Neriman Cahit

“İngiliz Sömürge Dönemi’nde Eğitimimiz” konusunda, bir süredir karşı karşıya kaldığım gerek bazı öğretmen gerekse bazı öğrenciler, konuyu genel olarak bir kez daha yazma kararı aldırdı bana…

• Bu Dönemi hem öğrenci hem de öğretmen olarak yaşayan biri olarak, konuyu tekrar işlemekte yarar gördüm…
• İngiliz Döneminde, bizim nesiller ‘kitapsız olarak’ eğitim görmüş… Öğretmenler olarak da, bu sistemi uygulamışlardır ağırlıklı olarak… Sürekli not tutan biri olarak, bu notların bir bölümünü konuyla ilgili ilgilenenler için bir kez daha yazmayı gerekli gördüm.

* * *

İngilizler Kıbrıs’ı 1878 yılında, Osmanlılardan devralmışlardır. Osmanlı Döneminde – Kızları bir yana koyalım… Erkeklerin Eğitimi de: “Kuran okumadan” öteye gitmeyen sığ bir eğitimdi…

İNGİLİZ HAYRANLIĞI…

İngilizler buraya geldikleri Dönemde, ‘Sanat – Kültürle’ilişkisi kalmamış… Neredeyse, geçmişle: “Kültürel İlişkilerini tamamıyla unutmuş sığ bir Eğitim Düzeyindeki Kıbrıs Halkının”

O zamanın kayıtlarını incelediğimizde görürüz ki Kıbrıs’ta – Ama çoğu Lefkoşa’da – 83 Rum ve 65 Türk İlk okulu vardı. ‘Orta Dereceli’ tek bir okul yoktu. Bu okullardaki eğitim ise: Biraz okuma – yazma ve Kuran’ı ezberlemekten ibaretti…

Rum İlkokullarında ise: Dini Eğitim Yanında, Eski Yunanca, Aritmetik ve Coğrafya gibi dersler de vardı…

* * *

Burada bir parantez açarak şu gerçeği de vurgulamak gerekir: Türklerin, okullara gösterdikleri ilgisizliğin nedeni onların: Okumaya – yazmaya karşı gösterdikleri ‘umursuzluk’ değil… Okullarda okutulanları yetersiz bulduklarındandır…

* * *

Eski Kıbrıs Valilerinden: Sir Ronald Storss: “A Handbook of Cyprus- 1939” isimli eserinde bu konuyu şöyle irdeler: “Müslümanların çocuklarına karşı gösterdikleri kayıtsızlık, onların, ‘iyi eğitiminin avantajlarına’ ilgi duymayacakları anlamına gelmezdi. Nitekim onlar, her fırsatta okullarının “Eğitim Düzeyinin” yükselmesini istediler…

ÖNEMLİ BİR KANIT…

Bu gerçeğin ikinci önemli kanıtı da, Türklerin – Rumlardan önce, bir Rüştiyeyi ‘Ortaokulu’ – 1890 yılında açmış olmalarıdır…

Aslında, İngilizler Ada’ya geldiklerinde, çok büyük kargaşalıklarla karşılaştılar. ‘Osmanlı’nın Ayrılışı’ Kıbrıs Türkü için çok büyük bir yara ve yas demekti: Bu yüzden ‘K.Türk Toplumu arasında’, büyük bir hoşnutsuzluk yaşanıyordu… Rumlar ise, 300 yıl idaresinde kaldıkları: Osmanlı’nın Gidişinin Sevincini… Ve yeni gelen yönetimden bir ayrıcalık kapma telâşı içindeydiler…

• İngilizler geldiğinde ülkemiz: Sanatla ilişkisi kalmamış… Mitolojiler, eski eserler, tapınaklar, söylem ve masallar dönemini ‘çoktan’ kapatmıştı. Geçmişle, “Kültürel ilişkisini kapatmış sığ bir eğitim” düzeyindeydi…
• O zamanın kayıtları:
• Kıbrıs’ta ama çoğu Lefkoşa’da 83 Rum 65 Türk İlkokulu vardı… Ama Orta Dereceli tek bir okul yoktu… Bizde: Biraz OKUMA – YAZMA – KURAN EZBERLEME… Vardı.
• Rumlarda ise: Dini Eğitim yanında, Aritmetik, Coğrafya, eski Yunanca gibi dersler vardı…
• Eski Kıbrıs Valilerinden: Sir Ronald Storrs: “A Handbook Of Cyprus – 1939” isimli eserinde konuyu şöyle irdeler: Müslümanların Çocuklarının tahsiliyle ilgili bu durum, umursamazlık anlamına gelmemeli…
• Onlar: “Eğitimin Düzeyinin Yükselmesini” istiyorlar diye not düşüyordu tarihe…
• Bunun önemli bir kanıtı da: Türklerin – Rumlardan önce, ‘1890’ yılında bir Rüştiye açışları… Rumların ise bunu “1893” yılında başarmalarıydı…
• Tüm bunların altında yatan gerçek ise: Türkler için Osmanlının Adadan ayrılışı büyük bir yara ve yas iken… Rumlar için “300” yıl idaresinde kaldıkları Osmanlının gidişinin sevinci ve yeni yönetimden bir çok ayrıcalıklı: ‘YER KAPMA’ telâşı idi…

* * *

İngiliz Yönetimi, “Ada’da: Yeni İdari Düzenlemeler” yapmakla işe başladı… Yeni bir ‘Polis Örgütü ve Mahkemelerini’ hayata geçirdi… Eğitimi, 1880 yılında ele alarak: ‘Bir İngiliz Müdür’ atadı… Bu müdürün ilk işi de: Köy ve Kasabalara genelgeler göndererek: Mevcut Türk ve Rum okullarının olduğu gibi korunacağı ve yeni okulların açılacağını duyurdu…

VE YENİLİKLER

Bir başka yenilik de öğretmenlere: ‘Maaş’ verileceğiydi. O güne dek maaş yerine çoğunlukla: Yumurta – tavuk – buğday ve orada yetiştirilen öğretmenlere yılda 12 Sterlin vereceğini ilan etti İngiliz Yönetimi…

• Çok olumlu bir etkisi oldu bunun…
• Süratle yeni okullar açıldı… Okul Komisyonları kuruldu…
• Çok ilginçtir – Süratle her 2 toplumda da 17 Türk ve 17 Rum okulu açıldı. Toplam 34 dilde… 1881 yılında…
• Ve şaşılası bir gerçek de: Hiçbirinden yardım almayan… Kendi yağıyla kavrulan: 14 Türk İlkokulu, vardı. 
• O zamanki öğrenci sayılarına bakalım:
• 1980 – 1981 Ders yılında öğrenci sayısı:

76 Türk Okulunda: 1137 Erkek - - 284 kızdan oluşan: 1421 öğrenci…

* 1897 – 98 Ders Yılında: sayıları 111’e çıkan Okullarda: 3043 Erkek ve 1244 kız olmak üzere: 4287 öğrenci vardı…

RUM ÖĞRENCİLER…

Bir fikir verme babında: 1897 – 98 Ders Yılında Rum Öğrenci sayısı: 225 okulda: 10,269 erkek… Ve: 2,781 kız olmak üzere 13,050 öğrenci okuyordu…

O yıllarda Kıbrıs’ta 6 Katolik, 3 Ermeni ve 1 de Müsevi Okulu bulunuyordu…

EĞİTİM YASASI…

1929 Yılı, Kıbrıs Eğitim Tarihi’nde bir “DÖNÜM NOKTASI” sayılabilir:

Sömürge Yönetimi, çıkardığı “Eğitim Yasasıyla…” Ada’daki tüm Rum ve Türk Okullarını finanse etmeye başlamış… Ve, Türklerin – Türkiye’den… Rumların ise Yunanistan’dan Müdür ve Öğretmen getirmesine izin vermiştir. Bu yasadan sonradır ki, Türkiye’den çok değerli Öğretmen ve Müdürler Adamız’a gelerek, Eğitimimize, çok değerli katkılar yapmışlardır…

• Prof. İsmail Hikmet Ertaylan…
• Kâzım  Nami Duru, Şemsettin Günaltay vb.

* * * 

Ama, ne yazıktır ki, 1931 isyanıyla, Eğitim de dahil, bütün özgürlükler… “Rumların, Hükümete İsyanı” bahane edilerek kısıtlanmış…

* * *

Ve bu kısıtlamalar, 1942 yılına kadar da sürmüştür…