Kıbrıs Yaban Hayat Koruma Enstitüsü’nün hazırladığı “Eşek Yönetim Projesi (2025-2035)” tanıtım toplantısına katılamamıştım. Ancak önemli verilerin ve yol haritasının içinde yer aldığı kitapçığı elime ulaştı.

***

   Karpaz’daki eşek katliamının ardından bu konunun yeniden konuşuluyor olması beni derinden üzse de, bu projenin neden uygulamaya geçemediğini düşündüğümde, içimdeki öfkem daha da artıyor. 

   Biz yapılması gerekenleri, zamanında yapmayan, yapamayan, umursamayan bir ülkeyiz…

***

   Proje kitapçığında Karpaz’daki eşeklerin doğaya bırakılması ve sayıları ile ilgili şu bilgiler veriliyor:

   “Bir zamanlar Karpaz yarımadasının tarımsal faaliyetlerinin olmazsa olmaz bir parçası olan bu sadık canlılar, sanayileşme nedeniyle ihtiyaç duyulmaz hale gelmeye başlamış ve savaş nedeniyle çiftliklerini terk etmek zorunda kalan çiftçiler tarafından doğaya salınmıştır. Yaklaşık 50 yıl önce doğaya bırakılan eşekler sadece hayatta kalmayı başarmamış, aynı zamanda da çoğalmışlardır. 20 yıl öncesine kadar Karpaz yarımadası yüzlerce eşeğe ev sahipliği yaparken, zaman içerisinde bu sayı artmış ve günümüz itibarı ile 3000’e yakın eşeğin bu bölgede yaşadığı tahmin edilmektedir.”

***

   Zaman içerisinde kontrolsüz bir şekilde artan eşek popülasyonu, bölgede bölge halkının üstesinden gelemediği ekolojik ve sosyal bir soruna dönüşmüş.

   Bu soruna çözüm bulunması için, yıllar içinde birçok proje gündeme gelmiş, ancak zamanında alınmayan tedbirler ve yapılmayanlarla birlikte bu bir katliama dönüşmüştür.

***

   Karpaz’daki başıboş eşeklerden kaynaklanan eşek sorununun kalıcı ve sürdürülebilir bir çözüme ulaşabilmesi için, Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü, Erenköy-Karpaz Belediyesi ve Turizm Kültür Gençlik ve Çevre Bakanlığı’na bağlı Çevre Koruma Dairesi arasında bir işbirliği protokolü imzalanmıştır.

   Bu proje 10 yıllık bir süre dilimine yayılarak yapılandırılmış ve projeyi yürütme görev de Kıbrıs Yaban Hayat Araştırma Enstitüsü’ne verilmiştir.

***

   Eşek sorununun tanımı da şu şekilde yapılıyor proje kitapçığında:

   “Eşek Sorunu Ekolojik Etki, İnsan-Eşek Çatışması ve Eşek Refahı olarak üç temel başlık altında incelenebilir. Bu başlıklar içerisindeki özneler yakından incelendiğinde tüm tarafların kaybettiği bir gerçeklik ile karşı karşıya kalıyoruz.”

***

   Bilindiği üzere Karpaz yarımadası, üç Özel Çevre Koruma Bölgesi’ne evsahipliği yapıyor. Bu Özel Çevre Koruma Bölgeleri içerisinde de 22 tür endemik bitki bulunuyor.

  Yaşadığımız kuraklıkta aşırı otlamaya sebep olan eşekler, toprağın zenginleşmesine engel olmaktadır.

***

   Bölgedeki en önemli sorunlardan biri de eşeklerin sayılarının kontrolsüz şekilde artmasıdır.

   Bölgede besin ve su kaynaklarına ulaşamayan eşekler, çareyi bölge halkının tarla ve bahçelerine girerek aramaktadırlar.

   Burada da devletin devreye girmediği ve bir dönem verilen “Eşek zararı tazminatı”nın kesildiği görülmektedir.

***

   Peki bölgedeki sorun nasıl ortadan kaldırılabilir? Proje kapsamında neler, nasıl yapılacak?
   “Eşek Yönetim Projesi’nin ilk aşaması olarak, Karpaz’da bulunan bariyerli alan ve Balalan köyü arasında yer alan yoğun eşek nüfusunun bariyerli bölgeye taşınması işlemi yer alıyor. Eşekler uluslararası standartlara uygun ilaçlar ile bulundukları bölgede bayıltılıp, erkek eşekler bayıltıldıkları bölgede anlık olarak kısırlaştırılacak ve bariyerli alana yeniden taşınacaktır. Kısırlaştırma işlemi halihazırda bariyerli alan içerisinde bulunan erkek eşeklere de uygulanacak ve bariyerli alanın içerisindeki eşekler de dahil olmak üzere tüm eşeklerin sağlık kontrolleri yapılacak, kan ve doku örnekleri alınacak, verileri kaydedilecek ve düzenli olarak veteriner hekimler tarafından takip edilecektir. (……..) Halihazırda hamile eşeklerden doğacak olan erkek eşekler ise damızlık olarak kullanılacak ve sadece genetik unsurları sergilenmeye uygun eşekler ile çiftleştirilecektir.”

***

   Yukarıda yazanların dahası da bu projede var… Yeter ki, adım atılsın ve hayata geçirilsin.

   Hem bölge halkı hür eşekler tarafından zarara uğramayacak, hem de hiçbir eşek zarar görmeyecek.

   Bu anlamlı projenin dünyada örnekleri var ve uygulanıyor. Hem de kendi kendini döndürüyor. Gözlerimizi gelişmiş ülkelere çevirirsek görürüz.

***

   Kıbrıs’ın kuzeyinde canlıyı ve doğayı korumak için kaybedecek başka zamanımız yok…