Bir ülkede, bir yıl içinde üretilen mal ve hizmetlerin parasal ifadesi olan Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın (GSYİH), 2023 yılı gerçekleşme  rakamları İstatistik Kurumu tarafından açıklandı. KKTC’nin  2023 Büyüme rakamları (GSYİH), maalesef 2024 yılının Kasım ayında yayınlanabildi.

2014- 2018 yılları arasında, bizim görevde olduğumuz dönemde, Milli Gelir rakamları, şimdikinden  çok daha önceki tarihlerde açıklanıyordu. Bu tür veriler daha erken yayınlanmalıdır ki, ekonomistlere, akademisyenlere, iş dünyasına ve siyasetçilere yapacakları çalışmalarda ışık tutabilsin.

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla da, reel olarak yüzde 7,3 büyüme olduğu açıklandı. 2022 yılında ise, ekonomide (GSYİH) yüzde 13,3 büyüme gerçekleşmişti. 1 yıl öncesine göre, ekonomik büyüme oranında düşüş görülüyor.

Buna göre, GSYH cari fiyatlarla yaklaşık 132,3 Milyar TL olarak gerçekleşti. Bunun yanında, Kişi Başına düşen Gayri Safi Milli Hasıla da 14,599 dolar olarak gerçekleşti. Uzun zamandır,kişi başına milli gelir, bu düzeylerde seyretmektedir.Bir türlü, istikrarlı bir yükselişe geçemiyoruz.Orta Gelir Tuzağında gidiyoruz.

Türkiye’de bu rakam, 13,110 dolar, Güney Kıbrıs’ta ise yaklaşık 29,500 dolar düzeyindedir. Bu arada, ülkemizde  bu rakam belirlenirken kullanılan nüfus sayısının, yeni projeksiyona göre revize edildiğini de öğrendik.

2022 yılında, pandemi dönemine göre, büyüme  rakamlarda iyileşmeler görülürken, 2023 yılında, ekonomideki planlama, organizasyon eksiklikleri ve ülkenin iyi yönetilmemesi nedenleriyle , bazı sektörlerdeki ekonomik büyümenin  yeterli olmadığını söyleyebilirim.

Sabit fiyatlarla GSYH’deki sektörlerin reel büyüme hızları dikkate alındığında, 2023 yılında en yüksek büyüme, yüzde 31,5 ile İthalat Vergileri’nde kaydedilirken, bunu sırayla yüzde 16,3 ile “ticaret-turizm” sektörü ve yüzde 8,8 ile “ulaştırma ve haberleşme” sektörü takip etti. İthalat vergilerindeki büyüme, ithalat rakamlarındaki artışa paralel olarak gerçekleşmiştir.

2023 yılında, toptan ve perakente ticaret  sektöründe  yüzde 17,9 büyüme gerçekleşmiştir. 2022 yılında ise, toptan ve perakente Ticaret  sektöründe  yüzde 22.4  büyüme yaşanmıştı. Görüldüğü üzere, bu sektördeki büyüme, ithalat rakamlarındaki artışla paralel ilerliyor. ok

İmalat Sanayi sektöründe, 2023 yılında yüzde 3,2 reel büyüme gerçekleşmiştir.2022 yılında ise, bu sektörde  yüzde 7.2 oranında büyüme gerçekleşmişti.Geçmiş yıla göre, daha az bir büyüme oranı olmasına rağmen,  üretim, ihracat ve istihdam rakamlarında az da olsa artış devam etmiştir.

Öncü sektör Turizm sektörünü barındıran otelcilik ve lokantacılık sektöründe, 2022 yılında, pandemi sonrası yüzde 181.2 oranında büyüme gerçekleşmişken, 2023 yılında ise, düşüş olsa da,  yüzde 11.1 oranı ile büyümeye devam etmiştir.

Ülkenin en önemli gelir getiren ve istihdam yaratan sektörlerinin başında gelen turizm sektördeki büyüme rakamları, diğer sektörlere de olumlu etki yapmaktadır.

Yükseköğretim de, (Üniversiteler) 2022 yılında yüzde 3 büyüme gerçekleşmişti. 2023 yılında ise, pandemi sonrası, yabancı öğrencilerin ülkeye geri gelmesinin devam etmesi ve öğrenci sayılarındaki artışla birlikte, Yüksek Öğretim de yüzde 6,3  oranında büyüme gerçekleşmiştir.

Pandemi döneminde, uzaktan eğitime geçilmesiyle birlikte, yabancı öğrencilerin büyük bir bölümünün ülkede olmaması nedeniyle, bundan hem üniversiteler, hem  ekonomimiz, hemde tüm ülke olumsuz etkilenmişti.

2022 yılında Ulaştırma-Haberleşme sektöründe yüzde 25.9   oranında büyüme gerçekleşmişti. Pandemi sonrası yüksek bir orandı. 2023 yılında ise, bir yıl öncesine göre, deniz ve kara ulaştırma alanları ile, yük ve yolcu taşımacılığında artışların devam etmesi ile, bu sektördeki büyüme oranının yüzde 8,8 düzeyinde olduğunu görüyoruz.    

2023 yılında, İnşaat sektöründe, geçen yıla göre, inşaat alanlarındaki (metre kare) azalışlarından dolayı yüzde -9.5 oranında küçülme gerçekleştiğini görüyoruz. İnşaat sektörünün, ekonomide birçok sektöre zincirleme etki ettiğini, tetiklediğini biliyoruz.Bunun etkilerini, özellikle 2024 yılı büyüme rakamlarında göreceğiz diye düşünüyorum.

Serbest meslekler sektöründe, 2022 yılında, yüzde 13 oranında büyüme yaşanmıştı. 2023 yılında ise, işletme sayılarında ve istihdam rakamlarındaki gelişmelere paralel olarak, büyüme oranı yüzde 5,4 olarak gerçekleşmiştir.

2023’de, Tarım ana sektöründe yüzde -2,7 küçülme görülürken, alt sektörler olan bitkisel üretimde ise yüzde -8,4 ve balıkçılık sektöründe yüzde -10,1 küçülme görülmüştür. Ülkenin bitkisel üretiminde bu derece küçülme görülmesi düşündürücüdür. Muhtemelen ürün rekoltelerindeki düşüşlerden kaynaklanmıştır.Bunun etkilerini 2024 yılında da yaşıyoruz.

2023 yılına ait büyüme rakamlarını yukarıda değerlendirdim.2024 yılında da, Hükümet’in uyguladığı ekonomik politikalar, enflasyonu düşürmeye, işsizliği azaltmaya, üretimi artırmaya ve  satın alma gücünü yükseltmeye yeterli görülmemektedir.

Pahalılığın ve enflasyonun artması, ekonomimizi olumsuz etkiliyor.Enflasyon artınca da, pahalılık artıyor, vatandaşın satın alma gücü düşüyor, borçları artıyor, dolayısıyla talebi, tüketimi azalıyor ve fakirleşme büyüyor.

Böylece, üretim, ticaret ve istihdam kapasiteleri düşüyor.Bu da, ekonomik büyüme rakamlarının daha da iyileşmesini mümkün kılmıyor. Bu bağlamda, 2024 yılında da sektörlerin  ekonomik büyüme rakamlarının ve halka yansımalarının yeterli olmayacağını düşünüyorum.