Kuzey Kıbrıs yazın ve araştırma hayatımızda “monografik” çalışmaların azlığı, bölgesel yaşam içerisindeki sosyal, kültürel, ekonomik, ekolojik verilerin belgelenmemesinden dolayı, yöresel bellek birikiminin azlığına neden olmaktadır ki bu da özelden genele yürüdüğümüzde, Kıbrıs Türk toplumunun bu konudaki bellek oluşumuna maalesef pek katkı sağlamamaktadır.

Monografi; tek bir konu üzerinde derinlemesine yapılan bir araştırmadır kısaca. Bundan yola çıkarak, bir yerleşim yerinin derinlemesine incelenmesinde; o yörenin insan yaşamından, kültüründen, çalışma alanından, ekonomik ve bölgesel doğal zenginlik ya da fakirlikler yönünde verilen detaylarla konu açıklayıcı bir belge haline getirilir.

Bu alanda çok yaygın olmasa da köy bazında bazı çalışmalar bulunmaktadır. Aklıma gelenlerden biri de “Kufez” ile ilgili bir çalışmadır.

Orhan Oydaş bey, 2 cilt halinde okura sunduğu; “Farklı Bir Kültür-DİLLİRGA” çalışması; bölgenin her alanını titizlikle ve araştırarak, belgelerle ortaya koyulan en iyi “Dillirga” yöresi monografilerinden biri diyebiliriz.

Çünkü konuyu ele alırken, sadece o bölgede yaşayan bir taraf; Kıbrıslı Türkleri değil, Kıbrıslı Rumları da bu araştırmanın içerisine katmamak, kendi değimiyle “2 halktan sadece birini ele almak, eksiklik doğururdu.” İşte Oydaş, Dillirga bölgesi üzerine yaptığı detaylı araştırmada bu iki toplumun ortak, ayrık ve kendine özgü kültürel-sosyal yaşamlarını da ortaya koyarak bir belge haline getiriyor.

Ücra bir bölge olan Dillirga’da zorlu ve izole bir biçimde yaşam sürmenin, Türk ve Rum köylülerin birbirlerine olan bağımlılıklarının yanı sıra, bölgesel ortak kültür yanında milliyetçiliğin hayatın içine girmeden nasıl bir yaşam biçimleri olduğu, bölge okullarının açılmasından sonra bu konuda ve özellikle “dil”  konusundaki değişimler, istatiksel verilerle güçlendirilen bir çalışma göze çarpıyor.

Örneğin. “Dillirga’da okunan kitaplar”(s:278) başlığıyla böylesi bir çalışmada ilk kez karşılaştığımı belirtmek isterim. Halbuki ne kadar önemli bir konu. Çünkü kitap demek; bilgi demektir ve bu bilgiler de insanın gelişiminde önemli rôl oynamaktadır.

Keza bölgede oynanan çocuk oyunları hakkında verilen bilgiler de çok önemli.

Bazı çocuk oyunlarımız “standart-belirli” oyunlar olsa da, gerek oyunda kullanılan kelimeler, gerekse oyun içerisindeki bazı farklılıklar, bölgesel etkiler taşıyabilmektedir.

Düğün gelenekleri, bu adanın hem ortak hem de ayrık sosyo-kültürel göstergelerindendir. Dillirga bölgesindeki izole yaşamın, her iki toplumun böylesi bir törende birlikte olmalarını, yardımlaşmalarını zorunlu kılmış, bundan da ortak bir kendine özgülük yaratılmıştır.

Hatta bu “ortak yaşamda”, Türk-Rum köylülerinden farklı dinlere mensup olmalarına rağmen evliliklerin de gerçekleştiği örneğini veriyor sn. Oydaş.

Müzik konusunda, hepimizin dilinde olan “Dillirga” şarkısının Cemal Özgürsel (Gazi Set) hocamız tarafından Türkçe söz yazılarak dağarcığımıza kazandırılmazdan önceki hali, orijinal şekli, kaynak gösterilerek notalarıyla verilmektedir kitapta.

Bence “Dillirga” bölgesi için çok detaylı ve kalıcı bir çalışma ortaya konuldu.

Bu tür çalışmaların örnek alınarak, her köy bazında, yaşlı insanlarımızın göç edip gitmeden bilgiler toplanarak kitaplaştırılması en büyük dileğim.