Ödül AŞIK ÜLKER

Yüksek Mahkeme ve Yüksek Seçim Kurulu Başkanı Narin Ferdi Şefik, Siyasal Partiler Yasası'nda siyasal partilerin, milletvekili genel seçimlerinde gösterecekleri adayların ve adayların sırasının YSK tarafından denetlenen demokratik kurallara uygun ön seçimlerle belirleyeceğinin yazdığına dikkat çekti.

Yasada adayların PM tarafından belirlenebileceği istisnai durumların ne olacağını her partinin kendi tüzüğünün söyleyeceğini vurgulayan Şefik, “Tüzük değiştirme süreçleri de kendi tüzüklerinde belirlenmiştir, yetiştirirler mi, sürecin nasıl olacağı tüzüklerinde yazar” dedi.

Şefik, seçmenlerin vatandaşlık görevi olan oy kullanma görevini doğru şekilde yerine getirmelerinin iradelerinin sandığa yansıması açısından önemini vurguladı.

Şefik, seçim tarihini meclis iradesinin saptayacağını, YSK’nın teknik noktalarda yardımcı olabileceğini söyledi.

Şefik, “Seçim öncesi zorlanacağımız gerçektir çünkü personelimiz de, ilçe seçim kurulları da bu yeni yasayı henüz bilmiyor. YSK olarak biz tasarının tadilatlarıyla uğraştığımız için yeni sistemi öğrendik ama bunun personele, ilçe seçim kurullarına ve sandık kurullarına da öğretilmesi gerekir. Bunlar bir süreç ister. Ancak seçim süreci 60 gündür. Biz bir şekilde bütün bunları 60 günde hazırlamak durumundayız” diye konuştu.

Yeni oy pusulasının boyutuna göre yeni paravanlar yaptırılacağını, yeni sistemde oy kullanma süresinin daha uzun olması nedeniyle paravan sayısının da artırılacağını kaydeden Şefik, “7 veya 14 Ocak üzerinde duruluyor. Bize durumumuz soruldu, biz izah ettik. Meclisin alacağı karara biz uyacağız, zaten uymak mecburiyetindeyiz” dedi.

Sandık kurullarındaki görevlileri, sistem yeni olduğu için, geçmiş seçimlere göre daha sıkı eğiteceklerini kaydeden Şefik, partilerin de sandıklarda görevlendirecekleri parti temsilcilerini iyi eğitmelerinin önemini vurguladı.

Narin Ferdi Şefik, “Seçmenlerin de bir vatandaşlık görevi olan oy kullanma görevini doğru şekilde yerine getirmeleri gerekir ki iradeleri sandığa doğru yansısın” dedi.

“Seçim bölgesi, devlet sınırı”

Soru: Seçim ve Halk Oylaması Yasası’ndaki değişiklikler mecliste onaylandı, yasa Cumhurbaşkanı’na gönderildi. Öncelikle değişiklikler  ne getirdi? Başka değişiklikler olabileceğini de söylüyorsunuz.

Şefik: Yasadaki değişiklikler sonucunda seçim bölgesi devlet sınırı olarak belirlenmiştir. Oy pusulasının şekli ve oy verme yöntemi değişmiştir. Yeni düzenlemede çarşaf liste denen, Devlet genelinde kullanılacak tek liste vardır. Propaganda sürecinde yapılamayacaklarla ilgili geçmişte YSK’nın verdiği kararlar göz önünde tutularak bazı değişiklikler de yapılmıştır. Seçim yasaklarında her türlü sınav ve istihdam durdurulur, ancak yeni düzenleme ile asistan hekimler ile imzalanacak sözleşmeleri, kamu yararı bakımından gereklilik ve aciliyet olması halinde istihdam edilen kamu sağlık çalışanları, bu madde kurallarındaki yasaklara bağlı değil. Seçim ve Halk Oylaması Yasası’nda değişikliğe gidilmesi gündeme geldiğinde her konunun YSK’nın iznine tabi olması yerine sıkça rastlanan olasılıkların yasaya konmasının daha iyi olacağını  söyledim. Bunun dışında ihaleler sorun idi, tümü ile yapılamamaktaydı. Değişiklik ile “Devlet ve/veya kamu kurum ve kuruluşlarının her aşamadaki ihale işlemleri durdurulur ancak zorunlu hallerde bu işlemlerin yapılabilmesi YSK’nın iznine bağlıdır” denildi.

“Sayım tam olarak bitene kadar parti temsilcilerinin sandıktan ayrılmamaları gerekir”

Soru: Basının belli bir saate kadar sonuçları paylaşmaması, Yüksek Seçim Kurulu açıklamaya başlayınca sonuçları açıklaması isteniyor. Sosyal medyanın ve internet sitelerinin yaygınlaşmasıyla sonuçlar daha önce paylaşılmaya başlanıyor ki televizyon kanalları bundan şikayetçi. Bu konuda bir değişiklik söz konusu mu?

Şefik: Geçmişte bu sıkıntıları biz de gördük. Bilhassa sosyal medyanın aktif olarak kullanılmaya başlanmasından sonra, sandık kurulları neticelerini astıkları zaman parti temsilcileri bu bilgileri merkezlere yönelttiklerinden, seçim kurulundan önce bu bilgiler dışarıya sızabiliyor. Saatle ilgili düzenleme yasa ile belirtilmiştir ancak çoğu zaman zaten YSK sonuçları açıklamaya başlamadan önce yayınlar başlar.  Yasadaki düzenlemenin amacı yanlış haberlerin yayılmasını engellemektir. Belirli bir saate kadar sükûnetin korunması gerekir. Neticeler çıkmaya başladığında sandık kurulunda görevli bazı parti temsilcileri pes eder. Sonuçlar açıklanmaya başladığında ya demoralize olup sandık başından ayrılırlar ya da partilerinin kazandığı sevinciyle sandık başını terk ederler. Biz sandık kurullarını seçeriz ama parti temsilcileri de çok önemlidir. Sandıktaki sayım tam olarak bitene kadar parti temsilcilerinin sandıktan ayrılmamaları gerekir. Sandık kurulu başkanı ve üyelerinin doğru iş yaptıklarını kontrol etmek gerekir. Daha önce kasıtlı yanlış yapan da tespit edilmiştir. Bilmeden de hata yapılabilir. Bu seçimde yeni bir sistem var, seçim sistemini iyi bilen parti temsilcilerinin sandık başından ayrılmamaları ve gördükleri sıkıntıyla ilgili itirazlarını anında, sandıkta kaydettirmeleri gerekir. İtirazı o anda yapmazlarsa, sonra yapılacak itirazın bir anlamı yoktur. Bizim usüllerimizde anında, sandık başında itiraz edip, itirazın deftere kaydolması gerekir. Partilerin sandıkta görevlendirdikleri temsilciler çok önemlidir ancak bence yeterince yetiştirilmiyorlar.

“Seçim tarihiyle ilgili söz hakkımız yok”

Soru: Tarih konusunda “7 Ocak bize sorulmadı” şeklinde sitemkar bir açıklamanız oldu. Hazırlıklarınızı o tarihe kadar tamamlayabilecek misiniz?

Şefik: YSK olarak seçim tarihiyle ilgili bir söz hakkımız yoktur. Sorulan bir soruya karşılık bu cevabı verdim, sitemkar bir konuşma olduğu düşünülürse buna üzülürüm çünkü öyle bir düşüncem ve niyetim yoktu. Bize sorulmadığı bir gerçek, o nedenle “soruldu” diyemem. Seçime yeni bir yasa ile gidiliyorsa, “YSK ile istişare gerekmez miydi” diye düşündüğüm için öyle söyledim ama bize sormak mecburiyeti yoktur. Meclis iradesi tarihi saptar. YSK olarak yardımcı olabileceğimiz noktalar sadece teknik noktalardır. Meclisin iradesini yansıtan, “tek seçim bölgesi olsun mu, eskisi gibi mi olsun, tercihler, karmalar nasıl kullanılsın” gibi konularda bizim söz hakkımız olamaz. YSK’nın yardımı teknik boyutta olmuştur ve yardımcı olmamızın görevimiz olduğunu düşünüyorum, büyük bir zevkle yardımcı olduk ve uyum içinde çalıştık.

Mühür...

Soru: Nasıl oy kullanılacak?

Şefik: Oy verme işlemi 3 şekilde yapılabilecek, mühür, mühür artı tercih veya karma. Sadece mühür vurulması durumunda o partiden 50 aday birer oy alacak. Geçmişte ilçelerde mühür basıldığında o ilçedeki tüm adaylar oy alırdı, yapılan değişiklik sonucu artık mühür vurulan partinin tüm ilçelerdeki adayları birer oy almış olacak.

Mühür + tercih...

Mühür artı tercihte, seçmenler mühür vurduktan sonra tercih hakkını kullanacak. Tercih kullanacak olan seçmenin ilçedeki aday sayısının yarısı için tercih kullanması gerekir. Burada kesirler hesaba katılmaz. Lefkoşa’da 8, Gazimağusa’da 6, Girne’de 5, Güzelyurt’ta 2, İskele’de 2, Lefke’de 1 tercih yapılması gerekiyor. Her ilçede tercih kullanma zorunluluğu yoktur. Tercihlerde hata yapılan ilçedeki tercihler geçersiz sayılacak. Mühür artı tercih yapıldığında, tercihler hata yüzünden geçersiz sayılsa da mühür geçerli olmaya devam edecek.

Karma...

Karma oy kullanacak olan seçmenlerin, en az iki parti ya da en az bir parti ve bir bağımsız aday için oy kullanılması gerekiyor. Karma oy verirken, her ilçe için oy kullanma zorunluluğu yok ancak karma oy kullanılacak ilçe içerisinde o ilçeden çıkarılacak vekil sayısının en az yarısı, en çok tümüne kadar oy verilmesi gerekiyor, yani toplamda bu seçimde 24-50 oy arasında oy kullanılması lazım. Lefkoşa’da en az 8 en fazla 16 yani 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16 oy verilebilinir, Mağusa’da en az 6, en çok 13, Girne’de en az 5, en çok 10, İskele’de en az 2, en çok 5, Güzelyurt’ta en az 2, en çok 4 ve Lefke’de en az 1, en çok 2 oy kullanmak gerekir. Eğer seçmen karma oy kullanırken herhangi bir ilçede hata yaparsa o ilçedeki oylar geçersiz olacak. Geçerli karma oyların toplamı 24’ün altına düşerse, oy pusulası geçersiz olacak. Bu nedenle karma oy kullanacakların çok dikkatli olması gerekiyor.

“Tercih oy değil”

Tercihe de bazen oy denir, tercih oy değildir. Tercih sadece bir siyasi partinin kaç milletvekili çıkaracağı ortaya çıktıktan sonra o milletvekillerinin kim olacağını belirler yani parti içi sıralamayı etkiler.Milletvekillerinin mühürden ve karmadan aldıkları oydur. Bunların toplamı siyasi partinin aldığı oyun içindedir. Ayrıca, adayın aldığı tercihler vardır. Bütün adayların mühürden ve karmadan aldıkları oyların toplamı yazılır, yanına da tercih sayısı yazılır. Böylece toplama göre adaylar sıralanır ve hangi adayların seçildiği belli olur.

“Mühür vurulduğu zaman sadece o partide tercihler kullanılması gerekir”

Soru: Mühür vurup, sonra karma oy kullanır gibi farklı partilerin adaylarına işaret kullanılması durumunda ne olur?

Şefik: Mühür vurulduğu zaman sadece o partide tercihler kullanılması gerekir. Ancak eğer söylediğiniz gibi bir partiye mühür vurduktan sonra birden fazla partinini adaylarına veya bağımsız adaylara işaret konursa, diğer partilere verilen oylar ve tercihler geçersiz olur, oy pusulası tercihsiz veya karma olmayan oy pusulası sayılır ve mühür vurulan siyasal partinin leyhine kullanılan oy pusulası olarak kabul edilir. Bu yasada açıkça yazılmıştır.

“Sayılara dikkat etmek gerekir”

Soru: Karma oylarda en az 24, en çok 50 oy kullanılması, yani o sayıda adaya işaret konması gerekiyor. Bunları dağıtırken, bir ilçede yanlış sayıda oy kullanan seçmenin pusulası geçersiz mi olur?

Şefik: Seçmen bir ilçede en az sayıda kullanması gereken oydan daha az sayıda oy kullanmışsa o ilçedeki oylar geçersiz sayılır. Bir ilçede olması gereken en az sayıdan az oy kullanılması durumunda, diğer ilçelerde kullanılması gereken oy sayıları doğruysa ve toplam oylar 24’ten az değilse, diğer oylar geçerli olur. Örneğin eğer seçmen Mağusa’da en az olması gereken 6 oy yerine 5 oy kullanmışsa o ilçe için kullandığı oylar geçersiz olacaktır. Diğer ilçelerde kullanılan oy sayısı 24’ten fazla ise oy pusulası geçerli olacaktır. Ancak eğer seçmen tüm ilçelerde en az sayıda oy kullanmışsa, yani Lefkoşa’da 8, Mağusa’da 6, Girne’de 5, İskele’de 2, Güzelyurt’ta 2, Lefke’de 1 oy verme niyetiyle yola çıkarsa ve bir ilçede yanlış yaparsa, geçerli oylarının toplamı 24’ün altında olur ve tüm oy pusulası geçersiz olur. Karma oy kullanacak seçmen ilçelerdeki en az sayıyla kendisini sınırlamayıp, en çoğa doğru yönelsin. Aksi takdirde bir ilçede yanlış sayıda oy kullanırsa ve diğer geçerli oyların sayısı 24’ün altına düşerse o pusula geçersiz olacak. Sayılara dikkat etmek gerekir.  

Her partiden 15 kadın aday...

Soru: %30 kadın kotası da konuşulur. Bu ne anlama geliyor?

Şefik: Siyasal Partiler Yasası, seçim bölgesi tefsiri için bizi Seçim ve Halk Oylaması Yasası’na götürür. Orada tek seçim bölgesi olduğu ve bu da devlet sınırları olarak belirlendiği için, bu da 50 adayın %30’u yani her partiden 15 adayın kadın olması anlamına gelir. 

“Denetimin nasıl olacağını henüz belirlemedik”

Soru: YSK, siyasi partilere aday belirleme süreciyle ilgili bir yazısı gönderdiniz. Bu durumda partilerin kendi içinde yapacakları aday belirleme seçimini YSK mı denetleyecek?

Şefik: Biz daha önce bu yasa altında YSK’nın kontrolünde nelerin olacağını bildirmiştik. Seçimler yanaşırken, YSK’nın görevlerinin ne olduğuna 49/2015’e bir göz attığımda 27’in madde altında YSK’nın denetlediği demokratik kurallara uygun ön seçimden bahsediliyor. Denetimin nasıl olacağının tefsirini YSK’nın yapması gerekiyor, bunu henüz belirlemiş değiliz. Yazıyı bu aşamada göndermekteki gayemiz ön seçim tarihlerin bize bildirilmesi ve ona göre programlanmaktı.

 49/2015 sayılı Siyasal Partiler Yasası’nın 27’nci maddesi maddesinin 1’nci fıkrası, “Siyasal partilerin milletvekili genel seçimlerinde gösterecekleri adaylar ve adayların sırası her seçim bölgesi için, ki şu anda tek seçim bölgesidir, YSK tarafından denetlenen ve parti tüzüğüne göre o seçim bölgesindeki delegelerin veya oy kullanacağı, demokratik kurallara uygun ön seçimlerle belirlenir” der. Bu maddeye göre, bütün partilerin adayları ve aday sıralarını üye veya delegelerinin yapacakları demokratik ön seçimle belirlemesi gerekir.

Bu arada 5’inci madde altında bize üye listeleri verildi ancak listelerde çok büyük sorun var çünkü eksiklikler var, örneğinm soyisim yok, sadece ilk isim var, kimlik kartı numaraları çoğunun yanlıştır. Bazı kişiler iki veya üç partide kayıtlıdır. Bunları birkaç ay önce temizledik ki ona göre her partinin üyesi belli olsun. Yasaya göre, bize verilen listelerdeki, düzgün bildirilmiş üyelerin oy kullacağı demokratik bir ön seçim yapılması gerekir ve YSK’nın da bunu 49/2015 sayılı yasa gereği denetlemesi gerekir. Bu yasa meclisten geçmiştir, ilk defa uygulanacak çünkü daha önceki seçimlerde bu yasa yoktu.

“İstisnai durum da sorgulabilir”

Soru: Yasada istisnai durumlarda PM’nin belirleyebileceğinden bahsediyor. İstisnai durum nedir?

Şefik: Yasada “siyasal partilerin tüzüklerinde belirtilen istisnai durumlarda adaylar PM tarafından belirlenebilir” deniyor. İstisnai durum ne olacağını her partinin kendi tüzüğü söyleyecek. Yasa bunu öngörür.

Bizim partilere müdahale gibi bir niyetimiz yoktur ama yasa bize bu görevi veriyor. Biz yargı mensupları olarak yasaların bize verdiği  görevi yapmaktan kaçınırsak başkasına birşey söyleyemeyiz. Bu yasa meclisten geçmiştir, biz yasanın verdiği görevi yapmak durumundayız.

Soru: O zaman partiler isterse bu seçimi kapsayacak istisnai durum kapsamında tanımlayabilir. Bu saatten sonra da istisnai durumu tanımlayabilir ve tüzüklerini değiştirebilirler mi? Zaman var mı?

Şefik: Tüzük değiştirme süreçleri de kendi tüzüklerinde belirlenmiştir, yetiştirirler mi, sürecin nasıl olacağı tüzüklerinde yazar.

Soru: Partilerin belirleyeceği istisnai durumun geçerliliği nasıl belirlenecek?

Şefik: İstisnai durum altında belirlenen şartlar da sorgulabilir.