıl sonra ikinci kitabı Rüyet’i Türk Edebiyatı’na kazandırarak duyurdu.

Zaim bu kitabı, “geçmiş ile gelecek, kendisi olmak ile bir başkası olmak arasında salınan insan ruhunun anlam bulma ve kendiliğini oluşturma çabasını ele almaya çalıştığım bir roman” sözleriyle tanımladı.

Rüyet’i kaleme alırken etkilendiği kaynaklardan birinin Şeyh Galip’in Hüsn-ü Aşk mesnevisi olduğunu, Divan Edebiyatı’nın son büyük eseri olarak adlandırılan bu mesneviyi ele alarak, onu roman sanatının olanaklarıyla yeniden yazmaya ve inşa etmeye çalıştığını söyleyen Zaim, Rüyet hakkında şu bilgileri verdi:

“Eğer tecrübelerim beni yanıltmıyorsa, roman sanatı içinde Batılı geleneklere olduğu kadar Doğulu kaynaklara da yaslanmanın sahih ve hakiki bir yapıt üretmek bakımından sağlıklı olabileceğini düşünüyorum. Rüyet sadece büyük şair Şeyh Galib’in Divan Edebiyatı’nın son büyük eseri olarak kabul edilen mesnevisine selam göndermekle yetinmiyor, onun yanı sıra Spinoza’ya, Batılı roman biçimlerine, yirminci yüzyılın Batı kökenli çağdaş sanat düşüncesine de yer veriyor. Çünkü bütün bu yelpaze insanlık hazinesinin ve üzerinde durduğumuz topraklarda yaşayanların ortak mirası konumunda bulunuyor.”

Zaim, Rüyet kitabının hem Türk roman geleneği içinde tartışılan Doğu-Batı gerginliğini, hem de kendi dışında tarihsel, kültürel kaynaklara, edebiyata, mimariye, çağdaş sanata, mitlere ve sinemayla olan ilişkisini içerdiğini aktardı.

Buna ek olarak Zaim, Kıbrıs’ta doğanların başka insanlarla kıyaslandığı zaman daha çabuk fark edebilme ihtimalleri olan küçük sürprizlerin de kitap içerisinde yer aldığını duyurdu.

“Esnemek mecburiyetindesinizdir. Esnemeyen kamış kırılır çünkü…”

Zaim, sektörde geçirdiği 30 yıl hakkında da değerlendirmelerde bulundu ve ileride film çekmek için gereken kaynak ve fiziki enerjiye uzun bir döneme yayılacak şekilde ulaşma şansına sahip olmayı dilediğini belirtti.

“Yaptığım işi yolculuk görüyorum”

Geriye dönüp baktığında, yolun başındaki ideallerine ulaşıp ulaşmadığı sorusuna ise şöyle yanıt verdi:

“Ben yaptığım işi bir yolculuk olarak görüyorum. Bu yolculuğun sonu açık. Yolculuğun başında, esnasında, savaşın içinde master planlarınız olsa da bu planları zaman ve zemine göre yeniden tanımlamak zorundasınızdır. Esnemek mecburiyetindesinizdir. Esnemeyen kamış kırılır çünkü. Yaptığım iş riskli ve en çetin addedilebileceği için esneklik özelliğinin işin önemli bir bileşeni olduğunu düşünüyorum. Bu yolculuğa giriştiğinizde hem uzun dönemli plan yapacak, hem de bu planları yolculuk esnasında gözden geçireceksiniz. Kısa planların sizin uzun dönemde ulaşmayı umduğunuz vizyon ve misyon ile uyum göstermesine çalışacaksınız, o bakışla tümünü mikro makro ölçekte değerlendirip gerçekleştireceksiniz. Yolculukta ilkeleriniz olacak, ama ilkeler çerçevesinde aynı zamanda esneme kabiliyetiniz de mevcut olacak, bir sürü ek şey lazım. İlk aklıma gelenleri sıralayayım: Dirayet, sabır, vizyon olacak. Biraz da galiba yıldızlar yardım edecek.

Bağlamdan hiç söz etmedim ama o da önemli. Bir Kıbrıslı Türk bağlamın ne olduğunu bilmek zorundadır. Çok ciddi olarak hem de.”

Derviş Zaim, bir yönetmen olarak, film yapım süreciyle ilgili paylaşımlarda da bulundu.

“Her üretim gerek hazırlık, gerek çekim, gerek çekim sonrası olsun her kısmı ayrı bir canavardır ve ayrı bir canavar olmaları nedeniyle her bölüm farklı zorluklara sahiptir. Dolayısıyla insan her kısımda projenin şartlarına da bağlı olarak farklı zorlukları göğüslemiş olmaktan dolayı farklı zevkler hissedebilir” diyen Zaim, çekimler bittiğinde huzurlu uyumaya başladığını, montaj kısmında uyku düzeninin yerine geldiğini, en zevkli anın ise ya her şeyin bittiği nokta ya da stresin henüz oluşmadığı başlangıç kısmı olduğunu ifade etti.

Zaim, oyuncu seçimine yönelik olarak da projenin kendisinin hangi oyuncuyla, nasıl tip oyuncularla çalışacağını “kulağına fısıldadığını” ifade etti. Hem profesyonellerle hem de amatörlerle çalıştığını belirten yönetmen, Devir filmini örnek vererek, filmde amatör çobanlarla çalıştığını ve onlarla o filmi yapmış olmaktan dolayı duyduğu mutluluğu vurguladı.

Bir yönetmenin gözünden sinemanın geleceği

Zaim, Lefkoşa'nın tarihi sineması Mısırlızade örneği üzerinden, sinemanın eski ihtişamının olası kaybını değerlendirerek, sektörün geleceği üzerine görüşlerini de anlattı.

“Tarih boyunca insanların toplu olarak bir yere gelip orada bir gösteri, bir ayin, bir oyun, bir film izlemekten bilinçli veya bilinçsiz bir haz aldıklarını, Salamis Antik Kenti’ndeki veya memleketin başka yerindeki harabelerde yer alan antik tiyatroların bunu bize gösterdiğini” ifade eden Zaim, sözlerine şöyle devam etti:

“İnsanların beraberce bir yerde toplanıp tarih boyunca hemcinslerinin yaptığı gibi, sahnede veya ekranda bir şey izleme eğilimini tekrar göstereceklerini düşünüyorum. Bu ilgi az veya çok olabilir ama gelecekte yine gözlemlenecek. Belki değişik biçimlere bürünecek ama yine varlığını hissedeceğiz. Mağusa’daki, Lefkoşa’daki salonlar pandeminin etkileri azalmaya başladıktan sonra muhtemelen yine ortaya çıkacaklar. Büyüklük ve çaplarının ne ölçekte olacağını da zaman gösterecek.”

Zaim, sinemanın geleceğine değindikten hemen sonra, son zamanların yıldızı, dizi platformları ve televizyon dizilerinin yükselişi hakkında da düşüncelerini paylaştı.

Ona göre sinema ve televizyon arasında bir üstünlük söz konusu olmadığını, televizyon dizilerinin güçlü olduğu alanlar olabileceği gibi, sinema filmlerinin de avantajlı olabileceği alanlar olduğunu belirten Zaim, “makul ve mantıklı şartlar olursa” TV dizisi yapma fikrine de sıcak baktığını söyledi.

“İnsanın sıkıntılı zamanları daha kolay atlatması için şahsi ritim bulması lazım. Ritüel, alışkanlık oturtması lazım”

Pandemi nedeniyle geçtiğimiz günleri evde, dinlenerek geçirdiğini ifade eden Zaim, bu sürede online dersler verdiğini, kalan zamanlarında ilgisini çeken antikçağa ait bir gerçek karakter üzerine okuyup, notlar aldığını kaydetti.

Zaim, evde geçirilen izolasyon dönemini şöyle yorumladı:

“İnsanın sıkıntılı zamanları daha kolay atlatması için şahsi ritm bulması lazım. Ritüel, alışkanlık oturtması lazım. Ama arayış elbette insandan insana değişiyor ve herkes zannedersem el yordamı ile, deneye yanıla, sezgileri ile bir örüntü buldu, buluyor gibi. Ya da keşfe devam ediyor o ucunu yakaladığını zannettiği örüntüyü. Bu ipuçlarını, örüntüleri, ritmleri işlemek, anlamlı hale getirmek, şahsi hayatımızda bir çerçeveye oturtmak lazım. Çünkü eğer bir çerçeve olmazsa bulduğunu zannettiğin şey de bir süre sonra yetersiz kalabilir. Ama fazla düşünmeden eğer mutlu ve daha önemlisi huzurlu hissedersen bu his de önemlidir, oralarda bir yere bir süreliğine demirlemek akıllıca olabilir.”

Zaim’den kitap ve film önerileri

Zaim, bir yazar ve yönetmen olarak pandemi sürecinde evde geçirilen süre boyunca faydalanılabilecek film ve kitap tavsiyelerini de paylaştı.

Sinema tarihinin önemli filmlerinden ‘Citizen (Vatandaş) Kane’in, İtalyan Yeni Gerçekçiliği ve Avrupa Sanat Sineması filmlerinin, daha sonra Amerikan sinemasının iyi örneklerinin izlenmesi gerektiğini belirten Zaim, araştırma yapmak istemeyenler için de bakılmasını önerdiği filmleri listeledi:

“Chinatown, Easy Rider, Taxi Driver. Seksenler için Amadeus, One Flew Over the Cuckoo’s Nest, Son İmparator, Doksanlar: Fight Club, Adaptation, Being John Malkovich, İkibinler için Villeneuve’in filmleri.”

Şu sıralar Platon’u ve Heraklitos’u tekrar okuduğunu kaydeden Zaim, kitap tavsiyesinin zor olduğunu fakat film tavsiyesinde olduğu gibi ilk aklına gelenleri söylediğini belirterek, şu tavsiyeleri sundu:

“Edward Gibbon’un  Roma İmparatorluğunun Gerilemesi ve Çöküşü (Decline and Fall of Roman Empire) kitabını okusunlar. Ayrıca Don Kişot okusunlar. Daha hafif bir şey isteyenler Salinger’ın veya Herman Hesse’in herhangi bir kitabını ele alsın. Ayrıca kurmaca kitap istemem diyenler için bir önerim var. Jared Diamond’un Tüfek, Mikrop, Çelik kitabının adını verebilirim. Aynı adamın uygarlıkların çöküşünü anlattığı kitabını bulurlarsa onu da okusunlar. Bizim özellikle okumamız gereken kitaplar bunlar. Uygarlıkların niye çakıldığını veya niye düze çıktığını anlarsan, bir ihtimal kendi hayatına anladığını projekte edersin, ama dediğim gibi bu bir ihtimal..”

Derviş Zaim’in eserleri ve ödülleri:

Edebiyat:

“Ares Harikalar Diyarında” (1994): Yunus Nadi Roman Armağanı

Sinema:

“Tabutta Rövaşata” (1996): Antalya Film Festivali, İstanbul Film Festival, Ankara Film Festivali, Orhan Ariburnu Ödülleri, Montpellier Film Festivali, Torino Film Festival, Selanik Film Festivali, Amiens Film Festivali, Netpac Ödülü, San Francisco Film Festivali, D’Annonay Film Festivali, Ouvres Film Festivali,

“Filler ve Çimen”(2000):  Antalya Film Festivali, İstanbul Film Festivali, Fipresci -Uluslararasi Film Eleştirmenleri Ödülü, Avşa Film Festivali, Orhon Ariburnu Ödülleri, Siyad (Sinema Yazarlari Derneği) Ödülleri,

“Çamur”(2003): Orhon Ariburnu Ödülleri, Ankara Film Festivali, Sinema Yazarları Derneği, Venedik Film Festivali Unesco Ödülü,

Kıbrıs üzerine çekilen belgesel “Paralel Yolculuklar”(2004): Kutlu Adalı Basın Ödülü,

“Cenneti Beklerken” (2006): Antalya Film Festivali, Siyad Ödülleri, Ankara Film Festivali, Adana Film Festivali, Kahire Film Festivali,

“Nokta” (2008): Antalya Film Festivali, İstanbul Film Festivali, Bursa İpek Yolu, Adana Film Festivali, Türkiye Yazarlar Birliği Sinema Ödülü, Boston Türk Filmleri Festivali, Avrasya Film Festivali, Kahire Uluslararası Film Festivali, Montpellier Film Festivali En İyi Müzik, Asya Pasifik Ödülleri,

“Gölgeler ve Suretler” (2011):  Ankara Film Festivali, Antalya Film Festivali, 14. Uluslararası İstanbul Kukla Festivali,  1. Yeşilçam Ödülleri, Londra Türk Filmleri Festivali, Boston Türk Filmleri Festivali,  Film Oriental (Cenevre),

“Devir” (2012): İstanbul Film Festivali, Londra Türk Filmleri Festivali,

“Balık” (2014): Adana Film Festivali, Malatya Film Festivali, Altın Ada Festivali,

“Rüya” (2015):  Adana Film Festivali, Trabzon Film Festivali, Yunus Emre Enstitüsü, 8. Uluslararası Suç ve Ceza Film Festivali,

“Flaşbellek (2020): TC Cumhurbaşkanlığı Kültür Sanat Büyük Ödülü (tüm yapıtlar için), 42. Cinemed Festivali.

Haber: Cemre Peral Yanıker (TAK)