Bayramlarda, resmi tatillerde hazır politikacılar da herkesten önce tatile gitmişken gazetecilerin aklına sosyal konularla ilgilenmek gelir. Bu ilgi bazen zorlama, şişirme olabilir, yine de politikanın hiçleştiği günlerde hiç yoktan iyidir.
Gazetelerin sayfaları kişisel hayat hikâyeleri ile dolup taşar, radyoların telefon hatları gün yüzü görmemiş kişilere ardına kadar açılır.
Algı alanımda dolanıp duran tüm kişisel hikâyeleri ilk kez bu denli dikkatle dinledim. Hikâyelerden bana göre en trajik olan üçünü ayırdım.
Her üç hikâyede de başkahramanın özellikleri aynı: Kadın, yalnız, çocuklu…
Ayrıca içerisinde bulunduğu durum da aynı: İşsiz...
Bir ortak trajik nokta daha: Bu kadına ekonomik olarak veya başka şekilde destek olabilecek aile, kardeş, yakın akraba da yok…      
* * *
«Çalışmak ayıp değildir. İnsan her yerde çalışabilir… Fırında, süpermarkette, benzincide…». Bunlar, çok sık duyduğum kelimelerdir. Bu her şeyi bilen kişiler; bir zahmet daha okula gitme yaşına gelmemiş bir çocuğu olan bir kadının tek başına her yerde nasıl çalışabileceğini anlatabilirler mi? Hatta çocuğu okula giden bir yalnız bir kadının nasıl çalışabileceğini anlatsalar da olur. Çalışma saatleri devlet okulları ile aynı olan ne kadar iş varsa söylesinler…
Bu kadın çalışırken çocuğunu nereye bırakacak? Bu yurtta, sana ömür boyu babysitting hizmeti sunacak bir annen yoksa ayakta duramazsın. Öyle bir anne yoksa bir şeyler ödemek zorundasın. Ödemek için de çalışmak lazım. Çalışmak için çocukları bir yere bırakmak lazım. Kısır döngü…
Kadınların istihdamına izin verecek destekleyici yapılar nerede peki? Yanıtı biliyorum. Söyleyeyim. Çekmecede. Çekmeceye konuldu ve orada kaldı. Bir proje vardı… Projenin adı, “Çalışma Yaşamı ile Aile Yaşamının Uyumlaştırılması” şeklindeydi. Hatırlayan var mıdır? Birçoğumuz böyle bir projenin varlığından bile haberdar değil. 
Bu proje, ekonomik kriz sebep gösterilerek durdurulan ilk projelerden biriydi (kim bilir, belki de ilk projeydi). Şu veya bu şekilde oluşum aşamasındaydı ve aslında çok küçük istisnalar dışında kimsenin bu projenin durdurulması ile ilgilendiği yok.
Dolayısıyla, bu proje bir çekmecede çürüyor. Bir gazeteci (genellikle kadın bir gazeteci) bu çekmeceyi açmaya kalkıp bu konu ile alakalı bir soru sorarsa, alacağı yanıt monoton ve ümitsiz bir tekrardan ibaret olacaktır:  “Maalesef ekonomik koşullar buna izin vermiyor”. Sanki de bir lüksten bahsediyoruz…
* * *
Mesele, cinsiyet ayrımcılığının sınırlarına dokunuyor. Zira bizim ataerkil alışkanlıklar ve tabularla dolu erkek egemen, nepotist, fallokratik, küçük, kapalı toplumumuzda çocuk büyütmek kadın işidir. Aile ile iş arasındaki düzenlemeyi sağlayacak yapıların olmaması da özellikli olarak kadınların aleyhine bir durum yaratır.  
Dünyanın başka ülkelerinde, hatta “gelişmiş” olarak adlandırmadığımız bazı ülkelerde bile bu gibi konular öncelik teşkil ediyor. Bir de, biliyorsunuz… Bir insan hakkı olan toplumsal cinsiyet eşitliğine karşı saygısızlık olarak nitelendirilen bu demokratik yoksunluğumuz ölçülebilen bir durumdur ve oldukça itibarlı kuruluşlar tarafından net olarak rakamlara dökülüyor.

Bu bağlamda, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Genel Sekreterliği’nin yayınladığı raporda,  Dünya Ekonomik Forumu’nun (DEF) verilerine göre, toplumsal cinsiyet eşitliği ile ilgili konularda yüzüncü sıradayız. Listenin son sırasında, 145. olan Yemen vardır. Bu listede Türkiye 130. Ve Yunanistan 87. sıradadır. 
İlk sıralarda, (aklınıza gelebilecek olan ülkeler) İzlanda, Norveç, Finlandiya, İsveç ve İrlanda geliyor. Mamafih Ruanda’nın performansı ilgi uyandırıyor. Ruanda, daha yakın geçmişe kadar korkunç bir iç savaş ile sarsılan, yaşam seviyesi oldukça düşük olan bir ülkedir. İşte bu Ruanda altıncı sıradadır.
* * *
Ne zaman eşitlik mevzuları ile uğraşsam, bana hemen “feminist” sıfatı yapıştırılıyor. Bunu oldukça rahatsız edici buluyorum. Rahatsızlığımın sebebi bu terimi kabul etmemem değil, bu gibi meselelerin sadece kadınları ilgilendiren meseleler olmaması gerekliliğidir. Eşitlik, demokrasinin göstergesidir. Ne yazık ki bu alanda halen 70’lerde bir yerde yapışıp kalmış durumdayız.
Toplumsal cinsiyet eşitliği ile ilgili bir teknik komite varmış ve bu komite görüşüp Kıbrıs sorununa ilişkin müzakerelerde yer alıyormuş. Hiç yoktan iyidir! Bu komitenin yapacaklarını merakla izleyeceğim. Aşırı gerici olan bir toplumu çağdaş bir toplum haline getirmek yönünde ne gibi öneriler sunabileceğini merak ediyorum. Kadını öne çıkarmak yönünde değil; her krizden sonra sefil duruma düşürülen ve kurbanlar listesinde hep ilk sırayı alan kadının toplumun özerk bir üyesi haline getirilmesi yönünde ne gibi önerileri olabileceğini merak ediyorum.
Hayal dünyasında yaşamıyorum. Tüm bu yazdıklarımın birçok kişiye dokunmadığını, hitap etmediğini de iyi biliyorum. Bu yurtta; fillerin Kıbrıs’ın ovalarında serbestçe gezinmesini talep edip bunu başarmak, erkek-kadın eşitliği talep edip başarmaktan daha kolaydır.
Bu arada, tuzu kurular olarak sorun yokmuş gibi davranmaya ve çözüm bulma işini “refah devletine” bırakalım.
“Refah devleti” çözümü bulana kadar bir filin Mesarya Ovası’nın bir yerlerinde salına salına dolaştığını görebilirsiniz…

Çeviri: Çağdaş Polili

------------------------------------------------------------------

Η ελεύθερη βοσκή  του ελέφαντα

Κάθε που είναι γιορτές και οι πολιτικοί πάνε πρώτοι από όλους διακοπές, οι δημοσιογράφοι θυμούνται να ασχοληθούν και με κοινωνικά θέματα. Κάποτε επιτηδευμένα, αλλά ας είναι καλά η πολιτική ανυπαρξία των ημερών. Οι σελίδες των εφημερίδων γεμίζουν με ανθρώπινες ιστορίες και οι τηλεφωνικές γραμμές στα ραδιόφωνα ανοίγουν για όλους τους μη έχοντας στον ήλιο μοίρα.

Λοιπόν, άκουσα με προσοχή για πρώτη φορά όλες τις ανθρώπινες ιστορίες που περιέρχονταν στην αντίληψή μου. Ξεχώρισα τρεις ως τις πιο τραγικές. Είχαν και οι τρεις τον ίδιο πρωταγωνιστή: Γυναίκα, μόνη με παιδιά. Και την ίδια συγκυρία: Άνεργη. Και την ίδια τραγικότητα: Χωρίς γονείς, αδέλφια ή κοντινούς συγγενείς που να την στηρίζουν οικονομικά ή άλλως πως.

«Η δουλειά δεν είναι ντροπή. Σε φούρνο, σε σούπερμάρκετ, σε βενζινάδικο. Οπουδήποτε ας δουλέψει κανείς». Αυτό το ακούω συχνά. Πείτε μου τώρα, εσείς που τα ξέρετε όλα, πώς θα μπορούσε μια γυναίκα μόνη,  να δουλέψει οπουδήποτε αν το παιδί της δεν είναι ακόμα σε ηλικία που πάει σχολείο; Αλλά ακόμα και όταν το παιδί θα είναι μαθητής. Πείτε μου αν ξέρετε πολλές δουλειές που να έχουν το ίδιο ωράριο με αυτό του δημόσιου σχολείου.

Να αφήσει πού τα παιδιά της για να δουλέψει; Σε αυτό τον τόπο, αν δεν έχεις τη μάνα σου από κοντά να σου κάνει εφ’ όρου ζωής babysitting δεν μπορείς να επιβιώσεις. Αλλιώς θα πρέπει να πληρώνεις. Για να πληρώνεις πρέπει να εργάζεσαι. Για να εργάζεσαι, πρέπει να αφήνεις κάπου τα παιδιά. Φαύλος κύκλος.

Πού είναι εκείνες οι υποστηριχτικές δομές που θα μπορούσαν να επιτρέψουν την γυναικεία απασχόληση; Ξέρω την απάντηση. Θα σας την πω. Είναι στο συρτάρι. Μπήκε εκεί και έμεινε. Υπήρχε ένα σχέδιο. Ονομαζόταν «συμφιλίωση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής». Το θυμάται κανένας; Οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν καν την ύπαρξή του. 

Ήταν από τα πρώτα (αν όχι το πρώτο) για το οποίο σταμάτησε ο σχεδιασμός με αφορμή ή αιτία την οικονομική κρίση. Έτσι κι αλλιώς ήταν σε εμβρυακό στάδιο και κανένας δεν ενδιαφερόταν γι’ αυτό, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. 

Σκουριάζει λοιπόν σε ένα συρτάρι το σχέδιο αυτό. Κι αν το ανασύρει κανένας δημοσιογράφος (συνήθως γυναίκα) και υποβάλει καμιά σχετική ερώτηση, η απάντηση είναι μονότονη και απελπιστικά επαναλαμβανόμενη: «Δυστυχώς δεν το επιτρέπουν τα οικονομικά». Λες και μιλάμε για καμιά πολυτέλεια. 

Το θέμα αγγίζει τα όρια της διάκρισης ανάμεσα στα φύλα. Γιατί στη δική μας οικογενειοκρατική, φαλλοκρατική, μικρή, κλειστή κοινωνία με πατριαρχικές παραδόσεις και ταμπού, το μεγάλωμα των παιδιών, είναι γυναικεία υπόθεση. Και η έλλειψη δομών που να επιτρέπουν τον συνδυασμό της οικογένειας και της εργασίας,  στρέφεται αποκλειστικά  εναντίον των γυναικών.

Σε άλλες χώρες του κόσμου και μάλιστα όχι μόνο  αυτές που ονομάζονται «αναπτυγμένες» , τα θέματα αυτά αποτελούν προτεραιότητα. Και ξέρετε… η δημοκρατική αυτή έλλειψή μας, που ονομάζεται ασέβεια απέναντι στο ανθρώπινο δικαίωμα της ισότητας των δύο φύλων,  είναι μετρήσιμη και καταγράφεται σαφώς με αριθμούς από οργανισμούς αδιαμφισβήτητου κύρους.

Σύμφωνα λοιπόν με στοιχεία του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, τα οποία δημοσίευσε η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων, βρισκόμαστε στην εκατοστή θέση σε ότι αφορά σε θέματα ισότητας. Τελευταία στη λίστα είναι η Υεμένη στην 145η θέση.  Η Τουρκία βρίσκεται στη θέση 130 και η Ελλάδα στη θέση 87.

Πρώτες, φιγουράρουν η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Φινλανδία, η Σουηδία και η Ιρλανδία (αναμενόμενο θα μου πείτε). Εντύπωση ωστόσο προκαλεί η επίδοση της Ρουάντα, μιας χώρας η οποία συγκλονιζόταν μέχρι πρόσφατα από τρομερό εμφύλιο πόλεμο, με εξαιρετικά χαμηλό βιοτικό επίπεδο. Η Ρουάντα βρίσκεται στην έκτη θέση.

Κάθε φορά που ασχολούμαι με θέματα ισότητας μου κολλά το επίθετο «φεμινίστρια» και το βρίσκω εξαιρετικά ενοχλητικό. Όχι γιατί δεν αποδέχομαι τον όρο, αλλά γιατί τα ζητήματα αυτά, δεν θα ‘πρεπε να απασχολούν μόνο τις γυναίκες. Η ισότητα, αποτελεί ένδειξη δημοκρατίας. Και δυστυχώς σε αυτό τον τομέα είμαστε ακόμα κολλημένοι κάπου στην δεκαετία του ’70.

Υπάρχει λέει και τεχνική επιτροπή για θέματα ισότητας η οποία συνεδριάζει και συσκέπτεται στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό. Πάλι καλά! Είμαι πολύ περίεργη να δω τι κάνει αυτή η επιτροπή. Τι εισηγήσεις μπορεί να έχει, οι οποίες να μπορούν να καταστήσουν μιαν άκρως οπισθοδρομική κοινωνία σε σύγχρονη. Τι εισηγήσεις μπορεί να έχει, όχι για να αναδείξει την γυναίκα, αλλά για να την καταστήσει ένα αυτόνομο μέλος της κοινωνίας, χωρίς να χρειάζεται να μετατρέπεται σε επαίτη σε κάθε κρίση, η οποία την φέρνει στην πρώτη θέση πάντα στη λίστα των θυμάτων.

Δεν τρέφω ψευδαισθήσεις. Και ξέρω καλά πως όλα όσα γράφω, δεν αγγίζουν τους περισσότερους. Πιο εύκολα σε αυτό τον τόπο μπορείς να διεκδικήσεις και να πετύχεις το δικαίωμα της ελεύθερης βοσκής του ελέφαντα στους κυπριακούς αγρούς, παρά τα ίσα δικαιώματα ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες. 

Στο μεταξύ, όλοι οι βολεμένοι, ας συνεχίσουμε να κάνουμε ότι δεν υπάρχει πρόβλημα και ας αφήσουμε το … «κράτος πρόνοιας» να βρει λύσεις.  Μέχρι τότε, κάπου στον κάμπο της Μεσαορίας μπορεί να δούμε και κανέναν ελέφαντα να βόσκει.