Kıbrıs’ta adanın kuzeyiyle güneyi arasında ilk geçişlere açıldığı 23 Nisan 2003’ten bu yana 20 yıl geçti… Bu sürede geçiş noktalarından neredeyse 141 milyon geçiş işlemi yapıldı.
TAK muhabirinin Polis Basın Subaylığı’ndan aldığı verilere göre, ilk yıllarda yıllık 4-6 milyon arasında değişen geçiş işlemleri, pandeminin hemen öncesinde, 2019 yılında 13 milyona kadar yükseldi.
Pandemi nedeniyle geçişlerin kısıtlandığı 2020-2021 yıllarında yeniden 3-4 milyona düşen giriş-çıkış toplamı, geçen yıl tekrar 13 milyonu gördü.
Bugün sayıları 9 olan geçiş noktalarından ilk açılan üçü olan başkent Lefkoşa’daki Ledra Palace, Beyarmudu ve Mağusa’daki İki Buçuk Mil geçiş noktalarından serbest geçişler, 23 Nisan 2003’te başlamıştı.
1974’ten beri geçişlerin yapılabildiği Kıbrıs’ta 20 yıl önce ilk üç geçiş noktasının kimlik veya pasaport ibrazıyla geçişlere açılması, adada tarihi dönüm noktalarından biri addediliyor. Dönemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın adını taşıyan çözüm planlarının müzakere edildiği o dönemden tam bir yıl sonra 24 Nisan 2004’te Annan Planı iki halkın referandumuna sunulmuştu. Referandumda Kıbrıslı Türklerden yaklaşık yüzde 65 “Evet” Kıbrıslı Rumlardan ise yüzde 76 “Hayır” sonucu çıkmıştı.
Son yıllarda toplam geçişlerde Kıbrıslı Rumların oranı arttı
Kıbrıs’ta geçiş noktalarından uyruklara göre geçişlerin yıllar içindeki değişimine bakıldığında, ilk yıllarda Kıbrıslı Türklerin geçiş oranının, Kıbrıslı Rumlar ve diğer ülke vatandaşlarına göre oldukça yüksek olduğu, ancak son yıllarda bunun değiştiği, Kıbrıslı Rumların geçişlerinin toplam geçişler arasında yüzde 43’lere yükseldiği görülüyor.
Son 15 yılın verilerine bakıldığında, 2008’de toplam geçişlerin yüzde 53’ünü "KKTC" vatandaşları, yüzde 29’unu diğer ülke vatandaşları, yüzde 19’unu ise Kıbrıs Cumhuriyeti vatandaşları yaparken; 2022 itibariyle "KKTC" vatandaşlarının geçişleri toplam geçişlerin yüzde 29’una düştü, Kıbrıs Cumhuriyeti vatandaşlarının toplam geçişler arasındaki yüzdesi ise yüzde 43’e yükseldi.
Bu durumda, Türk Lirası'nın döviz karşısındaki değer kaybıyla birlikte, Kıbrıslı Rumların alışveriş için Kıbrıs'ın kuzeyine daha sık geçmesinin etkili olduğu düşünülüyor.
Öte yandan pandemi sırasında, geçişlerin kısıtlandığı dönemde, Kıbrıslı Türklerin geçişlerinin, toplam geçişlerdeki payının oldukça yükseldiği görülüyor. Bu durum, pandemi sırasında, Kıbrıslı Türklere adanın güneyine çalışmak için geçme izni verilmesinden kaynaklanıyor.
Geçiş noktalarının tarihçesi
Kıbrıs'ın kuzeyinde UBP-DP koalisyon hükümetinin iktidarda olduğu 21 Nisan 2003'te, Bakanlar Kurulu'nun olağanüstü toplantıda aldığı ve dünyada yankı yaratan üç geçiş noktasının serbest geçişlere açılmasıyla ilgili kararın üzerinden 20 yıl geçti.
Bakanlar Kurulu, dönemin Başbakanı Derviş Eroğlu başkanlığındaki toplantısında, adanın güneyine geçiş için 48 saat önceden izin alma prosedürünün kaldırılması ve 3 geçiş noktasından kimlik kartı veya pasaport gösterilerek geçişlerin yapılabilmesi kararı aldığını duyurmuştu.
Aynı şekilde, adanın güneyinden kuzeyine gelecek kişilerin de pasaportlarını sunarak ve mühürlenmiş bir belge alarak geçişlerine imkân tanıyacak düzenlemeye gidilmişti.
Kararın gerekli düzenlemelerin ardından Ledra Palace, Beyarmudu ve İki Buçuk Mil geçiş noktalarında başlayacağı açıklanmıştı.
Dönemin Turizmden Sorumlu Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Serdar Denktaş, Kıbrıs'ın güneyine geçişlerle ilgili aldıkları kararla, “mevcut siyasi pozisyonlarını terk etmediklerini” belirtmiş ve “İlişkilerin normalleştirilmesi yönünde adım atıyoruz” demişti.
Kıbrıs'ta, 1974’ten 23 Nisan 2003 öncesine kadar, Ledra Palace, Beyarmudu ve Akyar geçiş noktalarından çok sınırlı olarak geçişler yapılabiliyordu.
Bakanlar Kurulu'nun 21 Nisan 2003'te aldığı karar uyarınca, başkent Lefkoşa'da Yeşil Hat üzerindeki Ledra Palace geçiş noktası 23 Nisan 2003'te karşılıklı geçişlere açıldı. Önceleri araçlı geçiş de yapılan Ledra Palace'ta, daha sonra gidilen değişiklikle halen sadece yaya geçişlerine izin veriliyor. Geçiş noktasını araç geçişinde sadece diplomatik misyon ve BM kullanıyor. Beyarmudu’ndaki geçiş noktası da 23 Nisan 2003'te geçişlere açıldı.
Lefkoşa'daki ikinci geçiş noktası Kermiya'dan 10 Mayıs 2003'te; üçüncü geçiş noktası olan Lokmacı’dan ise 3 Nisan 2008'den bu yana geçişler yapılıyor.
Ledra Palace ve Beyarmudu’yla aynı günde açılması öngörülen Gazimağusa'daki Akyar (İki Buçuk Mil) geçiş noktası ise altyapı eksikliklerinin tamamlanmasıyla üç gün gecikmeli olarak 26 Nisan 2003'ten itibaren serbest geçişler başladı.
Bostancı'daki geçiş noktası 31 Ağustos 2005'te, Yeşilırmak geçiş noktası ise 14 Ekim 2010'da hizmete girdi.
Kıbrıs Türk tarafı Lokmacı barikatındaki duvarı 2005 yılında, üst geçidi ise 9 Ocak 2007'de kaldırırken, güneydeki duvar ise 8 Mart 2007'de yıkılmıştı.
Dönemin Kıbrıslı Türk lideri Mehmet Ali Talat ile Kıbrıslı Rum lideri Dimitris Hristofyas’ın Mart 2008’de anlaşmasıyla Lokmacı geçiş noktası 3 Nisan 2008’de yaya geçişlerine açıldı.
Avrupa'nın son bölünmüş başkentinin iki çarşısını birbirine bağlamasıyla büyük önem taşıyan ve sadece yaya geçişlerinin yapıldığı geçiş noktasının açılışı için görkemli bir tören düzenlenmişti.
Kıbrıs’taki 7’nci geniş noktası olan Yeşilırmak, 14 Ekim 2010’da dönemin Kıbrıslı Türk lider Derviş Eroğlu ve Kıbrıslı Rum lider Dimitris Hristofyas’ın da katıldığı törenle açıldı. Törene, Eroğlu arabayla, Hristofyas ise helikopterle geldi. Eroğlu ve Hristofyas’ın yanısıra, AB, BM, ABD yetkililerinin konuştuğu törenden sonra kurdele kesilerek açılış gerçekleşti. Liderler törenin ardından önce Yeşilırmak, ardından da Aşağı Pirgo’yu ziyaret etti.
Yeşilırmak geçiş noktası, özellikle Aşağı Pirgo ile Lefkoşa arasındaki seyahat süresini 3 saatten 1 buçuk saate düşürmesi nedeniyle bölge halkı için önem taşıyor. Barikat açılmadan önce Aşağı Pirgo sakinleri Lefkoşa’ya gitmek için Trodos dağını aşmak zorunda kalıyordu.
Dönemin Kıbrıslı Türk lideri Mustafa Akıncı ve Kıbrıslı Rum lideri Nikos Anastasiadis'in 26 Ekim 2018’deki görüşmesinde kararlaştırılarak kamuoyuna duyurulan Mağusa bölgesindeki Derinya ve Lefke’deki Aplıç geçiş noktasının 12 Kasım 2018’de açılmasıyla adada geçiş noktası 9’a yükseldi.