Mehmet’i ferahlatan özür

Bir özür dileyen ve bir affeden iki Kıbrıslının rol aldığı, oldukça gerçek ve oldukça insani bir öyküyü sizinle paylaşacağım.
Bu iki kişiden biri 1974 yılında asker olan bir Kıbrıslı Türk, diğeri ise manastırda yaşayan bir keşiştir.        

İsimlerin önemi yoktur. Şu veya bu şekilde, yıllar geçtikçe bu kişiler yıprandılar. Başroldekiler dahi birbirlerini tanımakta güçlük çektiler. Bu metin için, Kıbrıslı Türk askere Mehmet ve Kıbrıslı Rum keşişe ise Savvas Keşiş adını verelim.       

*  *  *

Mehmet, kırk iki yıldır vicdan azabı çekmekteydi. Keşişlere “hoca” diyen Mehmet, Tanrı’dan 1974 yılının o yazında vurduğu “hoca” ile karşılaşmayı diliyordu. Ona bir “af edersin”  demek ve vicdanını rahatlatmak istiyordu.    

Bu hikâyeyi duyduktan sonra kendisine telefon ettim. Doğrudan ne olduğunu sormaya çekiniyordum. Telefonu kimden aldığımı söylediğimde güldü.
“Neden aradığını biliyorum. Olanlardan hiç gurur duymuyorum, ama sana anlatacağım” dedi ve anlatmaya başladı…   

*  *  *

“74’te harp çıktı, asker oldum. Subay Rumca konuştuğumu biliyordu ve bir Türk asker ile manastıra gitme emri verdi. Çünkü manastırda gizlenmiş silahlar olduğu istihbaratı vardı. Papazlara silahların nerede olduğunu soracaktım. Üç papaz vardı. İkisi yaşlıydı ve biri biraz daha gençti. O dönemde hâkim unsur nefretti. Amcam ve damadım kayıptı. Bu kayıpların ahını çıkarmak istiyordum” dedi.
Anlatırken devamlı olarak, tekrar tekrar bunun hata olduğunu, pişman olduğunu, zamanı geriye çekmenin mümkün olmasını dilediğini söylüyordu.          

“Üçüne de defalarca saklanmış silahların nerede olduğunu sordum. Söylemediler. Bilmiyor da olabilirlerdi. Papazlar nereden bileceklerdi? Güzelce sordum, olmadı, sertçe sordum yine olmadı. Yanıt almamıştım. Kan beynime sıçradı ve en genç olan papaza vurdum.  Anında pişman oldum ve kaçtım. Hayatım boyunca bunun dışında asla kimseyi vurmuş değilim. Kendimi aniden bir kişiye vururken buldum. Tüm bu fena kaderimizde papaz bana ne yapmıştı ki?”

*  *  *

Sesi titriyordu. “Bunu her anlattığımda daha fazla utanıyorum”.
Vicdan azabı yıllar boyunca ona eziyet çektirmişti. Kıbrıs diyalekti ile kusursuz konuştuğu Rumcasıyla,  “barikatlar açıldıktan sonra hocanın karşıma çıkmasını istedim” dedi.    

“Allah verdi, bir gün karşıma bir papaz çıktı. Arabanın içerisindeydi. Gidip söyleyeceğim dedim. Sormadan bilemezsin. 74’ten önce nerede olduğunu sordum. Bana manastırda dedi. Donup kaldım! Kendisine hikâyeyi anlattım. Ne kadar pişman olduğumu, ne kadar çok bir özür dilemek istediğimi ifade ettim. Ondan beni affetmesini istedim. Kapıyı açtı ve beni arabaya aldı. ‘Ne yapmaya af diliyorsun ki? Senin suçun değil. Seni affettim’ dedi. Bunlar, hayatımda duyduğum en teskin edici sözlerdi” diye anlattı Mehmet.
Neredeyse hiç durmadan ve araya girip soru sormama bile gerek bırakmadan olan biteni bu şekilde anlattı.            

*  *  *

Arabadaki din görevlisi Metropolit Konstandias Vasileos’tu (tüm Mağusa bölgesinin metropolitidir). Kendisi vurulan keşiş değildi, ama olayı biliyordu. Hikâyeyi teyit etmek üzere kendisini aradığımda,  “onu ilk andan affetmiştim. Bir papaz olarak onu affetmek benim vazifemdir” dedi.
“Sonuçta bu yurdun ileriye gidebilmesi için hataların bilincine varılması ve her iki tarafın da birbirini affetmesi lazımdır” diye devam etti.    

*  *  *

İki yaşlı keşiş artık hayatta değil. Bu makalede adını Savvas Keşiş koyduğumuz, kendisine vurulan keşiş ise oldukça yaşlıdır. Bir manastırda yaşamını sürdürüyor. Mehmet, 74’ün ardından tüm yaşamını barışa, karşılıklı anlayışa, birlikte var olmaya güç verme gayretiyle yaşadı. Yakın geçmişte iki toplumlu faaliyetlerinden ötürü ödül de aldı.      

*  *  *

Telefonu kapamadan önce Mehmet’in son sözleri, “ne istersen yazabilirsin, benim için sorun değil. Dilerim benim hikâyem başkaları için örnek teşkil eder. Her iki tarafta da… Ruhumuz sakinleşsin, beyaz bir sayfa açıp huzurlu bir gün görelim” şeklindeydi.

Bu hikâyede kurban ve zalimin yerleri değiştirilebilir, roller tersine çevrilebilir. Öyle de böyle de sonuna kadar gerçek olur. Mehmet ile konuşmam bir tesadüftü, öyle denk geldi. Bu kişinin adı Andreas da olabilirdi, bu hikâye anlatılandan bir on yıl önce de gerçekleşebilirdi.    

Metropolit,  “hatalarımızı kabul edelim, her iki taraf da birbirinden özür dilesin” dedi. Antik Yunan trajedi yazarları buna “Katharsis (arınma)” adını koymuşlardı.
Trajedi “katharsisten” sonra doruğa ulaşmıştı. Mehmet tüm adımları attı ve vicdanı rahatladı, arındı. Ancak, bu yurtta katharsis genel olarak henüz bekleme aşamasındadır. Yani, trajedi sürüyor…      

(Bu makale 1/1/2017 tarihinde “Politis” gazetesinde yayınlandı.)

YENİDÜZEN için yazılan özgün Yunanca metinden çeviri: Çağdaş Polili

Η συγγνώμη που λύτρωσε τον Μεχμέτ

Μια συγγνώμη και μια συγχώρεση με πρωταγωνιστές δύο Κύπριους συνθέτουν το σενάριο της  πιο αληθινής και ανθρώπινης κυπριακής ιστορίας. Ο ένας Τουρκοκύπριος στρατιώτης το 1974 και ο άλλος ιερωμένος, ένοικος μοναστηριού.

Δεν έχουν σημασία τα ονόματα. Έτσι και αλλιώς μέσα από τις δεκαετίες οι εικόνες ξεθώριασαν, τα πρόσωπα ζάρωσαν. Ακόμα και οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές δυσκολεύονται πια να ξεχωρίσουν ο ένας τον άλλο. Για σκοπούς συγγραφής αυτού του κειμένου ονομάζω τον Τουρκοκύπριο στρατιώτη Μεχμέτ και τον Ελληνοκύπριο μοναχό πάτερ Σάββα.

*  *  *

Σαράντα δύο χρόνια ένιωθε τύψεις ο Μεχμέτ. Παρακαλούσε τον Θεό να βρεθεί μπροστά του ο «δάσκαλος» όπως ονομάζει τους μοναχούς, τον οποίο κτύπησε εκείνο το καλοκαίρι του 1974. Να του πει μια «συγγνώμη» να ησυχάσει η συνείδησή του.

Τον πήρα τηλέφωνο αφ' ότου πληροφορήθηκα γι' αυτήν την ιστορία και κόμπιαζα να τον ρωτήσω ευθέως για το τι έγινε. Του είπα ποιος μου έδωσε το τηλέφωνό του και γέλασε. «Ξέρω γιατί επικοινωνείς. Δεν νιώθω περήφανος για όσα έγιναν, αλλά θα σου τα πω», μου είπε και άρχισε να εξιστορεί…

*  *  *

«Έτυχε να ήμουν στρατιώτης το ‘74. Ήξερε ο αξιωματικός ότι μιλούσα Ελληνικά και μου έδωσε εντολή να πάω με έναν Τούρκο στρατιώτη στο μοναστήρι, γιατί είχαν πληροφορίες ότι εκεί ήταν κρυμμένα όπλα. Έπρεπε να ρωτήσω τους παπάδες πού τα είχαν. Ήταν τρεις οι παπάδες. Δυο ηλικιωμένοι και ένας λίγο νεότερος. Τον καιρό εκείνο επικρατούσε μίσος. Ο θείος μου και ο γαμπρός μου ήταν αγνοούμενοι. Ήθελα να βγάλω το άχτι μου γι' αυτές τις απώλειες» είπε, επαναλαμβάνοντας ξανά και ξανά ότι ήταν λάθος, ότι μετάνιωσε, ότι παρακαλεί να μπορούσε να στρέψει τον χρόνο πίσω.

«Ρώτησα πολλές φορές και τους τρεις πού ήταν κρυμμένα τα όπλα. Δεν έλεγαν. Μπορεί και να μην ήξεραν. Πού να ‘ξεραν οι παπάδες; Ρώτησα με το καλό, με το άγριο. Δεν έπαιρνα απάντηση. Άναψαν τα αίματα και κτύπησα τον νεότερο παπά. Αμέσως μετάνιωσα και σηκώθηκα και έφυγα. Στη ζωή μου ολόκληρη δεν κτύπησα ποτέ κανέναν. Και βρέθηκα εγώ από όλους να κτυπώ άνθρωπο. Τι μου έφταιξε ο παπάς για όλα τα κακά της μοίρας μας;».

*  *  *

Η φωνή του έτρεμε. «Κάθε φορά που το λέω ντρέπομαι ακόμα περισσότερο». Οι τύψεις τον βασάνιζαν χρόνια. «Μετά που άνοιξαν τα οδοφράγματα, παρακαλούσα να βρεθεί μπροστά μου ο δάσκαλος», μου είπε μιλώντας άπταιστα ελληνικά σε κυπριακή διάλεκτο.

«Έδωσε ο Θεός και μια μέρα βρέθηκε μπροστά μου ένας παπάς. Ήταν μέσα στο αυτοκίνητο. Είπα, θα του το πω. Δεν ξέρεις καμιά φορά. Τον ρώτησα πού ήταν πριν το ‘74. Μου είπε το μοναστήρι. Πάγωσα! Του έκανα την ιστορία. Του είπα πόσο πολύ μετάνιωσα, πόσο πολύ ήθελα να πω μια συγγνώμη. Του ζήτησα να με συγχωρέσει. Άνοιξε την πόρτα και με έβαλε στο αυτοκίνητο. 'Τι ζητάς συγγνώμη; Δεν φταις εσύ. Σε έχω συγχωρέσει' μου είπε και ήταν τα πιο λυτρωτικά λόγια που άκουσα στη ζωή μου», περιγράφει ο Μεχμέτ σχεδόν ασταμάτητα και χωρίς καν να χρειαστεί να παρέμβω υποβάλλοντας ερώτηση.

*  *  *

Ο ιερωμένος στο αυτοκίνητο ήταν ο μητροπολίτης Κωνσταντίας Βασίλειος (ο μητροπολίτης δηλαδή της ευρύτερης περιοχής Αμμοχώστου). Δεν ήταν ο μοναχός που δέχθηκε την επίθεση, αλλά γνώριζε για το περιστατικό. «Τον συγχώρεσα από την πρώτη στιγμή. Είναι χρέος μου ως ιερωμένος» μου είπε, όταν του τηλεφώνησα για να επιβεβαιώσω την ιστορία. «Επιτέλους, αυτός ο τόπος για να προχωρήσει θα πρέπει να υπάρξει αναγνώριση των λαθών και συγχώρεση και από τις δύο πλευρές», είπε.

*  *  *

Οι δύο ηλικιωμένοι μοναχοί δεν βρίσκονται πια στη ζωή. Ο μοναχός που δέχθηκε την επίθεση, τον οποίο για τους σκοπούς αυτού του άρθρου ονόμασα πάτερ Σάββα, είναι μεγάλος σε ηλικία. Διαβιεί σε κάποιο μοναστήρι. Ο Μεχμέτ έζησε όλη του τη ζωή μετά το '74, προσπαθώντας με τον τρόπο του να δώσει ώθηση στην ειρήνη, την αλληλοκατανόηση, τη συνύπαρξη. Πρόσφατα βραβεύθηκε για τη δικοινοτική του δράση.

*  *  *

«Δεν έχω πρόβλημα να γράψεις ό,τι θέλεις. Μακάρι η δική μου ιστορία να γίνει παράδειγμα και για άλλους. Και από τις δύο πλευρές. Να ησυχάσουν οι ψυχές μας, να δούμε άσπρη μέρα», ήταν τα τελευταία λόγια του Μεχμέτ πριν κλείσουμε το τηλέφωνο.

Η ιστορία, θα μπορούσε να έχει αντίστροφους ρόλους πρωταγωνιστών σε θύτη και θύμα και να είναι και πάλι πέρα για πέρα αληθινή. Έτυχε να μιλήσω με τον Μεχμέτ. Θα μπορούσε να ονομάζεται Αντρέας και η ιστορία να διαδραματιζόταν μια δεκαετία πριν.

Να παραδεχτούμε τα λάθη μας, να ζητήσουμε συγγνώμη και οι δύο πλευρές είπε ο μητροπολίτης. «Κάθαρση» το ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες τραγωδοί και ακολουθούσε την κορύφωση της τραγωδίας. Ο Μεχμέτ ακολούθησε όλα τα βήματα και λυτρώθηκε.  Η κάθαρση όμως σε αυτό τον τόπο γενικότερα βρίσκεται ακόμη σε στάση αναμονής. Η τραγωδία δηλαδή συνεχίζεται…

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «ΠΟΛΙΤΗΣ» 1/1/2017