"Müslümanlıktan tekrar Katolikliğe geçmek isteyen Maronitleri Ortodokslar tehdit etmişti..."

Josef Solomo Andreu, Aya Marina (şimdiki adıyla Gürpınar) doğumlu Kıbrıslı bir Maronit… Onunla aslında 1963’te Aya Marina’da Kıbrıslıtürkler’in hayatını kurtaran amcası Maronit papaz Andreas Frangu’yla ilgili bilgi almak için buluşmuştum. Ancak Josef Solomo Andreu bana bu olayı anlatmakla kalmadı, aynı zamanda Kıbrıslı Maronitler’in saklı tarihine ilişkin çok geniş bilgiler de verdi… Josef Solomo Andreu’yla röportajımızın devamı şöyle:

SORU: Afanya’da (Gaziköy) çiftlikler vardı…
JOSEF SOLOMO ANDREU: Evet, tüm köylerde vardı…

SORU: Mağusa Kuklası’nda da (şimdiki adı Köprülü) çiftlikler vardı ama sanırım bu çiftlikler Yahudi çiftlikleriydi…
JOSEF SOLOMO ANDREU: Kıbrıs’ta önceleri Yahudiler de yaşıyordu… Mesela Aziz Paul Baf’ı ziyaret etmiş, burada Yahudiler’le konuşmuştu… Aziz Barnabas İsadan Sonra 45’te Kıbrıs’a geldiğinde, Salamina’da Yahudiler’e hitap etmiş, Yahudiler onu öldürmüştü… Bu da gösteriyor ki taa o zamandan Yahudiler vardı bu adada. 155 yılına bakacak olursak, pek çok Hristiyan gelmişti Kıbrıs’a ve o tarihte Yahudiler zaten yaşıyordu Kıbrıs’ta… Mısırlılar, Persler, Finikeliler, Araplar, Lüzinyan, Venedikli, Osmanlı, Yunan… Yunanlılar’ın bin yıl önce adaya geldiğini söylerler… Bu memleket böyle oluştu, bizler Kıbrıslılarız… Bunu kabul etmeliyiz, tümümüz Kıbrıslıyız… “Analarımızı”, “nenelerimizi” falan unutup Kıbırslı olduğumuzu kabul etmeliyiz…

SORU: Leymosun’la ilgili bir şeyler de anlatmıştınız bana geçen defa…
JOSEF SOLOMO ANDREU: İngiliz döneminde bir Fransisken rahip olan Salsadino adaya gelmiş ve daha önce din değiştirip İslam dinine geçmiş olan Katolikler’i tekrar Katolik dinine döndürmeye çalışmıştı… İtalya’nın Casa Novo bölgesinden gelmiş, 33 yıl boyunca Leymosun yöresinde uğraş vermişti.

Ancak Ortodokslar, bu insanları tehdit etmişti… İslam dinini kabul etmiş bazı Katolikler, tekrar Katolik dinine dönmeyi kabul etmiş fakat Ortodokslar onları tehdit etmişlerdi, eğer tekrar Katolik olurlarsa, artık onların mahsüllerini satın almayacaklarını söylemişlerdi… Ağaçlarını kesmişlerdi Ortodokslar  Müslümanlığı kabul etmiş bu Maronitler’in… Bu tehditler üzerine onlar da Katolikliğe geçmekten vazgeçmişlerdi, Leymosun’da 100 kişi kadar bir grup dönüş yapmıştı Katolik dinine… Amathunda, Polemidya, Stavrogonnu, Pano Kivides, Gado Kivides, Maroni (o zamanlar Marana idi adı), Monagri, Ayyorgi, Pano Arhimandrida, Mannavgia… Bu köylerden Müslümanlığı seçmiş Maronitler korkutulunca Ortodokslar tarafından, tekrar Katolik dinine geçmekten vazgeçmişlerdi… 1957 yılında Maronitler’in Tarihi’ni kaleme alan Philip Sambrani bu olayı ayrıntılı biçimde kitabında anlatıyor…

SORU: Bir başka köy daha var, Marona…
JOSEF SOLOMO ANDREU: Marona Baf’taki Latin Başpiskobosu’nun çiftliği idi…

SORU: Bana Dikomo’nun da Maronit köyü olduğunu anlattıydınız…
JOSEF SOLOMO ANDREU: Pano Dikomo (Yukarı Dikomo – Yukarı Dikmen). Yukarı Dikomo’dan olanlar esmerdir, Aşağı Dikomo’dan olanlar beyaz, mavi gözlüdür… Aşağı Dikomo (Kato Dikomo) Venedik ve Lüzinyan kökenlilerdir, Yukarı Dikomo ise (Pano Dikomo) Maronit kökenlilerdir.

Bilelle (şimdiki adıyla Göçeri) Maronit değildi, Jakobist olabilirlerdi belki veya Nestoryan… Ayios Ermolaos (Ayermola – şimdiki adıyla Şirinevler) Maronit’ti, Şillura (şimdiki adıyla Yılmazköy) Maronit’ti, Larnaka-tis-Lapitu (şimdiki adıyla Kozanköy) Maronit’ti… Burada eski Santa Marina Kilisesi vardı, artık yoktur bu kilise, göremezsiniz, yıktılar bu kiliseyi çok uzun zaman önce… Bu köydeki Maronitler, Lübnan’dan gelmişlerdi. Lübnan’dadır orijinal Santa Marina Kilisesi, Başpiskobos’un yaşadığı dağda – Maronit Başpiskobos’un yaşadığı yere “Kutsal Nehir” denir Lübnan’da. Karmi (şimdiki adıyla Karaman) bir Venedik köyüydü – Ortodoks dinine geçmişlerdi. Pek çok köy sonradan oluşturulmuştu – mesela Ayvasıl (şimdiki adıyla Türkeli), Kondomenos (Kördemen), Mirtu (şimdiki adıyla Çamlıbel) – bunlar yeni köylerdir, 17nci yüzyıldan sonra oluşmuş köylerdir. İnsanlar din değiştirip yer değiştirip başka köyler kurmaya girişmişlerdi. Mesela Ayvasıl köyünü alırsak, bunlar Maronittiler, Gamenon Prastio’dan gelmişlerdi. Ayvasıl’ın arkasında eski bir yol vardır, bu yol Boğaz’dan, Bilelle’den geçer, Ayermola’dan geçer, bu yoldur bahsettiğim… Gamenon Prastio bu yoldaydı, oradan ayrılıp Ayvasıl’a gittiler… Kondomenos (Kördemen – şimdiki adıyla Kılıçaslan) bir çiftlikti…

1510 yılında Lübnan’da Hristiyanlar’la Araplar savaşırken, pek çoğu oradan ayrılıp Kıbrıs’a geldi…  Anlatılanlara göre tek bir gemide bulunan 120 kişi Jibayel (Cebal-Biblos) kentinden yola çıkıp Kıbrıs’a gelmişti – aralarında Kurukla adlı papaz da vardı, papaz Lukas’la birlikte Klepini’ye (Arapköy) giderek Aziz Lukas Kilisesi’ni kurmuşlardı. Bugüne kadar o kilise oradadır, gidip görebilirsiniz Arapköy’de… Bir diğer papaz olan Zaharias da Medoşi’ye giderek Aziz Mama Kilisesi’ni kurmuştu. Kötü durumdadır bu kilise ama eski manastırın orada görebilirsiniz… Bu kilise de Lübnan’dan gelenler tarafından 1510’da kurulmuştu…

Devam edecek