Naci Taşeli

Bağımsız Adaylar:

Bir de kamuoyunda tartışılan bağımsız adayların seçilme şansına değinelim. Örneğimizde de görüleceği gibi, bağımsız adayın çok iyi bir oy almasına karşın (ada çapında geçerli 140 bin seçmenden karma yapan 50 bin kişinin tamamının oyu) seçim sitemimize göre seçilmesi hemen hemen olanaksız. Çünkü sisteme göre bağımsız adaylara mühür vurulamadığı için ancak karma oy kullananlar bağımsızlara oy verebiliyor.

Bu örnekte bağımsız adayın seçilebilmesi için KKTC’nin tüm ilçelerinden 93 BİN kişinin karma oy kullanması ve tümünün de İskele’deki bu bağımsız adaya da oy vermesi gibi bir durumun gerçekleşmesi gerekiyor. Bu teorik olarak mümkün ancak olası değildir. 

Adaylar Nasıl Sıralanıyor?

Yine yukarıdaki örnekle anlatacak olursak; her aday, her mühürde 1’er oy almış oluyor. Ayrıca karma oylar da, her aday için bir oy demek. Bunun dışında partiye “ek bir katkısı” olmayan Mühürle birlikte tercih oyu almış adaylar da her tercih için bir oy alıyor. Bu 3 oyun toplamı adayların parti içinde sıralamasını belirliyor ve partinin çıkardığı kadar aday seçilmiş oluyor.

Daha iyi anlaşılması için, 2013 yılında Girne ilçesinde 4 milletvekilliği kazanan bir partinin adaylarının ne kadar oy aldıkları ve nasıl sıralandıklarını Tablo-5’da verelim. (Herhangi bir yanlış anlaşılmaya sebep olmaması için adayların açık isimleri kullanılmamıştır.)

Tablo-5

Bu durumda, Girne ilçesinde bu listede sırasıyla ilk 4 aday Meclis’e girebilmiştir. 5’inci sırada yer alan aday yüksek karma oy almasına rağmen tercih oyu düşük olduğu için sıralamada 4’üncü sıradaki adaydan aşağıda yer alabilmiştir ve meclise girememiştir. Elbette 7 Ocak 2018 seçimlerinde, yeni yasa değişikliğiyle birlikte adayların aldıkları oy sayılarının yukarıdaki rakamların yaklaşık 5 katı olacağını da göz önünde bulundurmak lazım.

Sırası gelmişken, çok yaygın olan bir yanlış varsayıma da açıklık getirelim. Listelerde ön sıralarda olmak hiçbir avantaj sağlamıyor. Örneğin Lefkoşa’da bir partiye mühür vurup tercih kullanmayanların ilk 8 için otomatik tercih yapmış sayıldıkları yanlış. Belki tercih kullananlar için, ilk sıradakiler “psikolojik” bir çekim oluşturabilir ancak son sıralardakilerle birinci sıradakinin arasında hiçbir fark yok. Nitekim 2003’te Cumhurbaşkanımız Mustafa Akıncı seçime 16’ıncı sıradan girip meclise giren birinci BDH milletvekili olmayı başarmıştı. Aslında yegane avantajı, onbinde bir olasılıkla eşit oy alınması durumunda, listede önde olan kazanıyor.

100 Binlerce İfade Edilen Oylar Aslında Kaç Seçmenin Oyunu Yansıtıyor? 

Yukarıda da değindiğimiz gibi karma oy seçeneği dolayısıyla partilerin gerçek seçmen sayısının çok üzerinde oy aldıkları görülüyor. YSK, yasa gereği yüzbinlerce ifade edilen ve ilk bakışta kaç seçmenin oyunu yansıttığı anlaşılmayan bu oyları (rakamları) yayınlamak zorunda Resmi Gazete’de (Bakınız Tablo-8).

Bu rakamlardan, partilerin aldıkları gerçek seçmen sayılarını yansıtan “mühür eşdeğeri” oyları hesaplamak mümkün. Burada karmadan alınacak her 50 oyun 1 mühür oya eşdeğer olması gerektiği varsayımından hareketle, son dört seçim için mecliste temsil edilen dört partinin aldığı ““mühür eşdeğeri” oylar, Tablo-6’te gösterilmiştir.

Tablo-6: 2013-2013 yıllarında partilerin eşdeğer mühür oyları

Mühür mü, Karma Oy mu Daha Fazla Kullanılıyor?
Seçim sistemimizdeki 3 oy verme seçeneğinden, oyların son üç milletvekilliği genel seçimlerinde nasıl kullanıldığını grafikte görebilirsiniz.

Grafik-1

Grafikten de görüleceği gibi 2005 ve 2009 seçimlerinde seçmenlerimizin yaklaşık %90’ı oylarını beğendiği partiye mühür olarak kullanmıştır. Mühür kullanan seçmenlerin yaklaşık dörtte üçü ise mühür kullandıktan sonra oy verdiği partinin adayları arasında tercih yaparak yasanın kendine verdiği ek demokratik hakkı kullandı.

2005 seçimlerinde % 9’larda olan karma oy kullanımı 2013’te % 20’leri aşmıştır.

Karma Oyların Sonuçlara Etkisi

2009 yılına kadar yapılan seçimlerde karma oyların %10 gibi düşük oranlarda kalmasından dolayı sonuçlar üzerinde 1-2 milletvekilliği sayısı dışında önemli bir etkisi olmamıştı. Ancak 2013 yılında karma oy kullanımının yükselmesiyle bu etkinin nasıl olduğunu araştırdık.

Tablo-8’da 2013 yılında ilçelerde kullanılan mühürler ve karma oyların seçmen bazında partilere dağılımı. Tablo-9’da ise ilçelerde kullanılan mühür haricindeki karma oyların partilere dağılımını bulabilirsiniz.

Tablo-11 ve ona bağlı Grafik-2’de ise bu karma oyların meclise giren dört partinin oylarına eklediği yüzdelik katkıyı görebilirsiniz.

Tablo-8

Tablo-9

Tablo-10

Grafik- 2:  2013 seçimlerinde karma oylar ve partilere dağılımı

Daha önce Adres dergisinde seçim sistemlerimiz ile ilgili yayımlanan bir araştırmamızda, karma oyların “doğası” gereği küçük partilere daha fazla yaradığının altını çizmiştik. 2013 seçimleri sonuçları bu öngörümüzü doğrular nitelikte oldu.

Karma oyların ilçelerdeki dağılımına baktığımızda, Lefkoşa’da önemli miktarda karma oyun TDP, BKP ve bağımsızlara kullanıldığını, DP’nin ise UBP’den çok daha fazla karma oylardan yararlanabildiğini görüyoruz. En fazla karma oy alan parti CTP olmasına rağmen,  yine de sadece mühür kullanan seçmenlerdeki oranının altında kaldı. Mağusa’da ise karma oylar CTP, DP ve UBP arasında neredeyse eşit oranda dağılmış, ancak TDP’nin oyu % 15 ki, bu rakam bu partimizin bu ilçede 1 Milletvekili çıkarmasını sağladı.

Girne ilçesindeyse en çok karma oy UBP’ye gitti. En fazla mühür alan CTP ise, karma oyların ancak %24’ünü alabildi. TDP ise, yine karma oylardan aldığı yüksek oy sayesinde son sıradan meclise bir aday gönderme şansı yakaladı.

Nispeten az sayıda seçmene sahip olan Güzelyurt ve İskele ilçelerinde ise karma oyların partiler arasındaki dağılımı, seçilen milletvekili sayılarını değiştirmedi. Özellikle İskele’de TDP’ye giden karma oyların fazlalığı dikkat çekici.

Bu tabloların bize ulaşan diğer sonuçları şöyle sıralanabilir:
1- KKTC geneli karma oy kullananlar toplam 22 bin 901 kişi ( % 20.5)
2- En fazla karma oy kullanılan ilçe Lefkoşa, ( % 22.1)
3- En az karma oy kullanılan ilçe İskele (%15.0)
4- Karma oy kullananların sayısı, KKTC genelinde üçüncü sırada. CTP ve UBP'den az ama DP ve diğer partilerden fazla
5- Karmalardan, en fazla oy CTP almasına rağmen (toplam oyuna %6.8 bir ek katkı yaptı ), sadece mühür oylar sayılacak olsaydı 2 MV fazla çıkaracaktı.
6- DP de karmalardan önemli ölçüde faydalandı. Üçüncü parti olmasına rağmen özellikle Lefkoşa, Mağusa ve İskele ilçelerinde UBP’den fazla karma oy aldı.
7- TDP ise karmalardan "yaşamsal" bir katkı buldu (toplam % 2.9). İlçelerdeki mühür oylarda %5’in altında kalmasına rağmen karma oyların %15-20’sini alarak hem ülke barajını geçti hem de 3 ilçede 3 MV çıkarma oranlarına ulaştı.

Vekil Sıralamasında Karma Oy mu, Parti İçi Tercih mi Belirleyici Olur?

Karma olarak kullanılan oylardan adayların aldığı oyların 8-10 katını parti içi tercihlerden alma potansiyeli bulunuyor. Bunu açık örneklemesini yukarıda verilen Tablo-5’teki rakamlara bakarak kolayca anlayabiliriz. Bir de, yine yasa gereği karma oylar, en az 24, en fazla 50 aday arasında kullanılabileceği için seçmen tam oy hakkını kullanmamış olabilir. Örneğin 25 karma oy kullanan bir seçmen, teknik olarak oy hakkının yarısını kullanmış oluyor.

Karma oy konusunda özetle şöyle diyebiliriz, “Karma oy kullanarak sadece partilere oransal katkı yapılır, ancak seçilecekleri yine de mühür vurup TİK atanlar belirler."