Avrupa Komisyonu’nun hellimin coğrafi tescilini onaylamasından sonra kuzeydeki süreç ilerlemedi…  Yurt dışına pazarlanacak olan hellimle ilgili kuzeyde kurulması beklenen denetleme mekanizması hala belirsiz…  Üreticiler süreçle ilgili “bilgi sahibi olmadığından” dert yanarken, Tarım Bakanlığı da konunun karmaşıklığına işaret ediyor.

Fehime ALASYA

Avrupa Komisyonu’nun geleneksel olarak Kıbrıs’ta üretilen hellimin coğrafi tescilini onaylamasından sonra kuzeyde süreç ilerlemedi.

Yurt dışına pazarlanacak olan hellimle ilgili kuzeydeki denetleme mekanizmasının hala belli olmadığı belirtilirken, denetimlerle ilgili atamalara ilişkin bilgi taleplerinin de karşılıksız kaldığı ifade edildi.

Üreticiler bilgi sahibi olmadığından dert yanarken, Tarım Bakanlığı da sürecin ‘karmaşıklığına’ işaret etti… Tescille ilgili özellikle denetim konusundaki ‘bilinmezliğin ortadan kaldırılması’ bekleniyor…

Hatırlanacağı üzere; tescil sürecinde, hellimin AB ülkelerine ihracatı için gerekli sağlık denetimini yapacak uzmanları Kıbrıs Cumhuriyeti (güney) yönetiminin atayacağı gerekçesiyle çeşitli tartışmalar yaşanmıştı.

Tarım Bakanlığı ise, “Çarşamba günü ilgili tüm paydaşlarla toplantılara başlıyoruz” bilgisini paylaştı.

Avrupa Birliği yetkilileri ile sürekli temas halinde olduklarını ifade eden Tarım Bakanlığı Müsteşarı Emirali Deveci, özellikle ülkedeki küçükbaş hayvan sütünün arttırılması gerektiğini söyledi.

Avrupa Komisyonu’nun geleneksel olarak Kıbrıs’ta üretilen hellimin coğrafi tescilini onaylamasından sonraki süreçle ilgili YENİDÜZEN’e bilgi veren Ticaret Odası Başkanı Turgay Deniz ise sürecin işbirliği içinde ilerlemesi ile denetim mekanizmalarının bağımsız ve adil bir şekilde işlemesinin önemine vurgu yaptı.

13 Nisan tarihinde Avrupa Birliği Resmi Gazetesi’nde yayımlan tüzük kararı ile tescillenen yerli ürün hellim ile ilgili yasal sürecin işlediği bilgisini paylaşan Deniz, hellimin PDO Uygulama Tüzüğü’nün 1 Ekim 2021 tarihinde uygulamaya gireceğini belirtti. Deniz, ortada bazı bilinmezliklerin olduğuna dikkat çekti.

‘Kulaktan duyma’ haberlerle süreci takip ettiğinden dert yanan süt ve süt ürünleri üreticileri de daha fazla bilgi talep etti. Özellikle ülkedeki küçükbaş hayvan sayısının düzenli olarak arttırılması için büyük bir planlamanın şart olduğu kaydedilirken, devlet ve bürokrasi bacağında neler olup bittiğini sordu…

Tarım bakanlığı Müsteşarı Emirali Deveci:

“Süreç karmaşık, net olmayan noktalar var”

Avrupa Birliği yetkilileri ile sürekli temas halinde olduklarını ifade eden Tarım Bakanlığı Müsteşarı Emirali Deveci, “Zamanlama ve senkronizasyon çok önemli” dedi. Özellikle ülkedeki küçükbaş hayvan sütünün arttırılmasında süreç ile uyum içinde çalışmanın önemine değinen Deveci, yapılacak olan çalışmalarla ilgili liste oluşturduklarını, hellim eylem planı hazırladıklarını ve süreçle ilgili tüm paydaşları Çarşamba günü yapacakları geniş katılımlı toplantıda bilgilendireceklerini anlattı. 

Avrupa "hellim" tescilini onayladı

Deveci, YENİDÜZEN’e yaptığı açıklamada şunları ifade etti:

“Süreç karmaşık, net olmayan noktalar var. Biz AB ile yaptığımız toplantılarda netlik istedik. Örneğin Mikrobiyolojik kontrollerin kimin tarafından yapılacağını bilmiyoruz. Senkron olarak küçükbaş sütünü arttırmak için zamanlama oluşturmamız gerek. Eğer süt oranını arttırırsak ve sistem çalışmaz sıkıntı yaşarız.

Tesislerin AB standartlarında olması için proje yürütüyoruz. Hellim eylem planımızı güncelledik. Yapılacak olanların listesi mevcut. Hellim tescili sisteminin, yeşil hat üzerinden ihracatının ve zamanının öğrenilmesi gerek. Zamanlama ve senkronizasyon çok önemli. Süt miktarını arttırırsak ve süreç gecikir, pazar sıkıntısı yaşarız.

“Tüm paydaşlarla birlikte yürüyeceğiz.  Düzenli toplantılarla süreç bilgisi vereceğiz”

“Devamlı AB yetkilileri ile temas halindeyiz. Bu arada da hijyen projemiz var. Çarşamba günü bir geniş kapsamlı toplantımız var. Artık bu şekilde toplantılarla hem bilgilendirme hem de fikir almak adına birlikte ürüyeceğiz.  Düzenli toplantılarla süreç bilgisi vereceğiz.

“AB ile güneyin göstereceği performans ve sürat çok önemli”

“Küçükbaş sütün arttırılması süreç içinde yapılacak. AB’nin ve güneyin tavrı bizim için çok önemli. Sistemin bir an önce çalışmasını istiyoruz.

Sürecin sekteye uğraması için elimizden geleni yapıyoruz ama AB ile güneyin göstereceği performans ve sürat çok önemli.”

Ticaret Odası Başkanı Turgay Deniz:

“İşbirliği şart, denetim mekanizmaları bağımsız ve adil bir şekilde işlemeli”

“Avrupa Komisyonu nezdinde bilgi taleplerimizi sürekli iletmemize karşın denetimle ilgili atamanın yapılıp yapılmadığı veya hangi kurumun atanacağı konusunda tarafımıza iletilen net bir bilgi mevcut değildir.”

Ticaret Odası Başkanı Turgay Deni, kuzeydeki işleyişte ilgili paydaşlarca bir Hellim Eylem Planı oluşturulduğunu söyledi. Deniz, bu planın Hükümet tarafından sahiplenilerek değerlendirmeye alınması ve ilgili plana göre hızlıca uygulamaya geçilmesini istedi.

Hem Kıbrıs’ın kuzeyindeki üreticiler, hem de güney ve AB ile olan genel işleyişte ‘işbirliğinin’ önemine dikkat çeken Deniz, denetim mekanizmalarının bağımsız ve adil bir şekilde işlemesi gerekliliğine de vurgu yaptı.

Deniz, yaptığı açıklamada şunları belirtti:

“Bilindiği üzere Hellim’in Avrupa Birliği(AB) nezdinde korunmuş Menşe İsmi Korumalı Ürün ve Korumalı Coğrafi İşaretler (PDO-Protected Designation of Origin ve PGI-Protected Geographical Indication) olarak tescil edilmesine ilişkin Uygulama Tüzüğü ile ürünün Yeşil Hat Tüzüğü (YHT) üzerinden ticaretini düzenleyen Uygulama Kararı 13 Nisan tarihinde AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanmıştır.

Hellim PDO Uygulama Tüzüğü 1 Ekim 2021 tarihinde uygulamaya girecektir. Karar tarihi ile yürürlüğe girişi arasında tanınan sürenin Ada genelinde PDO denetimlerini yapacak bağımsız kuruluş Bureau Veritas’a kontrol planı oluşturma, tescilden yararlanmak isteyen üreticilere zaman tanıma, ayrıca AB üye ülkelerine Hellim stoklarını satma fırsatı vermek için yapıldığı belirtilmiştir. Hellim’in Yeşil Hat üzerinden güneye satışı ise bu ticareti düzenleyen Uygulama Kararı’nın ekinde belirtildiği şekilde Kıbrıs’ın kuzeyinin Hayvan Sağlığı Statüsü ile ilgili yürürlükte olan mevzuatlara uyumu ile söz konusu olabilecektir.

Bunun denetiminin de Kıbrıs Rum tarafınca atanacak olan bir kontrol birimi yapacağı belirtilmiştir. Avrupa Komisyonu nezdinde bilgi taleplerimizi sürekli iletmemize karşın bu atamanın yapılıp yapılmadığı veya hangi kurumun atanacağı konusunda tarafımıza iletilen net bir bilgi mevcut değildir. Ayrıca, PDO Denetimlerini yapması Uygulama Tüzüğü uyarınca belirtilen Bureau Veritas’ın atamasının yapılıp yapılmadığı ve hangi koşullarda bu denetimi yapacağı konusunda bir açıklık yoktur. Bu konulardaki bilgi taleplerimizi Komisyon nezdinde iletmeye devam etmekteyiz. Odamız her fırsatta, Kıbrıs Türk Toplumu’nun, bu tescilin sunacağı olanaklardan yararlanması için önemli bir hususun yerine getirilmesinin şart olduğunu vurgulamaktadır. Bu da, tescil şartlarına ve sağlık standartlarına uyumu denetlemek için oluşturulan denetim mekanizmalarının bağımsız ve adil bir şekilde işlemesi gerekliliğidir. Bu noktada atanan/atanacak olan denetleme kurumlarının ilgili düzenlemelerde de belirtildiği gibi Odamız ile işbirliği yapması gerekmektedir. Buradan hareketle denetlemeyi yapacak kuruluşun/kuruluşların ilgili birimlerinin Odamız ile irtibata geçmesi beklenmektedir. Bunun yanında Yeşil Hat ticaretini düzenleyen kararda belirtilen mevzuatlar uyarınca ülkenin hayvan sağlığı statüsüne uyumu için de gerekli çalışmalar hız kesmeden yürütülmeli ve erken zamanda tamamlanmalıdır. Bu çerçevede ilgili paydaşlarca bir Hellim Eylem Planı oluşturulmuştur. Bu planın Hükümet tarafından sahiplenilerek değerlendirmeye alınması ve ilgili plana göre hızlıca uygulamaya geçilmesi zaruridir. Bunun yanında üreticilerimize tescil şartlarına ve standartlara uyum için gerekli ek finansal desteğin AB tarafından sağlaması için Odamız da konunun takipçisi olmaya devam edecektir.”

Süt İmalatçıları Birliği Süt İmalatçıları Birliği Başkanı Mustafa Başlar:

“Şimdilik kulaktan duyma haberlerle konuyu biliyoruz”

“AB kanadından 3 yıllık bir ön hazırlık olduğu söyleniyor. Yarın Tarım Bakanlığı bünyesinde hellim tescili ile ilgili bilgilendirme toplantısı yapılıyor. Elimize gelen yeni bir bilgi yok. Bu üç yıl içinde fabrikaların denetlenmesi, hazırlık süreci, hibeler gibi birçok konu konuşulacak.

Küçük baş için büyük destekler verileceğini de duyduk ama resmi bir açıklama henüz yok. Şimdilik kulaktan duyma haberlerle konuyu biliyoruz.”

Avunduk Süt ürünleri Direktörü Candan Avunduk:

“Büyük bir planlama yapılmalı, küçükbaş hayvan sayısı düzenli olarak arttırılmalı”

“Bıraktığımız noktadan ileriye gidilmedi, çok büyük bir değişiklik yok. Eylül sonuna doğru nihai oylama yapılacak. Koyun keçi sütü arttırılması veya yol haritasının çıkarılmasıyla ilgili imalatçılara herhangi bir bilgi veya çağrı henüz gelmedi. Ülkesel olarak atılan adımlar içinde bu konuda bir eylem planı da duyurulmuş değil. Bunun yanında sektörde yaşanan sorunları da çözmeye çalışıyoruz. Körfez ülkelerinde biz ambargo uygulamasıyla mücadele ediyoruz.

Bu iş ‘toraktan çatala’ serüvenini kapsıyor. Yani ülkede üretilen yem, sütlerin kalitesi gibi pek çok kalemde belli normlar ve standartların olması ve uygun ürünün ortaya çıkması için adımlar atılmalı. Ülkedeki üreticilerin tesisleri AB normlarına uygun. Şu an imalatçılar ihracat yapabilecek kalitededir. Hayvan ırklarımız, yemlerimiz yerel, taramalarımız zamanında, genel anlamda AB ülkelerine ihracat yapabilecek standarttayız. En büyük eksikliklerimiz hem güneyde hem de güneyde küçükbaş hayvan üretiminin yeterli olmaması. Bunun üretimi teşvik edilmeli. Büyük bir planlama yapılmalı, küçükbaş hayvan sayısı düzenli olarak arttırılmalı, büyük baş ise azaltılmalı. Dış ilişkilerle ilgili konular da ilgili merciler özenle takip etmeli.”

Gülgün Süt Ürünleri İhracat Sorumlusu Ali Bayraktar:

“Devlet ve bürokrasi bacağı ne yapıyor bilmiyoruz”

“Eylül ayında bu konunun süreçte olduğu gibi resmiyet kazanmasını bekliyoruz, elimizde bunu ötesinde resmi bir bilgi yok. Bu arada sürecin ülkedeki yönetim bacağında neler yapılıyor, çalışmalar ne aşamadadır bilmiyoruz. Bu direk üreticileri ilgilendiriyor ama kimse bizimle koordineli çalışmıyor. Üretici olarak biz üzerimize düşenleri yapıyoruz. Devlet ve bürokrasi bacağı ne yapıyor bilmiyoruz. En büyük sıkıntı küçükbaş hayvan sütü oranıydı, bu konuda da ne gibi çalışmalar yapıldı bilmiyoruz. Üreticiler, bunun kuzey için çok büyük dert olmayacağını ve beş yıllık sürede bu oranı yakalayabileceğimizi düşünüyoruz. Bunun için de bir çalışma var mıdır bilemiyoruz.”

Arden Gıda Süt Fabrikası Müdürü Mustafa Özbağ:

“Zaman kaybetmeden girişimler yapılmalı”

“Önümüzü göremiyoruz, nasıl bir adım atılacak bilemiyoruz. AB’den önümüzdeki ay güney denetlenmeye başlayacak diye duyduk ama bizim tarafta ne yapılacağına dair bir bilgimi yok. Bizimle iletişime geçen yok, basından haber alıyoruz. Küçükbaş hayvan sayısı veya süt miktarın yetersiz olması yıllar içinde gelişebilecek bir konu. Yine de zaman kaybetmeden bu yönde girişimler yapılmalı”