"Osmanlılar adayı aldığı zaman Kıbrıs'taki Katolik nüfus 180 bin idi..."

Josef Solomo Andreu, Aya Marina (şimdiki adıyla Gürpınar) doğumlu Kıbrıslı bir Maronit… Onunla aslında 1963’te Aya Marina’da Kıbrıslıtürkler’in hayatını kurtaran amcası Maronit papaz Andreas Frangu’yla ilgili bilgi almak için buluşmuştum. Ancak Josef Solomo Andreu bana bu olayı anlatmakla kalmadı, aynı zamanda Kıbrıslı Maronitler’in saklı tarihine ilişkin çok geniş bilgiler de verdi… Josef Solomo Andreu’yla röportajımızın devamı şöyle:

SORU: Ne çekmişlerdi yani?
JOSEF SOLOMO ANDREU: Katolikler Kıbrıs’a geldiğinde, onları Katolik olmaya zorlamışlardı. Kıbrıs’ta Ortodoks Kilisesi’nin 14 piskobosluğu vardı, 10’unu kapatmıştı, sadece dört tanesini bırakmışlardı. Her bir piskobosu da köylerde yaşamaya mecbur etmişlerdi, kendi cemaatlerinden uzakta yani… Onların mallarına el koymuşlardı, Katolik Kilisesi, Ortodoks Kilisesi’nin mallarına el koymuştu. O nedenle çok çekmişlerdi…

SORU: Böylece Osmanlı Padişahı’yla pazarlığa girişmişti Kıbrıs Ortodoks Kilisesi!
JOSEF SOLOMO ANDREU: Evet, pazarlığa girişmişlerdi… Osmanlılar Kıbrıs’a geldiğinde, Ortodokslar onları kucaklamıştı… Osmanlılar burayı fethettiğinde “Kurtarıcı” olarak gelmişlerdi onlara göre. Fakat bilmedikleri şey, ondan sonra kendilerinin de bir bedel ödeyeceğiydi… 1821’de Osmanlılar Başpiskobos Kiprianu ve diğer bazı papazları astığında…

SORU: Osmanlılar Kıbrıs’a geldiğinde Katolik dinini yasaklayıp, Katolikler’e ait mallara el koyunca, tüm bu Lüzinyan-Venedik-Maronitler ya Rum Ortodoksluğa ya da Müslümanlığa geçiş yaptılar…
JOSEF SOLOMO ANDREU: Evet, haklısınız. Çoğu Rum Ortodoksluğu’na geçmişti, çok büyük bir sayıda insan da Osmanlılar’a, İslam’a geçti. Mesela Lurucina (Akıncılar), Afanya (Gaziköy), Bodamya, Maroni (aslında bu köyün adı Marana idi), Margi, Koççat, Kivides, Ayyorgi, Stavrogonnu, Kannavgia, Vadili gibi daha önce da saydığımız köylerde Katolikler, İslam dinine geçti.
Tabii Jakobistler ve Nestoryanlar da vardı din değiştiren.
Ama mesela Afanya’dakiler (Gaziköy), Ay Sozomenos’takiler (Arpalık), Türk olmayı seçtiler.
Dali’de de benzer dönüşüm yaşanmıştı – Dali, bugünkü adıdır, daha önce adı Dala idi – orada manastır vardı, Katolik kiliseleri vardı – Kutsal Meryem Kilisesi, Aziz Dimitrius Kilisesi… Bunlar Maronit kiliseleriydi. Başka köyler de var ki bunlar Ortodoks dinine geçtiler. Bugün soyadlarına da bakarak bunu anlayabilirsiniz, mesela bazı Kıbrıslırumlar vardır ki soyadları Arapça’dır. Mesela Kiteni – bu Arapça’dır. Lino mesela, bu aile Şam’dan gelmişti bir zamanlar… Mesela Şammudiler var, Şammudi şekli uzunca olan portokallara denir, Yafa olmayanlara… Şammudiler portokal bahçelerinde çalışırdı, isim oradan gelir.. Mülazim ismi var mesela, Muşuttas var – Muşuttalar Lefkoşa dışında Kaymaklı’da yaşıyorlar – Muşut, Arapça bir sözcüktür. “Tarak” demektir…

SORU: Peki ya Atienu (Kiracıköy)?
JOSEF SOLOMO ANDREU:  Onları bilemiyorum, sanırım Kıpti olabilirlerdi, Nestoryan olabilirler… Ten renkleri Maronitler’e benzer çünkü herhalde aynı yerlerden gelmişlerdir. Ama Maronit değillerdir, Kıpti, Jakobist ya da Nestoryan olabilirlerdi…
Tarihi kayıtlara baktığımızda Kıbrıs’taki Maronit köylerinin sayısı bazılarına göre 82, bazılarına göre 62’dir. Şu anda yalnızca dört Maronit köyü kalmıştır.

SORU: Osmanlılar adayı aldığı zaman Kıbrıs’taki Katolik nüfusun 180 bin olduğunu anlatmıştınız bana…
JOSEF SOLOMO ANDREU: Evet…

SORU: Yani bu nüfus buharlaşıp uçmadı havaya…
JOSEF SOLOMO ANDREU: Osmanlılar adaya gelmeden önceki nüfus, 1224’te Maronitler’in 72 köyü vardı, nüfusları da 80 bin kişi idi. Bir başka kayıt vardır ki 72 köyden bahseder ve nüfusun 185 bin olduğunu söyler. Sanırım burada sözü edilen 185 bin toplam Katolik nüfustur adada, yani Venedikli, Lüzinyan, Jakobistler, Nestoryanlar, Kıptiler… Maronitler, Kıbrıslırumlar’dan sonra adada en büyük nüfusa sahip olan toplumdu o zamanlar. Venedikliler döneminde 30 köyümüzü kaybettik. Maronitler Katolik olduğu halde, Venedikliler Maronitler’in kiliselerde Latince dua etmesini empoze etmişti.

SORU: Maronitler hangi dilde dua eder kilisede?
JOSEF SOLOMO ANDREU: O dönemlerde Arapça dua ederdi Maronitler kiliselerinde… Aramik ve Arapça… Şimdilerde Aramik, Arapça ve Rumca dua ederiz. Venedikliler döneminde 30 köyümüzü kaybettik, Latin oldu bu köyler…Latinler, Lefkoşa’daki manastırımızı ve kilisemizi elimizden almışlardı. Şimdiki Başpiskobosluk’ta eski bir kilise vardır, St. John Kilisesi… Bu kilise bize aitti. Latinler bizden aldılar bu kiliseyi 1445’te… Bu kilisenin adı Aziz John Bibis Kilisesi’dir – Kıbrıslırumlar “Bibis”i duyduğunda anlamaz, Arapça’dan gelir bu “Bibis”, “Habibis”ten… Aziz John, İsa’ya yakın bir azizdi…
Osmanlılar adaya gelince, Kıbrıslırum Ortodoks Kilisesi , bizim St. John Bibis Kilisemize el koydu, bu kiliseyi de böylece kaybettik…

SORU: Osmanlılar adaya geldiğinde, Maronitler dahil adada 180 bin Katolik olduğunu varsayarsak, bunlar ya Ortodoksluğu ya İslam’ı seçtiler çünkü mallarını mülklerini kaybedeceklerdi… Adadan ayrılanlar da olmuş muydu bu dönem?
JOSEF SOLOMO ANDREU: Az sayıda insan ayrılmıştı ama çoğu adada kaldı, din değiştirip hayatta kalmaya çalıştılar… Yalnızca isimlerini ve dinlerini değiştirdiler ve adada yaşamaya devam ettiler.

DEVAM EDECEK