Kıbrıslı Türk berber bulmak niye zor!

Bir süredir Kıbrıslı Türk  bir arkadaşım bir konuyu yazmamı rica ediyordu. Doğrusunu söylemek gerekirse Kıbrıs Rum tarafında yaşadığımdan dolayı daha önce fark etmediğim bir konuydu bu.  

Arkadaşım, Kıbrıslı Türklerin neredeyse tümünün, hizmet alanında olan ve üniversite diploması gerektirmeyen teknik mesleklere burun kıvırdığını veya bu meslekleri yapmayı reddettiklerini iddia ediyor. Bu meslekler berberlik, elektrikçilik, makinistlik, süpermarketlerde veya dükkânlarda işçilik gibi mesleklerdir. Kendisine inanmıyorsam başkalarına da sormamı söyledi.

Gerçekten de sordum ve büyük ölçüde haklı olduğunu gördüm. Aldığım yanıtların temsili olduğunu ümit etsem de, en azından kentsel bölgelerde durumun bu olduğunu tespit etmek zor değildir. Önemli kârlar sağlayabilecek girişimcilik olanaklarına sahip mesleklere de bu şekilde bakıldığını şaşkınlıkla tespit ettim. Örneğin Kıbrıslı Türk bir berber veya kuaför bulmanın çok zor olması beni ziyadesiyle şaşırttı!

Durum böyle olunca, aklıma makul bir soru yerleşti. Kıbrıslı Türk çalışanlar hangi meslekleri yapıyorlar, neyle uğraşıyorlar? Mantık çerçevesinde düşünüldüğünde, Kıbrıs Türk tarafındaki devlet mekanizmasının aşırı yüklü olduğu sonucu çıkıyor.

Arkadaşım, benden Kıbrıs Rum tarafı ile kıyaslama yapmamı rica etti. Sizin de gördüğünüz gibi, bugün gördüğü durumla kendisi bir kıyas yapabiliyor. Gerek süpermarketlerin, gerek fırınların gerekse dükkânların çıkışında Kıbrıslı Rum çalışanlar karşımızda duruyorlar…

Kıbrıslı Rumların iş yaşamı ve kariyer tercihleri ile ilgili olarak elitist yaklaşıma asla sahip olmadıklarını iddia etmeyeceğim.  Ekonomik krizden ve 2013 yılında yapılan “traşlamalar”dan sonra bu yaklaşımlarında değişiklik yapmak zorunda kaldılar. Bu traşlama işsizlik oranında dramatik bir artışa sebebiyet vermişti. Böyle olunca da birçok kişi (kesinlikle tümü değil) geçmişte yabancı işçilere bıraktıkları işleri ellerine aldılar. Şu veya bu şekilde maaşlar o denli düzleştirildi ki; üniversite mezunu bir kişinin özel bir işletmede çalışması ile bir fırında kasiyer olarak çalışması arasında maaş miktarı açısından hissedilir bir fark kalmadı. Evet, şimdi üniversite mezunu bir Kıbrıslı Rum’u benzincide sıradan bir çalışan veya büyük bir işletmede güvenlik görevlisi olarak ya da bir kafeteryada garson olarak görebilirsiniz. Ve artık bu gencin çevresinde verilen tepki burun kıvırma cinsinden değildir; tam aksine kendisine uygun olan işi bekleyip eli kolu bağlı oturacağına bu gibi işleri yaptığı için takdir görüyor.

İşletme açısından kâr getirebilecek teknik meslekler bağlamında durum geçmişten beri Kıbrıslı Türklerin bugününe kıyasla çok farklıydı. Berberler, kuaförler, tamirciler, su tesisatçıları hep Kıbrıslıydı. 2013 öncesinde, bir ihtimal yanlarında yabancı işçiler çalıştırıyorlardı. Bugün ise ya yalnız çalışıyorlar veya yanlarında çalıştırmak için kolayca iş verebilecek Kıbrıslı çalışan bulabiliyorlar.      

Kıbrıslı Rumlar daha geniş bağlamda işletmecilik konusunda daha cesaretli davranmış olabilirler. Bunun sebebi tam olarak düz memurlukla yetinmeme şeklindeki bakış açısı da olabilirdi, girişimciliğin kolay olması da... Geçmiş zaman kipini bilerek kullandım. Ekonomik krizin ardından bankalardan kredi almak oldukça zor bir hale getirildi. Kredi verilen kişiler, bu krediyi ödeyebileceklerine ilişkin somut dayanakları olan kişilerle sınırlıdır. Kredi, artık sadece ödeneceği önceden kesin olan kişilere veriliyor.

Devlet sektörünü sona bıraktım. Devlet memurları, maaşlarında dramatik düşüş kaydedilmiş olmasına karşın, bugün bile devlet memurluğunun neredeyse diğer bütün işlerden fazla olan olanaklarından faydalanıyorlar. Devlet mekanizmasının aşırı yüklü olması, kötü yönetimin getirdiği sonuçlar, müşterilerle ilişkiler ve parti yandaşlarına yapılan torpiller; bankacılık alanındaki kötü yönetim ile birlikte ekonomik çöküşe götüren en önemli sebeplerdendi. Kamudaki toparlanma başladı, ama maalesef çok geç kalındı. Devlet sektörünün keskin bir şekilde ulaşılamaz hale getirilmesi krizin bir diğer sonucuydu. Bu durum ciddi sosyal eşitsizliklere ve adaletsizliklere yol açtı. Ancak, öte yandan geleneksel olarak Kıbrıslı Rumların ilgilenmediği özel sektör alanlarında bir hareketliliğe de yol açtı. 

Birkaç yıldır, bu keskin dönüş teknik bölümleri güçlendirdi. Bu bölümlere gençler artık öğrencilik yıllarından yönelmeye başlıyorlar. Her geçen yıl daha fazla öğrencinin teknik liselerde okumayı tercih etmeleri de bu durumu ortaya koyuyor. Geçtiğimiz hafta ilgili devlet mercii geleceğin mesleklerini yayınladı. Bu meslekler çoğunlukla perakende ticaret ve eğlence sektörlerinde yoğunlaşmış olan mesleklerdir.  

Konumuzun Kıbrıs Rum toplumunun sosyo-ekonomik durumunun analizi olmamasından ötürü, sonuç olarak Kıbrıs Rum tarafındaki mevcut durumun önlem alınması yönünde örnek olabileceğini belirteyim. Fakat Yunanca konuşan Kıbrıslıların bu zor ve çetin yol sonucunda çıkardıkları daha da önemli sonuç, işin ayıp olmadığıdır. Hatta teknik bölümlerin üniversite düzeyinde de eğitim olanakları vardır. İnanın bana, bu teknik bölümlerdeki meslekler birçok başka meslekten çok daha fazla kâr getirebilir.   

YENİDÜZEN için yazılmış Yunanca özgün metinden çeviri: Çağdaş Polili   

Υπάρχει Τουρκοκύπριος κομμωτής;

Ένας φίλος Τουρκοκύπριος με παρακαλά εδώ και καιρό να ασχοληθώ με ένα θέμα το οποίο για να είμαι ειλικρινής δεν είχα προηγουμένως αντιληφθεί ζώντας στην ελληνοκυπριακή πλευρά.

Υποστηρίζει λοιπόν ο φίλος μου, ότι οι Τουρκοκύπριοι σχεδόν στην ολότητά τους σνομπάρουν ή δεν καταδέχονται τα τεχνικά επαγγέλματα ή τα επαγγέλματα που παρέχουν υπηρεσίες και δεν απαιτούν πανεπιστημιακή κατάρτιση, όπως είναι οι κομμωτές, οι ηλεκτρολόγοι, οι μηχανικοί αυτοκινήτων, οι υπάλληλοι σε υπεραγορές και καταστήματα. Μου ζήτησε να ρωτήσω κι άλλους αν δεν τον πιστεύω .

Όντως ρώτησα και φαίνεται ότι σε πολύ μεγάλο βαθμό, έχει δίκιο. Ελπίζοντας ότι το δείγμα των απαντήσεων που έλαβα είναι αντιπροσωπευτικό, διαπιστώνω ότι έτσι έχουν τα πράγματα, σίγουρα αν μη τι άλλο στις αστικές περιοχές. Και με μεγάλη έκπληξη, τουλάχιστον ως προς τα επαγγέλματα, τα οποία θα μπορούσαν να προσφέρουν και τη δυνατότητα επιχειρηματικής δραστηριοποίησης και με αρκετά μεγάλο κέρδος. Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση για παράδειγμα, ότι πολύ δύσκολα μπορεί να βρει κανείς κομμωτήριο με Τουρκοκύπριο κομμωτή ή κομμώτρια!

Μου προκαλείται και η εύλογη απορία σε ποια επαγγέλματα συνωστίζονται οι Τουρκοκύπριοι εργαζόμενοι; Λογικά, εξάγεται το συμπέρασμα ότι η κρατική μηχανή στην τουρκοκυπριακή πλευρά θα πρέπει να είναι υπερφορτωμένη.

Μου ζήτησε να κάνω και σύγκριση με την ελληνοκυπριακή πλευρά ο φίλος μου. Συγκρίνει βλέπετε, την κατάσταση όπως την αντικρίζει σήμερα, οπότε συναντά στις εξόδους του σε υπεραγορές, φούρνους και καταστήματα Ελληνοκύπριους υπαλλήλους.

Δεν θα ισχυριστώ ότι οι Ελληνοκύπριοι δεν είχαν αυτή την ελιτιστική προσέγγιση στην επιλογή της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας. Αναγκάστηκαν να αλλάξουν προσέγγιση μετά την οικονομική κρίση και σίγουρα μετά το 2013 και το κούρεμα καταθέσεων που έφερε δραματική άνοδο στα ποσοστά της ανεργίας. Έτσι, αρκετοί (και σίγουρα όχι όλοι) πήραν στα χέρια τους επαγγέλματα, τα οποία είχαν στο παρελθόν παραχωρήσει σε ξένους εργάτες. Έτσι κι αλλιώς, οι μισθοί ισοπεδώθηκαν σε τέτοιο σημείο, ώστε σχεδόν να μην έχει αισθητή διαφορά αν εργάζεσαι σε ιδιωτική επιχείρηση ως απόφοιτος πανεπιστημίου ή σε φούρνο ως ταμίας. Ναι, τώρα, μπορεί να συναντήσετε έναν πτυχιούχο Ελληνοκύπριο σε πρατήριο βενζίνης, ή ως φρουρό ασφαλείας σε μεγάλη επιχείρηση, ή ως σερβιτόρο σε καφετέρια. Και η αντιμετώπιση από τον περίγυρό του δεν εμπεριέχει πλέον κατά το πλείστον το στοιχείο του σνομπαρίσματος, αλλά του θαυμασμού, γιατί δεν κάθεται με σταυρωμένα τα χέρια να περιμένει την δουλειά που του ταιριάζει.

Στα τεχνικά επαγγέλματα τα οποία δίνουν την δυνατότητα κερδοφόρας επιχειρηματικής σταδιοδρομίας, τα δεδομένα ήταν ανέκαθεν διαφορετικά. Οι κομμωτές, οι μηχανικοί αυτοκινήτων, οι υδραυλικοί ήταν πάντα Κύπριοι. Πριν το 2013, εργοδοτούσαν ίσως περισσότερους ξένους υπαλλήλους. Σήμερα, οι περισσότεροι εργάζονται μόνοι ή με μεγαλύτερη ευκολία βρίσκουν να εργοδοτήσουν Κύπριους υπαλλήλους.

Οι Ελληνοκύπριοι, μπορεί να τολμούσαν πιο πολύ και στον ευρύτερο επιχειρηματικό τομέα. Ίσως λόγω ακριβώς αυτού του ελιτιστικού τρόπου αντίληψης που δεν τους άφηνε να περιορίζονται σε υπαλληλικές θέσεις, ίσως και γιατί ήταν απλά εύκολο. Και δεν χρησιμοποίησα τυχαία παρελθόντα χρόνο. Μετά την οικονομική κρίση, η παραχώρηση δανείων από τράπεζες είναι εξαιρετικά δύσκολη και περιορίζεται ουσιαστικά μόνο προς αυτούς, οι οποίοι έχουν την οικονομική ευχέρεια να προχωρήσουν σε ένα τέτοιο εγχείρημα. Το δάνειο δίδεται πλέον μόνο σε όσους έχουν εξασφαλισμένη την αποπληρωμή του.

Άφησα τελευταίο τον κρατικό τομέα. Ακόμη και σήμερα, οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι οποίοι έχουν υποστεί δραματικές μειώσεις στις απολαβές τους, εξακολουθούν να απολαμβάνουν μεγαλύτερα ωφελήματα σχεδόν από κάθε άλλο εργαζόμενο. Η υπερφόρτωση της κρατικής μηχανής, αποτέλεσμα της κακής διαχείρισης, των πελατειακών σχέσεων και των κομματικών ρουσφετιών αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες και σοβαρότερες αιτίες της οικονομικής κατάρρευσης, σε συνδυασμό με την τραπεζική κακοδιαχείριση. Η εξυγίανση του δημόσιου τομέα ξεκίνησε μεν, αλλά δυστυχώς πολύ αργά. Το απότομο κλείσιμο στην πρόσβαση εργασίας στον κρατικό τομέα, ως άλλο ένα αποτέλεσμα της κρίσης, δημιούργησε σοβαρές κοινωνικές ανισότητες και αδικίες, έδωσε όμως παράλληλα ώθηση στην απασχόληση στον ιδιωτικό τομέα σε τομείς που παραδοσιακά οι Ελληνοκύπριοι δεν ενδιαφέρονταν.

Εδώ και μερικά χρόνια, η απότομη αυτή στροφή, ενίσχυσε τους τεχνικούς κλάδους, τους οποίους μάλιστα νεαροί, επιλέγουν ως προσανατολισμό από τη σχολική ηλικία. Ενδεικτικό είναι ότι όλο και περισσότεροι μαθητές επιλέγουν να φοιτούν σε τεχνικά λύκεια. Μόλις την περασμένη βδομάδα, η αρμόδια κρατική Αρχή δημοσιοποίησε τα επαγγέλματα του μέλλοντος, τα οποία στην πλειοψηφία τους συνοψίζονται στους τομείς των υπηρεσιών στο λιανικό εμπόριο και στην ψυχαγωγία.    

Επειδή όμως το θέμα μας δεν είναι η οικονομικο-κοινωνιολογική ανάλυση της ελληνοκυπριακής κοινότητας,  συμπερασματικά, θα έλεγα πως η παρελθούσα κατάσταση πραγμάτων στην ελληνοκυπριακή πλευρά ας είναι παράδειγμα προς αποφυγή.
Αλλά κυριότερο συμπέρασμα, το οποίο οι ελληνόφωνες Κύπριοι έμαθαν δια της δύσκολης και σκληρής οδού, ας είναι πως η δουλειά δεν είναι ντροπή. Κατάρτιση και μάλιστα πανεπιστημιακή υπάρχει και σε τεχνικούς κλάδους, οι οποίοι πιστέψτε με, μπορεί να είναι πολύ πιο κερδοφόροι από πολλά άλλα επαγγέλματα.