Cenk Mutluyakalı

"Mall" kavramı belki dünyada çok yeni değil!
Ama doğrusu, Kıbrıs'ın kuzeyi için yeni bir serüven...
"AVM" diyorlar, "Alış Veriş Merkezi."
Kıbrıs'ın güneyinde, Lefkoşa ve Limasol'da yer alan Cyprus Mall, geçiş noktalarının açılması sonrasında Kıbrıslı Türklerler’den de olabildiğince ilgi gördü.
Kimi günlerde bu mekanlarda “Türkçe” yaygın dil (!)
Özellikle TL’nin EURO karşısında “erimesi” sonrasında çok “hesaplı” bir sonuç üretmiyor.
İstanbul ziyaretlerinde de özellikle Kıbrıslıların buluşma yerine dönüştü, farklı AVM'ler...
Peki adanın kuzeyi?
Girne'de ilk denemeyi Ramadan Cemil İşletmeleri yapmıştı, anımsıyorum.
Epeyi seneler önceydi.
Şimdi kocaman bir caminin yer aldığı Girne'nin girişinde, hemen karşı alanda, güzel bir merkez inşa edilmiş, farklı markalar orada buluşmuştu.
Ne yazık ki, bu macera çok uzun sürmedi.
Girne'de halen farklı marka ya da çeşitleri tek çatı altında toplayan böylesi bir merkez yok.
Lefkoşa'da “Galeria” denemesini anımsıyorum, Lokmacı'ya yakın bir yerde...
Tam bir hüsran olmuştu sonu...

İlk yürüyen merdiven

Yanılıyorsam eğer lütfen affediniz.
Adanın kuzeyinde ilk yürüyen merdiveni, Lefkoşa Atleks'te, Önder Alış Veriş Merkezi'nde gördüm...
O da "yukarıya" doğru yürüyordu sadece (!)
Ve aşağıya inerken, yeniden, basamakları kullanıyordunuz.
Doğrusu, Önder Alış-Veriş Merkezi'ne çok saygım vardır.
Çünkü bu ülkeye ortaokul kazandıran ender yatırımcılardan biridir...
Hemen herkes kendine yatırım yapar, çok azı ülkeye...

Büyük marketlerden AVM’lere

Marketler büyüdü, genişledi zamanla. Ama genelde, tümü, kendi işletmeleri altında satış yapıyor. Pirinçten ekmeğe, tatlıdan ete marketler kendi bünyelerine toplaşırken, piyasa olabildiğince vahşileşti.
Lefkoşa – Mağusa yolundaki Erülkü Supermarket, marketten alış-veriş merkezine doğru evrilmeye çalışan örneklerden biri oldu.
Birkaç banka şubesi, restoran, yapı market bu zincire katıldı. Ancak, tam “Mall” kavramından söz edemeyiz.
Ercan yolundaki “1001 Airport Mall” bir başka deneme ve çok daha yakın bir örnek… Yeni bir ‘Mall’ inşaatı yerine, eski satış mağazası “Mall” konsepti ile restore edildi, yenilendi. Tek dezavantajı “zemin kat” üzerinden yoğunlaşması, bu nedenle bize tam da güney Lefkoşa ya da Limasol’daki deneyimi yaşatmıyor. Buna rağmen 20’yi aşkın farklı mağaza ve markayı bünyesinde topladı, geniş park yeri düzenlemesi ve dinamizmi ile kuzeydeki ilk “Mall” oldu.
Lefkoşa’nın göbeğinde, yeni bir “AVM – Mall” için inşaat var. Üstelik mülkiyetinde Lefkoşa Türk Belediyesi de yer alıyor! Ancak daha açılmadan, ekonomik krizle yüzleşti ve şu anda inşaat durdu.

Ve CityMall

Mağusa’daki “CityMall”u duymuş, görmüş ancak gitmemiştim. Davet ettiler ve gittik, inceledik. Şunu açık yüreklilikle söylemeliyim ki, kuzeydeki, en gerçekçi “Mall” örneği…

Çok önemli, büyük, cesur bir yatırım. 30 milyon € harcamış, yatırımcı… Mağazalar için de 15 milyon € üzerinde bir yatırım tahmin ediliyor. Ciddi iş!
Ada yarısında ilk kez gerçek bir “Mall” havasını teneffüs ediyorum.
4 katta toplamda 30 bin metrekare bir alana yayılmış. 60 mağaza var. Çok yakında 5 ayrı sinema salonu devreye girecek. Bin araçlık park yeri önemli bir avantaj. En alt katta kocaman bir süpermarket… Çocuklar için oyun alanları… Ve evet, yürüyen merdivenler…
Giyimden elektroniğe, restorandan aksesuara kadar pek çok marka! LC Waikiki, U.S. Polo, Adidas, Index, Yar Plus, Bosch ve daha pek çok marka orada… Limasol Bankası’nın şubesini de görüyorum. Şubesi olmayan tüm bankaların da ATM’leri olabilmeli… Belki de var, gözümden kaçtı, emin değilim.
Elbette kimi uluslararası markalar açısından adanın kuzeyi sıkıntılı… Ama özellikle Türkiye’nin tanınmış markaları hep burada… Kıbrıs’ın kimi popüler markalarını, kahve ve giyimde örneğin, göremiyorum ve soruyorum… Kimi en başlarda gelmeye çekinmiş, projeye inanmamış, kimi “geç kalmış”…
Araba çekiliş kampanyası, canlı müzik performansları, sirk gösterileri, indirimli satışlar, Salı Pazarı gibi aktiviteler dikkat çekici… Sergi alanları da yaratması, heykel, fotoğraf ve resim sanatçıları için iyi bir fırsat. Bizler gezerken, Telsim ile Foder’in sergisi vardı.
Pek çok mağaza “Türkiye etiket fiyatları üzerinden” satış yapıyor. Özellikle öğrenciler için başlatılan ücretsiz otobüs seferleri ayrıca bir avantaj.

Hem avantajları var, hem tahribatları

Alış Veriş Merkezleri’nde 21 senelik deneyim sahibi Engin Yıldırım, genel müdür olarak Türkiye’den getirilmiş. Bizleri de Engin bey ve yatırımcı, İşletme Müdürü Hasan Sarı misafir ediyor, ayrıca Kurumsal İletişim Müdürü Munise Alibeyoğlu.
İki saate yakın sohbet etmek imkanı buluyoruz.
‘Mall’ deneyiminin avantajları da var, yarattığı tahribatlar da… Elbette ‘esnaf’ kültürünü yaralıyor, tarihsel ya da kültürel mirasın yaşatılmasında olumsuz rol oynuyor. O nedenle de Avrupa’da şehir dışları tercih ediliyor.
Peki avantajları?
En önemlisi ekonominin kayıt altında olması! Hele bizim gibi denetim ve standart yoksunu bir ülkede.
Tüm mağazalar mutlaka yazar kasa fişleri ile çalışıyor, faturasız alış-veriş yok… Ayrıca açılış ve kapanış saatleri açısından bir disiplini var. Ve elbette park yeri, iklimlendirme gibi avantajlar. Bir de zamandan sağladığı tasarruf. Pek çok ihtiyacınızı, bir mekan içerisinde giderebiliyorsunuz.
Mall’ın bir diğer avantajı “taklit” ya da “çakma” ürün satılmaması…


İstihdam önemli

Kişisel olarak en fazla önemsediğim yarattığı istihdam… 650’ye yakın bir istihdam kapasitesi yarattı, City Mall… Mağusa için önemli bir avantaj.
“Kira Modeli” ile bir işleyişi var.
“Mağazalardan ne kadar kira alıyorsunuz” diye soruyorum.
“500 €’dan başlıyor, 2.000 € kadar çıkıyor” yanıtı alıyorum.
Peki şehir içerisinde ne kadar kiralar?
Bunu anlamak ve kıyas yapmak istiyorum.
“2.500 £ gibi…”
Tabii Mall’da ayrıca mağazaların kira dışında ortak hizmetler için de yaptığı ödemeler var; güvenlik, temizlik, tanıtım ve reklam gibi…

Ne kadar “sürdürülebilir”

Peki ilgi var mı?
Biliyorum ki, en önemlisi “sürdürülebilir” olması…
Doğrusu, kira bedellerini duyunca, biraz da ürküyorum, bu mağazalar, hem bu kiraları ödeyecek, hem de çalışanlarını… Üstelik sabah 10’dan gece 10’a… Belki birkaç vardiya. Ve üzerinden kâr da elde edecek.
Ancak ziyaretçi sayısı açısından duyduğum rakamlar iyi…
İlk 6 ayda 210 bin ziyaretçi varmış. Bu “kişi” değil “ziyaretçi” sayısı. Ama aynı insanın günde beş-on kez gidip, gelecek hali yok!
Her gün ortalama 6 bin ziyaretçi hesaplamışlar ki, bu sayı hafta sonları 12 bini buluyor.
Çok daha fazlası hedefleniyor.
CityMall deneyimi, ülkemize bu alanda ışık tutacak.
“Keşke” diyorum, CityMall markasının sonuna, bir de Famagusta eklenseydi…
Elektrokur Ltd ailesi cesur bir adım atmış…
Bakalım karşılığını alabilecek, bu devasa yatırımı ayakta tutabilecek mi…
Ve son bir söz…
“Mall”ın olduğu bölgede, hem de Mağusa’da ana yolun, çemberin tam da kenarında, halen “ağıllar” var, halen “ahırlar”…
Böylesi de bir “kentleşme” anlayışı yani…
Evet, şaka gibi!