Ahmet ZAİFER
[email protected]

Hegel’in bir sözü der ki: “Genel olarak, tanınan tanınan olduğu için bilinen değildir.” Farkında olduğumuz, tanıdığımız bir nesneyi ya da aktörü sırf bu nedenle bildiğimizi düşünmek yanılsamadır. Çünkü, tanışıklık başka şey, bilgi başka bir şeydir. (i)

Konu Kıbrıs’ın Kuzeyinin toplumsal yaşamında giderek artan bir etkinlik kazanan büyük sermaye grupları olunca, bu bilgisizlik daha da kritik bir önem arz ediyor. Kıbrıs’ın Kuzeyinde Kaner Grup, Hacı Ali İşletmeleri, Levent Şirketler Grubu, Yakın Doğu Grup, Arkın Grup, Mehmet Çangar, Özok Grup, Ahmet Raşitler, Şemsi Kazım, Başman Grup, Günay Çerkez gibi isimlerden haberi olmayan bir kişi bile bulmak hayli zor olacaktır. Onlar meyhane masamızda, yediğimiz yemekte, seyrettiğimiz televizyonda, bindiğimiz taşıtta, üniversite kürsüsünde, okuduğumuz gazetede... Bu sebeple büyük sermaye grupları, kamuoyunda ilgi görür ve tanınırlar. Ama aslında pek bilinmezler.

Konuyu sistematik olarak ele alan yayınların sayısı bu sermaye gruplarına gösterilen ilgiyle açıkça ters orantılıdır.

Böyle bir sistematik çalışmanın kritik öneme sahip olmasının nedeni nedir peki? Sayıları on beş, bilemediniz birkaç fazlası. Ama mobilyadan tekstile, hayvan yeminden tuğlaya sanayide en büyük tesisler onların. Özel eğitim kurumları ve üniversitelerin çoğu da onların. Turizm sektörüne de onlar hakim. Çünkü otellerin ve dinlenme tesislerin çoğu kontrollerinde. İthalattan ve ihracattan aslan payı onların, en büyük teşvikler de onların. Evlerin, işyerlerinin ve yolların müteahhitleri de onlar. Çok değil, sadece üç dev (Kuzey Kıbrıs ölçeğinde), Kaner, Hacı Ali ve Levent 3000 kişiye patronluk yapacak ve aylık 5 milyon TL maaş ödemesi yapacak güce erişiyorsa; Kaner’in yıllık satışlarından kasasına giren para (toplam ciro), Kuzey Kıbrıs devlet bütçesinin yaklaşık yüzde onuna ulaşıyorsa; Hacı Ali’nin ihracat geliri, Kuzey Kıbrıs’ın toplam ihracat gelirinin yüzde onu ise; Kıbrıs’ın Kuzeyindeki büyük sermaye gruplarını bilme olanağı sağlayacak bütünsel veri setini oluşturmak için özel çaba göstermenin zamanıdır.(ii) Üstelik bu ‘devleşme’, gelir dağılımının hızla bozulduğu, yoksullaşma ve genç işsizliğinin ürkütücü boyutlara vardığı, su ve elektrik gibi en temel ihtiyaçların bile özelleştirilerek piyasa mantığına teslim edilmek istendiği bir zamana rastlıyorsa veri setini oluşturmanın tam da zamanıdır.    

Önümüzdeki bir yıllık süreçte sevgili Mertkan Hamit ile birlikte Mustafa Sönmez’den Türkiye’de Holdingler: Kırk Haramiler (1987) ve Özgür Öztürk’ten Türkiye’de Büyük Sermaye Grupları: Finans Kapitalin Oluşumu (2010) gibi iki öncü çalışmanın sunduğu analitik ve kavramsal çerçeveden de yararlanarak Kıbrıs’ın Kuzeyinde büyük sermaye grupları veri setini oluşturmaya çalışacağız. Bu veri setinin temel hedefi Kıbrıs’ın Kuzeyindeki büyük sermaye gruplarının en önemli 10-15 tanesini tek tek analiz etmek, bunların anatomisini ortaya koymak ve haritalandırmak olacaktır. Bu ne anlama gelmektedir? İlk olarak bu gruplarının nasıl kurulduklarına ve ilk sermaye birikimlerini nasıl sağladıklarına bakılacak. Ardından devletin ve siyasi aktörlerin bu ilk birikime ve devamında sermaye oluşumuna sağladığı destek incelenecek. Üçüncü olarak günümüzde bu sermaye gruplarının büyüklüklerinin ne boyutta olduğuna, hangi sektörlerde egemen olduklarına ve bu durumun diğer ülke/sermaye birikim koşullarına göre ne gibi farklılıklar sergilediğine ilişkin bilgi sunulacak. Ayrıca büyük sermayenin yurt dışı ilişkilerini mercek altına alarak Güney Kıbrıs, Türkiye, Avrupa Birliği, Orta Doğu ve ABD sermayeleri ve devletleriyle olan bağlantılarına yer verilecek. Son olarak kamuoyunun günlük yaşamında sık sık rastladığı Ticaret Odası, Sanayi Odası, İŞAD gibi kuruluşlarda büyük sermayenin egemenlik mücadelesine de yer verilecektir.

Söz konusu veri seti hem politik iktisadi alanında önemli bir boşluğu dolduracak hem de etrafımızda olup biten toplumsal gerçekliğe yönelik bilme çabamıza katkı koyacaktır. Ekonomiden (özelleştirmeler, vergilendirme, yeşil hat, doğal gaz) siyasete (Kıbrıs konusu), kültürel yaşamdan dış politikaya kadar (Türkiye ve AB ilişkileri) 300,000 kişinin kaderini çizen kararlara büyük sermaye ya da aileler etki yaptılar ve yapıyorlar. Buna rağmen söz konusu konuları ele alan geniş yazın ve düşünce alanında büyük sermaye gruplarına dair bir analiz, hatta açık bir atıfla nadiren karşılaşılır. Çalışmaların ve tartışmaların çoğunda büyük sermaye olgusuna değinilmemekte; bu önemli failler analiz dışı bırakılmaktadır. Çalışmaların ve tartışmaların temel referans noktası toplumsal liderler, siyasi partiler, geniş anlamıyla sivil toplum, sendikalar, dışsal aktörler ve dünya konjonktürü ile sınırlı kalmaktadır. Sanırım Kuzey Kıbrıs ekonomisine ve siyasetine belli ölçütler dahilinde yön veren büyük sermaye gruplarına da bakmanın zamanı geldi.

----------------------------------------------

(i) Bu paragraf Özgür Öztürk’den kısmi alıntıdır. Öztürk Ö., (2010), Türkiye’de Büyük Sermaye Grupları: Finans Kapitalin Oluşumu ve Gelişimi, (İstanbul: Sosyal Araştırmalar Vakfı).

(ii) Sermaye grupları ile ilgili istatistiki bilgiler firmaların internet sayfaları ve firma yetkililerinin verdikleri gazete röportajlarından derlenmiştir. KKTC ekonomisi ile ilgili rakamlara Devlet Planlama Örgütünün Kasım 2015’de yayınladığı İstatistik Yıllığı 2012 raporundan ulaşılmıştır.