Bu yıl aramızdan ayrılan Marksist yazar Ellen Meiksins Wood’un Kapitalizm Demokrasiye Karşı kitabı 1995 yılında kaleme alınmış, 2003 yılında ise ilk kez Türkçeye çevrilmiş.

Yazıldığı tarihin üzerinden 20 kusur yıl geçmesine karşın kitaptaki tartışmaların canlılığını kaybetmediğini söylersek yanılmış olmayız. Sovyetlerin yıkılması ardından solda yaşanan hayal kırıklığı ve postmodernizmin yükselişi üzerine Marksist kuramın önemi ve kapitalizmin eleştirisinin hayati olmasından yola çıkarak kolları sıvayan yazar, bu kitabıyla Marksist kuramdaki temel pek çok konuyu masaya yatırıyor.

İki kısımdan oluşan kitabın ‘Tarihsel Maddecilik ve Kapitalizmin Özgüllüğü’ başlığı taşıyan ilk kısmı, kapitalizmde ‘iktisadi’ olan ile ‘siyasi’ olanın nasıl ayrıştırıldığı, bu ayrıştırmanın tarihsel süreci, nasıl bir illüzyon yarattığı ve bu illüzyonun neyi sakladığıyla ilgili tartışma ile başlıyor. Yazarın teorisinin bir nevi temelini oluşturan bu ayrımın izahı, devam bölümlerde ve sonraki kısımda ele alınan konularla da bağlantılandırılıyor.

İlk kısmın devam bölümlerinde altyapı-üstyapı tartışmasının yeniden değerlendirilmesi yapılıyor. Sınıfın yapısal bir konum mu yoksa toplumsal bir ilişki mi olarak ele alınmasının doğru olacağı irdeleniyor. Konuyla ilgili tartışmanın yer aldığı bölüm başlığı yazarın bu konudaki tarafını belli etse de bu kanının gerekçelendirilmesi merak uyandıran biçimde kaleme alınmış. ‘Tarih mi, Teknolojik Belirlenimcilik mi?’ bölümünde ise yazar iki Marksist tarih kuramını karşılaştırıyor. Diğer bölüm başlığına kıyasen yazarın burada hangisi noktaya varacağı baştan kestirilemese de Wood okurları için varış yeri bir sürpriz oluşturmuyor. İlk kısmın son bölümünde de ‘Tarih mi Teleoloji mi?’ diye soran yazar Marx ve Weber’in emeğe bakışını inceliyor, ayrımlarını netleştiriyor.

Kitaba adını veren ikinci kısıma yazar, sınıfın ortaya çıkmasına, tarihi ve değişimine göz gezdirerek başlıyor. Sınıflı toplumların tarihini hap gibi alabileceğiniz bu bölümle bağlantılı olarak yurttaşlık anlayışının serüveni aktarılıyor.

İkinci kısmın son iki bölümü ise önceki kısımda verilen tarihsel arka plan üzerine inşa edilmiş bir güncel tartışma sunuyor. Şimdilerde popüler olan kimlik politikaları ve sivil toplumculuk anlayışına büyüteç tutulurken, postmodern parçalanmışlığın kapitalizmin eleştirisine yer vermediği yönünde ciddi şekilde tenkit ediliyor. Bugün ülkemizde de BM ve AB aracılığıyla yürütülen sivil toplum projeciliğine bakışınızı etkileyecek zengin bir tartışma sunan bu bölümü kitaptan ayrı makale olarak bile okuyabilirsiniz.

Kitabın son bölümü ırk ve cinsiyet ayrımcılığı hiç alışık olmadığımız bir tarzda ve oldukça ilginç iddialar içerecek biçimde işleniyor. Yazarın kapitalizm koşullarında ırkçılık ve cinsiyetçiliğin geleceğiyle ilgili öngörüsü, katılırız ya da katılmayız, her durumda ufuk açıcı, üzerine kafa patlamaya müsait nüveler barındırıyor. ‘Irk, Cinsiyet ve Demokrasi’ de gerek oldukça güncel bir tartışma ihtiva ettiğinden, gerekse kitaptan özerk bir şekilde okumaya müsait yapısından ayrıca makale olarak okunabilecek bir bölüm.

Tarihsel anlatımı, zengin kuramsal tartışmaları ve ortaya koyduğu iddialarla zihninizi keyifli bir şekilde zorlamaya ve başucunuzda kalmaya aday olabilecek güçlü bir eser: Kapitalizm Demokrasiye Karşı.

*Ellen Meiksins Wood. Kapitalizm Demokrasiye Karşı. İstanbul: Yordam Kitap, 2003.