Fayka ARSEVEN KİŞİ

Turizm ve havacılık sektörünün önemli isimlerden, Pegasus Kıbrıs Direktörü Zeki Ziya, hükümetin özellikle ekonomiyle ilgili hiçbir yol haritasının olmadığını söyledi. Ziya, bugüne kadar özel sektörün bedel ödediğini ancak 1-2 ay sonra kamu sektörünün de bedel ödemeye başlayacağını söyledi.

Ziya, “Bugüne kadarki görüntü ağırlıklı olarak ay sonu memurun maaşının ödenmesidir. Onun dışında çok ciddi bir çalışma yoktur. Ama şu andan itibaren artık çok ciddi çalışma yapmak zorundalar. Çünkü taşıma su ile değirmen dönmüyor” ifadesinde bulundu.

Hiçbir plan ve programın olmadığına da işaret eden Ziya, 2021 yılını kayıp yıl olarak değerlendirdi.

Zeki Ziya ile sektörün sıkıntılarını konuştuk.

• YENİDÜZEN: Nasıl bir dönemden geçiyorsunuz?
• ZİYA: 1 yıldır sinek avlıyoruz. Kapalı turizmin başlamasıyla şimdi birkaç charter (kiralık uçuş) yapıyoruz. Onun dışında hiçbir şey yok.
  Açıkçası kapalı turizme de ciddi bir talep yok. Haftada 4 charter izni vardı. O charterlerin de ortalama doluluğu 150 civarındadır. Pek oturmuş bir sistem değil. Çünkü işin içinde o kadar çok kural var ki bilezik takacaksın, PCR yapacaksın, sürekli testler yapacaksın, otelden çıkmayacak, alışveriş yapamayacaksın, seksen türlü prosedür var. Bir kişinin bu adaya gelmesi için birçok zorluk var. O yüzden de gelenlerin sayısı en az limitte olur. Zaten bu kadar zorlama olduğu için de 6 otel kapalı turizme hizmet verebildi.
  Her uçakta 150 kişi gelse, 4 seferle 600 kişi eder. 6 otele 100 kişi bile düşmez.  Bu sayıya oteli açmaya bile değmez.
  Bir geçiş süreci olmasına rağmen, personeliniz var. Onları otelde tutmak zorundasınız, yemeğini vereceksiniz, personel otelde kalacak. O yüzden kapalı turizm çok çok zorlama ile yapılmış bir işlemdir. Tersine bir yorum da yapmak istemem çünkü bu bir geçiş sürecidir. Ama bu kadar önlem alınarak ülkeye gelenlerin hastalığı bulaştırması imkansıza yakın ama bu insanları bulmak da artık imkansız.

“Bizim en büyük handikabımız Bulaşıcı Hastalıklar Üst Komitesi’nin kararlarını haftalık almasıdır. Örneğin bayramı biz nasıl pazarlayacağız? Bilmiyoruz.”

• YENİDÜZEN: En büyük pazarlardan biri olan Türkiye tam kapanmaya girdi. Şimdi sizin açınızdan durum ne olacak?
• ZİYA: Bizim en büyük handikabımız Bulaşıcı Hastalıklar Üst Komitesi’nin kararlarını haftalık almasıdır. Örneğin bayramı biz nasıl pazarlayacağız? Bilemiyoruz. Onun için ben sadece bu hafta sonunu pazarlama ile meşgulüm, gelen hafta kaç tane uçak olacağını bilmediğim için bir yol haritası da belirleyemiyoruz.
  Bulaşıcı Hastalıklar Üst Komitesi’nun haftalık kararlarını beklemek durumunda kalıyoruz.

 “Bir takım riskleri alıp açılım yapmak zorundasınız. Çünkü ekonomi de yaşamın çok ciddi parçasıdır. Ekonominiz tamam olmadıktan sonra sağlığınızı muhafaza etmeniz söz konusu değildir”

• YENİDÜZEN: Sizin, hükümetten talebiniz nedir?
• ZİYA: Havacılık yapmak şu an bu memlekette fizibil bir iş değil. Ne THY ne de Pegasus için… Ama başka çare var mı? Yoktur çünkü uçakları uçurup, bağlantıyı koparmamak zorundasın.
  Şu an operasyon olduğu gibi zarardır. Ama ulaşımı sağlamaya mecbursun çünkü bu kadar yıl hizmet verdin, bu hizmeti de devam ettirmen gerekiyor. Şu an devam ederiz. Ama nereye kadar yapabileceğiz çok ciddi bir soru işareti.
  Kişisel fikrim hükümet olarak birtakım riskleri alıp açılımları yapmak zorundasınız. Çünkü yaşam sadece sağlık değildir, ekonomi de yaşamın çok ciddi parçasıdır. Ekonominiz tamam olmadıktan sonra sağlığınızı muhafaza etmeniz söz konusu değildir.
  En basitinden beslenme alışkanlıklarınızın değişmesi bile covid değilse bile başka sağlık sorunları çıkaracaktır.
  Bazı kararlar üretilirken bunlar göz önünde bulundurulmalıdır.
  Başka ülkelerdeki gibi bizim devletimizin gücü yetmez özel sektörü beslesin. Finanse edebilse, İngiltere, Fransa gibi özel sektörü o zaman diyebilirsin ‘kapat iş yerini, otur evinde’. Ama öyle bir bütçe yok. 1500 TL sözü bile ne zaman yerine geldi. Ama bu insanlar da varlıklarını sürdürmek mecburiyetindedirler.
  Yarın casinolar, oteller açıldığında çok ciddi bir personel sorunu ortaya çıkacak. Çünkü personeller de bu memleketten kaçtı. Öğrencin, personelin, turistin, müşterin yok ürettiğini kime satacaksın? Kağıt üzerinde sağlıklıyız ama neyi çözdük? Hiçbir şeyi.
   
• YENİDÜZEN: Yaz sezonu ile ilgili herhangi bir plan yapıldı mı? Nasıl bir turizm sezonu beklentiniz var?
• ZİYA: 2021 kayıp yıldır. En büyük beklenti toplumun yüzde 65’nin aşılanmasıdır ki operasyonları açalım. Ama aşılanma oranına baktığınızda bu süratle aşılanma devam ederse 2021 bitti. Beklenti nedir? Türkiye’den çok miktarda aşı gelecek, süratle bu aşıları yapacağız, yüzde 65’i tamamlayacağız. Bu kadar aylık tecrübemiz bunun olmayacağını gösterir.

 “Özel sektörün ölmesiyle, devlette çalışanlar paçayı kurtaramayacak. Özel sektörü ayakta tutamazsan, yerel gelirlerin durursa ayakta kalamayacaksın, ödeme yapamayacaksın.

“Devlette çalışanlar paçayı kurtaramayacak”

• YENİDÜZEN: Kapalı kalmaya özel sektör nasıl dayanacak?
• ZİYA: Rum tarafı 8 Mayıs’tan itibaren açılıyor. Neye rağmen? 500-700 vakasına rağmen. Onlar da oturup değerlendiriyor, kapalı kalması halinde ekonomisi bunu ne kadar kaldırabilir diye. Ama bu yükü artık onlar da kaldıramaz. Sadece bize özgü bir şey değildir. Bütün ülkeler bu sorunla baş etmek zorundadır. Ekonomiler çok sıkı sağlık tedbirlerini artık kaldıramıyor. Onun için bir noktada açılman gerekecek. Sen de açacaksın. Belki yüzde 65 aşılanma koşulandan vazgeçeceksin, yüzde 30 aşılanmayı hedefleyeceksin. Belki de sektörleri aşılayacaksın, öyle açacaksın. Belki de aldığın kriterleri değişeceksin.

 “Bugüne kadar bedel ödeyen özel sektördü. 1-2 ay sonra kamu sektörü de bedel ödemeye başlayacak.”

Toplum sonunda neyi görecek? Özel sektörün ölmesiyle, devlette çalışanlar paçayı kurtaramayacak. Bir yıldır özel sektör idare eder ama özel sektörü ayakta tutamazsan, yerel gelirlerin durursa ayakta kalamayacaksın, ödeme yapamayacaksın.
Bugüne kadar bedel ödeyen özel sektördü. 1-2 ay sonra kamu sektörü de bedel ödemeye başlayacak. Kamu sektörünün tepkisi de özel sektör gibi olmayacak. Çünkü çok daha örgütlüdürler, etkindirler ve onların tepkileri çok farklı olacak.
O yüzden riskleri alıp açmak zorundalar. Hem Türkiye’ye hem başka ülkelere açmak mecburiyetindesin. Kurallarını da minimize edeceksin.

“Pazarlama yoksa talep de olmaz”

• YENİDÜZEN: ‘Güvenli ada’ gibi bir kampanyadan bahsediliyordu. Bunun üzerinden bir pazarlama yapıldı mı? Ülkeye talep var mı?
• ZİYA: O iş hikaye öyle bir pazarlama da yok zaten. Sen kendini pazarlamazsan, talep oluşmaz. Bilmem hangi haberde çıktı, ‘KKTC güvenli ada’… Böyle bir pazarlama olmaz. Sen kendinin güvenli olduğunu iddia edersen hedef pazarlarına reklamını yaparsın. Reklamını yapabilen için de o ülkelerden nasıl turist kabul edeceğinin kararını vermen gerekiyor. Ama bunun kararı yok o zaman talep olsa ne yazar. Zaten talebi oluşturacak olan senin misyonundur. Eğer varsa öyle bir sloganın o güvenli ülke olmanın pazarlamasını yapman gerekiyor. Bunu yapman için ülkeye geliş şartlarını iyileştirmiş olman lazım. Bunların hiçbiri yok, e niye gelsinler?

“Görüntü, ağırlıklı olarak ay sonu memurun maaşının ödenmesidir. Onun dışında çok ciddi bir çalışma yoktur. Artık çok ciddi çalışma yapmak zorundalar. Çünkü taşıma su ile değirmen dönmüyor.”

• YENİDÜZEN: Hiçbir yol haritası veya planlama yok yani…
• ZİYA: Yoktur. Bugüne kadarki görüntü ağırlıklı olarak ay sonu memurun maaşının ödenmesidir. Onun dışında çok ciddi bir çalışma yoktur. Ama şu andan itibaren artık çok ciddi çalışma yapmak zorundalar. Çünkü taşıma su ile değirmen dönmüyor.
  Türkiye ile olan bütün kredilerini kullandılar. Bütün kredini kullandıysan artık ödeme sistemini devam ettirmek için yerel bir kaynak üretmek zorundasın. Ya da hep birlikte bedel ödeyeceğiz. Belki de toplumun hayrına olacak çünkü hepimiz birlikte dibi görmezsek birtakım şeyler düzelmeyecek.
• Kazanılmış haklara dokunduğun anda kıyamet kopar. Ama kazanılmış hakların karşılığını veremeyeceğini anladığın zaman belki bazı tavizler verebilirsin.  O zaman belki hantal devlet yapısı değişir ve daha verimli bir devlet yapısına dönüşür.
   
• YENİDÜZEN: Kıbrıs sorununda kördüğüm bir süreç yaşanırken, Güney ile ilgili endişeleriniz nelerdir?
• ZİYA: Çok iyi dostlarım olmasına rağmen Güney bizim ekonomimizin ayakta kalmasını istemiyor. Bir ilişki kurmak için dostane tavırları yok. AB vatandaşları hariç kim isterse gelsin havaalanına, kuzeye geçmesini engelleyen karar aldı.
  Hani iyi ilişkiler kuracaktık? Sen beni bitirerek bir yere varacağını zannedersen güney yöneticileri çok yanılın. Sen sadece aldığın kararla bizim liderliğimizin politikasına bal süren. Çünkü aksini savunan insanların da savunabilecekleri politika kalmayacak.