İki Toplumlu Kayıp Yakınları ve Savaş Mağdurları örgütü BİRLİKTE BAŞARABİLİRİZ, Uluslararası Kızılhaç Örgütü’nün (ICRC) Kayıplar Komitesi’yle birlikte hazırlamış olduğu “Kıbrıs’taki Kayıp Ailelerinin İhtiyaçları” başlıklı raporu inceleyerek, Kayıplar Komitesi’ne sunacağı kendi önerilerini geliştirmeye başladı… Dün Lefkoşa’da ara bölgede Kıbrıs Diyalog Forumu’nun Fulbright tesislerinde yapılan toplantıya, Kıbrıslıtürk ve Kıbrıslırum “kayıp” yakınları ve savaş mağdurları katılarak görüş ve düşünceleri ile önerilerini ortaya koymaya başladılar. Toplantıyı Kıbrıs Diyalog Forumu’ndan Erbay Akansoy ile Maria Zeniu fasilite ederken, bu toplantıların devam ederek BİRLİKTE BAŞARABİLİRİZ’in rapora ilişkin somut önerilerini sonuçlandırarak bunu Kayıplar Komitesi’ne sunması bekleniyor. Toplantıda öne çıkan konu, en büyük ihtiyacın bir an önce tüm kayıpların gömü yerlerinin bulunması ve kimliklendirilerek defin için ailelerine verilmeleri oldu… Toplantıda Türkçe, Rumca ve İngilizce olarak simultane çeviri de yapıldı.

“Kıbrıs’taki Kayıp Ailelerinin İhtiyaçları” başlıklı raporun giriş bölümündeki özeti ve Uluslararası Kızılhaç Örgütü ICRC’nin raporda ortaya koyduğu öneriler özetle şöyle:

“AİLELERDE KAYIP ŞAHSIN AKIBETİYLE İLGİLİ SÜREGELEN BELİRSİZLİK
Kayıp ailelerinin %40'ı, kaybolmuş yakınlarının akıbeti konusundaki belirsizliğin sonucunda, hala hayatta olmaları ihtimalini ya da hala bir yerlerde yaşadıklarına dair inançlı olduklarını dile getirmişlerdir. Aileler, kayıplarının yaşadığına dair umutlu olmalarının kendi sağlıkları açısından da önemli olduğunu vurgulamışlardır. Geriye kalan %60'lık kesim ise akrabalarının kaybolmasından yıllar sonra hala hayatta olup olmadığına dair emin olamasa da, güvenilir bilgi eksikliği ve kalıntıların bulunamaması durumundan dolayı, kayıbın kesin akıbeti ile ilgili şüphelerinin devam ettiğini söylemektedirler.

1. BİLME İHTİYACI
Kayıp yakınlarının %91’i, en önemli ihtiyaçlarının, sevdiklerinin akıbetiyle ilgili bir bilgi almak olduğunu belirtmiştir. Kayıpları hakkında hayatta mı yoksa ölü mü olduklarını bilmek ve ölmüş olmaları durumunda onları defnedebilmek için kalıntılarının bulunmasını, kimliklendirilmesini ve kendilerine teslim edilmesini istemektedirler. Bu ihtiyaç, ailelerin kayıpları hakkında güncel geri bildirim alma isteklerini de kapsamaktadır.

2. FARKINDA OLUNMA İHTİYACI
%57, kayıp akrabalarını bulmak için verdikleri zorlu mücadelenin resmi olarak daha fazla farkına varılması gerekliliğini dile getirdi. Bunların % 60'ı, Kıbrıslı Türk ve Kıbrıslı Rum yetkililerin, bekleyen kayıp vakalarının çözülmesi için önemli bilgiler yokolmadan önce, kamuoyuna çağrı yapmalarını istemiştir; % 44'ü ise, bu tür vakaların tekrarlanmasını önlemek için, gelecek nesilleri eğitmenin ve hala kayıp olan şahısların insani yönlerine ve Kıbrıslı aileler üzerindeki insani etkilerine vurgu yapmanın gerekliliğinden bahsetmiştir.

3. PSİKOSOSYAL DESTEK İHTİYACI
%53, sevdiklerinin akıbeti konusunda umut ve umutsuzlukla yaşamaya zorlanmanın bir sonucu olarak derin psikolojik ve psikososyal sıkıntılar yaşadıklarını belirtmiştir. Yakınlarının öldüğüne dair hiçbir kanıtın olmaması, kayıp vakasının çözülememesi, psikolojik ve psikososyal hizmetlere erişim sağlanamaması nedeniyle ailelerin acılarını hafifletmek mümkün olamamıştır. Kayıp yakınlarının % 21’i kendileriyle empati kuramayacak ya da durumlarını anlayışla karşılayamayacağına inandığı kişilerle deneyimlerini paylaşmaya çekindiğini bildirmiştir.

4. EKONOMİK VE İDARİ DESTEK İHTİYACI
Mülakata kalılanların %29’u, kayıp vakası sonucunda ailelerin sürekliliğini koruyan ekonomik problemler ve/veya idari zorluklarla karşı karşıya geldiklerini belirtmiştir. Bu sorun evin geçimini sağlayan kişinin kaybolmasından ötürü oluşan ekonomik problemler ve/veya idari zorlukları da kapsamaktadır. Aileler, yaşlı ve kadın olan kayıp yakınlarının sosyal ihtiyaçlarına daha fazla dikkat edilmesi ve onların haklarına ilişkin daha fazla bilgi verilmesini istemiştir.

SONUÇLAR
Ailelerin istediği tek şey, ne kadar acı verici olursa olsun, hayat defterlerinin bu acı dolu sayfasını, kültürel olarak kabul edilebilir ve anlamlı bir şekilde kapatmaktır. Bu istek, (1) kayıp olan akrabalarının akıbeti ve nerede oldukları hakkında bir cevap almak, ve (2) eğer ölmüşlerse, kalıntılarının bulunması, kimliklenmesi ve (3) ailenin isteğine uygun bir cenaze töreni ile defnedilmesini de kapsamaktadır. Aileler sevdiklerinin kayıp durumu ile ilgili tamamen tatmin edici bir ilerleme kaydedilene dek, yakınlarının akıbetlerine ilişkin endişelerine saygı duyulmasını ve ihtiyaçlarına cevap vermeye çalışırken bu durumlarının göz önünde tutulmasını istemektedir.
Kayıp ailelerinin derdine zaman değil, kayıpları ile ilgili cevaplar derman olacaktır.

BAŞLICA ÖNERiLER
Kıbrıs'taki kayıplar sorununun ele alınmasıyla, KŞK'nin oluşturulması ve kayıp şahısların bulunması, kimliklendirilmesi ve kalıntıların ailelere teslim edilmesi de dahil olmak üzere pek çok şey yapılmıştır. Bununla birlikte Uluslararası İnsani Hukuk (IHL), çatışma yaşayan taraflara, savaş veya şiddet içeren durumlar neticesinde kayıp olarak bildirilen kişileri bulmak için alınabilecek tüm önlemleri almasını ve bu kişilerin akıbetleriyle ilgili olarak aileleri bilgilendirmesi konusunda uzun vadeli bir görev yüklemektedir. ICRC’nin Kıbrıs’taki ilgili makamlara önerileri, aşağıda sayılanlar da dahil olmak üzere, ailelerin ihtiyaçlarına odaklanmaları doğrultusundadır:

1. HALA BULUNAMAMIŞ KAYIP ŞAHISLARIN AKIBETİNİN NETLEŞTİRİLMESİ
Bu kapsamda, (toplamda 1072 Kıbrıslı kayıp şahsa tekabül eden)2 748 Kıbrıslı Rum aile ve 186 Kıbrıslı Türk ailenin belirsizliklerini giderecek her türlü önlemin alınması ve onların Bilme Hakları yükümlülüğünün yerine getirilmesi. Bu, 1963-1964 ve 1974 olayları esnasında kayıp olanların akıbetlerinin ve nerede olduklarının netleştirilmesini de içermektedir. Bunu başarmak için, Kayıp Şahıslar Komitesi’ne (KŞK) gerekli destek ve maddi yardımın sağlanması.

2. KAYIPLARIN GÖRÜNÜR KILINMASI VE KAMUOYUNA DUYURMAYA DEVAM EDİLMESİ
Kayıp yakınlarına genel farkındalık ve empati oluşturulmasına yardımcı olunması ve deneyimledikleri olayların insani boyutunun altını çizmek hedefiyle kayıplar konusu ile ilgili kamuoyu ile iletişim kurulması gereklidir.

3. PSİKOLOJİK VE PSİKOSOSYAL DESTEK SAĞLANMASI
Ailelerin yaşadığı tüm coğrafi bölgelerde gerek bireysel gerekse grup temelli psikososyal yardım desteği sağlanması gerekmektedir. Psikolojik ve psikososyal destek, konu hakkında yerel hükümet yapıları içindeki donanımlı uzmanlar, sivil toplum kuruluşu veya diğer ilgililer tarafından uygulanabilir. Ek olarak, ciddi psikolojik sorunlar yaşayan kişilerin, kayıp ailelerinin kendine özgü gereksinimleri ile ilgili ayrıntılı bilgiye sahip ruh sağlığı hizmetlerine erişebilmelerini sağlanması gerekir.

4. KAYIP AİLELERİNİN EKONOMİK VE İDARİ İHTİYAÇLARININ BELİRLENMESİ
Tüm Kıbrıslı Türk ve Kıbrıslı Rum kayıp ailelerinin yaşadıkları ekonomik, idari zorluklar ve ihtiyaçlarının belirlenmesi, ailelerin mevcut hizmet ve avantajlardan haberdar olmalarını ve bunlara erişmelerinin sağlanması ve sunulan hizmet ve avantajların tutarlı olması ve ayrımcılık yapılmadan dağıtılmasının sağlanması gereklidir.

ÖNERİLER
Bu raporda açıklanan bulgulara dayanarak, hükümet ve sivil toplumdan ilgililerin; ulusal ve uluslararası paydaşlara Kıbrıs'taki kayıp şahıs ve aileleri konusunu ele almalarında yardımcı olmak için aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir.
Kıbrıslı Türk ve Kıbrıslı Rum Makamlara Yönelik Başlıca Öneriler
Kıbrıs’taki kayıplar konusunu ele almak için, KŞK’nin oluşturulması ve kayıp kişilerin bulunması, kimliklendirilmesi ve ailelerine teslim edilmesi de dahil olmak üzere pek çok şey yapılmıştır. Bununla birlikte Uluslararası İnsani Hukuk, çatışmaların bütün taraflarına silahlı çatışmadan veya diğer şiddet içerikli durumlardan dolayı kayıp olarak bildirilen kişileri bulmak için alınabilecek tüm önlemleri alması ve bu kişilerin akıbetleriyle ilgili olarak ailelerini bilgilendirmesi konusunda uzun vadeli bir görev yüklemektedir.15 Bu değerlendirmede, ailelerle yapılan görüşmelerden yola çıkarak, ICRC Kıbrıs’taki yetkililere aşağıdaki tavsiyelerde bulunur:

HENÜZ KİMLİKLENMEMİŞ KAYIP ŞAHISLARIN AKIBETİNİ NETLEŞTİRMEK SURETİYLE AİLELERİN BİLME HAKKININ YERİNE GETİRİLMESİ
1. 748 Kıbrıslı Rum aileyi ve 186 Kıbrıslı Türk aileyi (toplamda 1072 kayıp Kıbrıslı kişiye karşılık geliyor)16 belirsizlikten kurtarmak için mümkün olan tüm önlemlerin alınması ve onların bilme hakkının yerine getirilmesidir. Buna, 1963/1964 ve 1974 olaylarıyla ilgili olarak ortadan kaybolan kişilerin akıbetlerinin ve nerede olduklarının netleştirilmesi de dahildir. Bunu gerçekleştirmek için Kayıp Şahıslar Komitesi’ne (KŞK) gerekli destek ve fon sağlanmalıdır.

KAYIP YAKINLARININ DAHA İYİ ANLAŞILMASI VE FARKINDA OLUNMASI iHTiYACININ KARŞILANMASI
2. Hem resmi hem de özel olarak, kayıp ailelerinin çok yönlü ihtiyaçları kabul görülmelidir. Bu, ailelerin kayıp akrabalarının aranması konusunda kişisel ve insani durumlarına yönelik genel farkındalığın arttırılmasına yardımcı olacaktır. Bunu başarmak için yetkililere, sivil kayıplar da dahil olmak üzere tüm kayıp ailelerinin durumlarını farkına varmalarının ve anlamalarının yollarını içeren bir iletişim stratejisi hazırlamaları önerilir.

3. Ailelerin ihtiyaçlarını ve isteklerini gidermek için mezarlıkların, cenaze törenlerinin ve anıtların inşaa edilmesi gibi işler de dahil olmak üzere kendilerini etkileyecek süreçlerde kayıpların ailelerine danışılmalıdır.

PSİKOLOJİK VE PSİKOSOSYAL DESTEK SAĞLANMASI
4. Aile üyelerine psikolojik ve psikososyal destek sağlanmasının önemi kabul edilmelidir. Devlet kurumlarında ve/veya diğer hizmet sağlayıcı yerlerde eğitimli profesyoneller aracılığıyla psikolojik ve psikososyal hizmetlere erişimleri kolaylaştırılmalıdır. Bunu başarmak için, ilgili idareye ve departmanlara bu özel ihtiyaçları karşılamaları için talimat verme yetkisine sahip bir görev gücü oluşturmaları önerilmektedir.
5. Bu türden ihtiyaçları olan ailelerin yaşadığı tüm coğrafi bölgelerde gerek bireysel gerekse grup temelli psikososyal yardım desteği sağlanmalıdır. Böyle bir psikososyal destek sağlaması konusunda iyi eğitimli ve kayıp şahıslar konusunda bilgili yerel hükümet yapıları, STK'lar veya diğer ilgililer tarafından uygulanabilir. Özellikle çocuklar, kardeşler, torunlar ve yaşlı akrabalarının ihtiyaçları ile başa çıkmak için kayıplar ve stratejileri konusundaki tartışmalardan faydalanacaktır.
6. Yaşlı ebeveynler ve kayıp eşleri de dahil olmak üzere ciddi psikolojik ihtiyaçları olan kayıp yakınlarının bu tür kişilerin kendine özgü ihtiyaçları konusunda uzman ruh sağlığı merkezlerine erişim sağlamaları temin edilmelidir.

EKONOMİK VE İDARİ İHTİYAÇLARLA İLGİLENİLMESİ
7. Tüm Kıbrıslı Türk ve Kıbrıslı Rum kayıp ailelerinin ekonomik ve idari ihtiyaçları belirlenmeli (tam bir liste oluşturulmalı).
8. Kayıp ailelerine farklı yasal ve idari süreçler ve bunların gereklilikleri hakkında bilgi sağlanmalı, ailelerin hak sahibi oldukları hizmet ve menfaatlerden haberdar olmaları ve bunlara erişim sağlanmalı ve sağlanan hizmet ve avantajlarda tutarlı olunmasıve ayrımcılık yapılmaması garanti edilmeli.
9. Kayıp şahıslar konusuyla ilgili olan her bir idari tarafın rolü ve sorumluluğu hakkında kamuya rehberlik edilmeli.

Kıbrıs’taki Kayıp Şahıslar Komitesi’ne (KŞK) Yönelik Öneriler
1. Kayıp olan yakınlarını kendi başlarına arayan aileler için bir sosyal yardım hizmeti oluşturulmalıdır. Bu iletişim, kayıpların ailelerinin KŞK’nin insani çalışmalarının merkezinde olmasını sağlayacak ve ailelerin bilgi alma hakkına destek olacaktır.
2. KŞK’nin araştırma ve kimliklendirme süreçleriyle ilgili bilgiler kayıp aileleriyle paylaşılmalıdır. Bu iletişim, ailelerin doğrudan aradıkları bilgileri bulmalarını sağlayacaktır.
3. KŞK’nin yeni sosyal yardım hizmeti'nin bir parçası olarak, (1) her aileye kayıp akraba(lar)ının aranma durumuna ilişkin düzenli güncelleme yapılmalı; ve (2) aile tarafından verilen ve kayıplar konusunun çözümünde daha fazla yardımcı olabilecek her türlü bilginin alınması ve bu ilave bilgilerle ne yapıldığı konusunda geri bildirim sağlanmasını içeren iki yönlü bir geri bildirim mekanizması kurulmalıdır.
 

Kayıplar Konusu ile İlgili Diğer Taraflara Yönelik Öneriler
1. Kıbrıs'ta hala kayıp olan kişilerin akıbetinin netleşmesi teşvik edilmeli ve ailelerin bilgi alma haklarını yerine getirmek için KŞK’ya gerekli mali destek sağlanmalıdır.

2. İlgili makamlarla birlikte, kayıp ailelerin çok yönlü ihtiyaçlarına yönelik çeşitli müdahaleler koordine edilmelidir. Bu, tüm bireylerin desteklenmesini ve müdahalelerdeki tüm potansiyel boşlukların tutarlı bir şekilde doldurulmasını sağlayacaktır.”