Büyük kentlerdeki ana cadde üzerindeki bazı dükkanlar ya kapanıyor, ya da sürekli el değiştiriyor… Esnaf, yaratılan olumsuz havadan ve kira bedellerinden dert yanıyor… En memnun olan esnaf ise kendi dükkanına sahip olanlar…

Fehime ALASYA

Ülkenin en işlek caddelerinde bulunan birçok dükkân ya kapanıyor, ya da sürekli el değiştiriyor. Bu durumu YENİDÜZEN’e değerlendiren Kıbrıs Türk Esnaf ve Zanaatkarlar Odası Başkanı Mahmut Kanber, iş yerlerinde ve ekonomide ‘sürdürülebilirlik’ olmadığına dikkat çekerken, bölge esnafları ‘yüksek kira ücretleri’ ve ‘işlerin azlığından’ yakındı, boş dükkanların ‘olumsuz bir hava’ yarattığını belirtti.

Lefkoşa’nın en işlek caddelerinden Metropol Bölgesi ve Dereboyu Caddesi'nde bulunan bazı dükkânlar, gün be gün kepenkleri indiriyor. Bazı dükkânların yıl içerisinde birkaç isim altında farklı işletmelere kiralandığı görülse de kısa ömürlü oluşları dikkat çekiyor.

Alışveriş caddeleri üzerindeki tadilat ve tamiratların ardı arkası kesilmezken, birçok noktada boş ve atıl durumdaki dükkânlar göze çarpıyor.

Kıbrıs Türk Esnaf ve Zanaatkarlar Odası Başkanı Mahmut Kanber, yerel esnaf ve yerel işletmelerin tutunmasıyla işyerlerindeki sürdürülebilirliğin sağlanabileceğine değinirken, yerli esnaf, “Mal sahibi değil de kiracı olsaydık biz de çoktan kapatıp gitmiştik” dedi.

Metropol yolu üzerinde pek çok dükkânın kuyumcu olarak işlev göstermesinin yanında bunun gün be gün artması ise bazı esnafın, ‘Kuyumcular çarşısı mı oluyoruz?’ serzenişlerine neden oluyor.   

Bölgelerde yıllarca boş kalan, tadilatı bitirilmeyen, bitirilse dahi kiralanmayan bazı dükkânların ise varlıklı mal sahiplerinin ‘keyfi’ uygulamalarından dolayı boş kaldığı ileri sürüldü.

900 İLA 1.500 STERLİN… Esnaf, ortalama 900 ila 1.500 Sterlin arasında değişen kira bedellerinin yanı sıra depozito ve hava parasının 25 ila 50 metre kare arasındaki dükkânlar için ödendiğini dile getirirken, hem kira ödeyip hem de geçinebilmenin neredeyse imkânsız olduğundan yakınıyor…

“25 ile 50 metre kare arasındaki dükkânlar için 900 ila 1.500 Sterlin kira”

Esnaf, ortalama 900 ila 1.500 Sterlin arasında değişen kira bedelleri, depozito ve hava parası gibi giderlerin, 25 ile 50 metre kare arasındaki dükkânlar için ödendiğini dile getirirken, hem kira ödeyip hem de geçinebilmenin neredeyse imkânsız olduğunu anlattı.

Birçok esnaf, “Kira ödüyor olsaydım anahtarımı çoktan teslim etmiştim” diyor.

İşlerin zayıf olduğuna da değinen esnaf, sıkıntılarını paylaşarak, bunun neden ve sonuçlarını irdeledi.  

“Bir sokakta sadece kuyumcu veya çantacı olması o bölgenin zenginliği anlamına gelmiyor”

Sürdürülebilir ekonominin de bu doğrultuda kopuk olduğuna dikkat çeken Esnaf ve Zanaatkarlar Odası Başkanı Mahmut Kanber, iş yerlerinde sürdürülebilir bir yapı oluşumunun, yerel esnaf ve yerel işletmelerin tutunmasıyla sağlanabileceğini belirtti.

Kanber, “Görülen o boş dükkânlar, bu ülkenin ekonomisinin resmidir” dedi.

İşletmelerin uzun ömürlü olabilmesi için bazı yapılabilecek bazı çalışmalara dikkat çeken Kanber, “İmar planlarının geçmesiyle işletme sayılarının nüfusa göre netleşmesi ve buna göre de işletmelerin bilgi, beceri, hizmet ve kaynak noktasında teşvik edilmesi gerek” dedi.  

Çarşılardaki çeşitliliğin azalmasıyla vatandaşın ayağının bölgeden kesilebileceğine dikkat çeken Kanber, “Bir sokakta sadece kuyumcu veya çantacı olması o bölgenin zenginliği anlamına gelmiyor, güçlü olan esnafın bölgeye hükmetmesi anlamına gelir” diyerek, bunun tehlikeli bir hal alabileceğini ifade etti.

Kıbrıs Türk Esnaf ve Zanaatkarlar Odası Başkanı Mahmut Kanber:

“Görülen o boş dükkânlar, bu ülkenin ekonomisinin resmidir”

“Çarşıların popüler olan bölgelerinde bu bir sıkıntıdır. Metropol bölgesi, Girne çarşı, Mağusa’da DAÜ’nün paralel caddesi, bunlar sürekli dolup boşalıyor.

Sürdürülebilir ekonomi de bir noktada kopuyor…

Birileri yurt dışından geliyor, caddenin popülaritesine bakıp bir dükkân kiralıyor ve hemen iş açıyor, ancak 6 ay direnebiliyor ve kapatıyor. Yıllardır söylüyoruz. Yerel esnaf ve yerel işletmelerin tutunmasıyla işyerlerindeki sürdürülebilirlik daha fazla sürer.

Ülkede yaşayan insanlar bu süreci zorluyor, direniyor, ama yabancı esnaf hiç mücadele etmiyor, kapatıyor. Bu bile yerel esnafı teşvik etmek için başlı başına bir neden.”

“Aksi halde sürekli değişen esnaf ve dükkânlar bulacağız”

“Enflasyon olan iş alanlarına bir kota koymamız gerekli.

Bazı meslek gruplarında ve işletme modellerinde enflasyon var.

İmar planlarının geçmesiyle işletme sayılarının nüfusa göre netleşmesi ve buna göre de işletmelerin bilgi, beceri, hizmet ve kaynak noktasında teşvik edilmesi gerek.

Ancak bu şekilde işletmelerin ömrü uzun olur. Şu an işletmelerin bu durumu, görülen o boş dükkanlar, bu ülkenin resmidir. Ülke ekonomisinin resmidir.

Düzelmesi için de nüfus, ülkesel fizik planlarının yapım ve uygulanması gerek…

Esnaf ancak bu şekilde sürdürülebilir ekonomi sağlayacak aksi halde sürekli değişen esnaf ve dükkânlar bulacağız.

“Bu tür işlerin TL parası ile yapılması gerek…”

“Kiraların yüksek olması büyük bir sıkıntıdır çünkü yabancı para birimi üzerinden kiralanıyor. Bu da insanları zora sokuyor. Bu tür işlerin TL parası ile yapılması gerek… Yeni hükümetin bu konuya el atması gerek diye düşünüyorum. Gelirler TL üzerinden iken tüm giderlerin döviz olması kar oranını çok düşürüyor.”

“Bir çarşıda tamircisinden, terzisine kadar birçok çeşit olmalı”

“Kimsenin özel mülkünü kirasına karışamayız, ama iş yerlerinin tertibi, düzeni, aydınlatması, engelli geçişleri, iş yerlerinin boş kalmaması gibi etkin yaptırımları ve uygulamaları olmalı.

Bu da yine sürdürülebilir bir ekonomi olması lazım, bu olmayınca kiracılık da sürdürülebilir olması gerek. Çok boş dükkânın olması çarşıdaki hareketliliği azaltıyor.

Bundan daha önemli bir nokta çarşıdaki çeşitliliktir.

Bir sokakta sadece kuyumcu veya çantacı olması o bölgenin zenginliği anlamına gelmiyor, güçlü olan esnafın bölgeye hükmetmesi anlamına gelir. Bu da çeşitliliği azaltıp, vatandaşın ayağını çarşıdan kesebilecek tehlikeli bir hal almasına neden olabiliyor.

Bir çarşıda tamircisinden, terzisine kadar birçok çeşit olmalı, düzgün planlama ve çalışmalarla tüm bu düzenlemeler yapılırsa genel olarak o zaman vatandaşı çarşıya indirebiliriz, tüm esnafın yüzü güler…”     

ESNAF NE DEDİ?

Cemal Macila: “Kira ödüyor olsaydım anahtarımı çoktan teslim etmiştim”

“Metropol Yolu Caddesi çok değerli bir cadde, dükkân kiraları çok yüksek, dükkân sahipleri çok titiz, yüksek depozitler istiyorlar. Ortalama bir dükkânın kira bedeli 900 ila 1.500 Sterlin arasında değişiyor, büyüklüğü ise 25 ila 45 metre kare arasıdır… 10 Bin TL de hava parası istiyorlar, bu geri verilmeyen bir paradır. O yüzden kirada bir dükkân ile geçinebilmek çok güç…

Kiracıysanız ve çok iyi bir geliriniz yoksa kira bedelini asla karşılayamazsınız. Ben de kira ödüyor olsaydım anahtarımı çoktan teslim etmiştim.

Bu sorunlar yüzünden dükkânlar kiralanmıyor, boş yerler hayalet şehir gibi duruyor… Bu da bölge esnafını olumsuz etkiliyor.

Cadde üzerlerinde boş veya atıl vaziyette olan binalara gerek devlet gerekse belediye el atmalı, müdahale etmeli…”  

Özsan Güzeloğlu: “Mal sahibi olmasaydık hepimiz de kapatırdık…”

“Bu caddedeki kiralar yüksek, her işletme bu bedelin altından kalkamıyor. Burada yüzde 75 esnaf mal sahibidir, kira ödemiyordur. Kira ödeyenler zaten sayılıdır, onlar da sürekli el değişiyor. Kira ile bu rakamların üstesinden gelmek mümkün değil çünkü işlerimiz çok kötü… Mal sahibi olmasaydık hepimiz de kapatırdık… Bana göre bunun sebebi öncelikle ekonomik kriz, ardından bölgeye yerleşen üçüncü ülke vatandaşları, sonra da dövizin sürekli yükselişi…

Artık bu caddede Kıbrıslı göremez olduk, ya öğrenci ya da üçüncü ülke vatandaşları, onların da alım gücü düşük, o yüzden iş olmuyor.”

Hüseyin Karasu: “Hem dolaylı, hem de doğrudan etkilenen esnaf oluyor”

“Kira ücretleri çok yüksek, döviz hareketliliği çok dengesiz… Bu dengesizlik hem vatandaşın cebine hem de dükkân sahiplerine yansıyor. Hem dolaylı, hem de doğrudan etkilenen esnaf oluyor. Kira bedelleri çok yüksek, gelir ve giderler aynı para birimi üzerinden değil. Devlet buna bir yön verebilir. Belki kiralara müdahale edemez ama farklı tedbirler alabilir.”

Kemal Simavi: “Malım olmasaydı, kira ödeseydim çoktan kapatıp gitmiştim…”

“İşlerimizde çok düşüş var. Vatandaşın alım gücü düştü. Ben mal sahibiyim, kira ödemiyorum. Malım olmasaydı, kira ödeseydim çoktan kapatıp gitmiştim… Vergi Dairesi insanlarımıza en azından kötü gününü geçirene dek yardımcı olmalı.”

Eren Yılmaz: “Nereye ne dükkânı açacağını bilmeli, bunu yönlendirecek merciler olmalı”

“Dükkânlar tutunamıyor, insanlar iyice piyasa araştırması yapmalı. Nereye ne dükkanı açacağını bilmeli, bunu yönlendirecek merciler olmalı ama maalesef bizim ülkemizde yok. Bence kira ücretleri de çok yüksek, o yüzden esnaf tutunamıyor, sürekliliği olmuyor… Dövizin etkisi ve dengesizliği de hem vatandaşı hem de esnafı etkiliyor.”  

Sacide Bayruk: “7 yıl önce 560 TL kira öderken, şimdi bin 400 TL ödüyorum. Tümü de döviz farkı…”

Dövizin sürekli yükselişi insanları adım atmaya korkar kıldı. Bu hem esnaf hem de vatandaş için geçerli. Yerli esnafın gücü çok yüksek değil, tüm bu zorluklara göğüs gerip iş yeri açmayı çoğu zaman göze alamıyor. Türk Lirası ödenip döviz harcarken adım atmaya korkuyoruz.

Kira ücretleri deseniz döviz üzerine ateş pahası… 7 yıl önce 560 TL kira öderken, şimdi bin 400 TL ödüyorum. Tümü de döviz farkı…”

Özlem Taş: “Kiralar yüksek, işler düşük, hal böyleyken esnaf batıyor, çalışanlar da işsiz kalıyor”

“Dükkanlar açıyor, çok geçmeden kapatıyor. Açtığı gibi kapatmak durumunda kalıyor. Kiralar çok yüksek, işler çok düşük, hal böyleyken esnaf batıyor. Bu sadece esnaf için değil vatandaş için de kötü, çalışanlar da işsiz kalıyor.”   

Ayşe Konca: “Kira ödeyen esnaf yükün altından kalkamıyor, ancak mal sahipleri başa çıkabiliyor”

“Döviz artışı, hayat pahalılığı, asgari ücret derken vatandaşın geçim sıkıntısı esnafa yansıyor. Kira ödeyen esnaf bu yükün altından kalkamıyor. Ancak mal sahipleri başa çıkabiliyor. Zenginin daha da zengin olduğu bir düzende yaşıyoruz.”