Bir ülkede bir yıl içinde üretilen mal ve hizmetlerin parasal ifadesi olan Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’ nın, (GSYİH) 2022 yılı gerçekleşme rakamları İstatistik Kurumu tarafından açıklandı. KKTC 2022 Büyüme rakamları (GSYİH), maalesef 2023 yılının Eylül ayı sonunda yayınlanabildi.
2014- 2018 yılları arasındaki dönemde, Milli Gelir rakamları, şimdikinden çok daha önceki tarihlerde açıklanıyordu. Bu tür veriler daha erken yayınlanmalıdır ki, ekonomistlere, akademisyenlere, iş dünyasına ve siyasetçilere yapacakları çalışmalarda ışık tutabilsin.
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla da, reel olarak yüzde 13.3 büyüme olduğu açıklandı. 2021 yılında ise, ekonomide (GSYİH)yüzde 3.9 büyüme gerçekleşmişti.Bunun yanında, kişi başına düşen Gayri Safi Milli Hasıla da 14,636 dolar olarak gerçekleşti. 2021 yılında bu rakam, 11,129 dolardı.
Aradan geçen 1 yılda, kişi başına düşen milli gelir rakamının yaklaşık 3500 dolar artması ilgimi çekmiştir.Geçen yıla göre, dolar kurunda yaklaşık yüzde 85 artış varken, geçen yıla göre dolar bazında kişi başına milli gelirde yaklaşık yüzde 30 artış olması dikkat çekicidir. Bunun nedeni Milli Gelir nüfusu mu? yoksa başka bir nedeni varmı?.Yetkililer bir açıklama yaparsa, memnun olacağım.
2021 yılında, hem pandemi etkisi hemde dekonomideki planlama, organizasyon eksiklikleri nedeniyle ülkenin iyi yönetilmemesi büyüme rakamını yüzde 3.9 düzeylerinde büyütmüştü. 2021’e göre, 2022 yılında rakamlarda iyileşmeler görülürken, bazı sektörlerde yeterli olmadığını söyleyebilirim. Bu da bize, 2022 de bazı sektörlerde işlerin pek iyi gitmediğini göstermiştir.
Sabit fiyatlarla GSYH’daki sektörlerin reel büyüme hızları dikkate alındığında 2022 yılında en yüksek büyümenin yüzde 40.9 ile ticaret ve turizm genel başlığı sektöründe kaydedilirken, bunu sırayla yüzde 34.8 ile ithalat vergileri sektörü ve yüzde 25.9 ulaştırma ve haberleşme sektörü takip etti.
Pandemi döneminde görülen daralmadan sonra, 2022 yılında toptan ve perakente Ticaret sektöründe yüzde 22.4 büyüme yaşanmıştır. İmalat Sanayi sektöründe de, yüzde 7.2 oranında büyüme gerçekleşmiştir.
Öncü sektör Turizm sektörünü barındıran otelcilik ve lokantacılık da, ülkeye gelen turist sayısındaki artışa paralel olarak, otel-pansiyon geceleme sayılarındaki artış ve Güney Kıbrıs’tan geçen kişi sayısındaki artışlara bağlı olarak, yüzde 181.8 oranında büyüme gerçekleşmiştir.
Bir önceki yıl, yüzde 64 büyümüştü.Ülkenin en önemli gelir getiren ve istihdam yaratan sektörlerinin başında gelen turizm sektördeki büyüme, diğer sektörlere de olumlu etki yapmaktadır.
Diğer lokomotif alan Yükseköğretim de, (Üniversiteler) ise, 2021 yılında yüzde –0,1 küçülme gerçekleşmişti. 2022 yılında ise, yabancı öğrencilerin ülkeye gelmesi ile birlikte, yüksek öğretimde yüzde 3 büyüme gerçekleştiğini düşünüyorum.
Pandemi den oldukça olumsuz etkienen ve uzaktan eğitime geçilmesiyle birlikte, yabancı öğrencilerin büyük bir bölümünün ülkede olmaması nedeniyle, bundan hem üniversiteler hemde ekonomimiz ve tüm ülke olumsuz etkilenmişti. 2023 yılında ise, Yüksek Öğretim de daha yüksek bir büyüme bekleniyor.
Ulaştırma-Haberleşme sektöründe, deniz ve kara ulaştırma alanlarında yük ve yolcu taşımacılığında görülen artışlardan dolayı, Ulaştırma-Haberleşme sektöründe yüzde 25.9 oranında büyüme gerçekleştiğini düşünüyorum.
İnşaat sektöründe ise, 2021 yılına göre, inşaat alanlarındaki (metre kare) azalışlarından dolayı yüzde 0.6 oranında büyüme gerçekleştiğini düşünüyorum. İnşaat sektörünün de, ekonomide birçok sektöre zincirleme etki ettiğini, tetiklediğini biliyoruz.
Serbest mesleklerde, Pandemi döneminde yaşanan iflaslar ve işsizliğin ardından görülen daralmadan sonra, 2022 yılında ise, yüzde 13 oranında büyüme yaşanmıştır.
2022 de, Tarım ana sektöründe yüzde -5,3 küçülme görülürken, alt sektör olan bitkisel üretimde ise yüzde -3,9 küçülme görülmüştür. Ülkenin bitkisel üretiminde bu derece küçülme görülmesi düşündürücüdür. Muhtemelen ürün rekoltelerindeki düşüşlerden kaynaklanmıştır.
Tarım alt sektörlerinden olan hayvancılık da ise, yüzde -6,8 küçülme gerçekleşmiştir.Muhtemelen hayvan sayısında ve et üretiminde azalma görülmüştür.
İthalat vergilerinde ise, ithalattaki artışa paralel olarak 2022’de yüzde 34.8 oranında büyüme gerçekleşmiştir.
Öte yandan, açıklanan Ekonomik büyüme rakamlarının altına bir de not düşüldü.Buna göre, 2022 ithalat ve ihracat rakamları Ticaret Dairesi tarafından kesinleşmediği için, ticaret dairesi rakamları değiştiği taktrde, Büyüme rakamlarının da revize edileceği, yani değişebileceği de belirtildi.
Böyle bir mazaret, kabul edilebilir değildir.Burada, Ticaret Dairesi ve Gümrük Dairesi arasında koordinasyon eksikliği görülmektedir.2 Daire, aradan 10 ay geçmesine rağmen, 2022 yılına ait ithalat ve ihracat verilerini henüz kesinleştirmiş değillerdir.Bu daireler açısından üzücü bir durumdur.
Eğer, ithalat rakamlarında değişiklik olursa, ekonomik büyüme hesaplamalarında özellikle, toptan -perakente ticaret rakamları ve ithalat vergileri rakamlarında değişiklik olacak, bu da ekonomik büyüme ve milli gelir rakamlarını değiştirecektir.Keşke, ithalat, ihracat verilerinin kesinleşmesi beklense ve ona göre ekonomik büyüme rakamları açıklansaydı.
2023 yılında da, Hükümet’ in uyguladığı ekonomik politikalar, işsizliği azaltmaya, üretimi artırmaya ve satın alma gücünü yükseltmek için yeterli görülmemektedir.Bu durum da, ekonomik büyüme rakamlarının halka yansımasının yeterli olmadığını göstermektedir.
Dövizin ve enflasyonun artması, ekonomimizi olumsuz etkiliyor.Döviz artınca da, pahalılık artıyor, vatandaşın satınalma gücü düşüyor, borçarı artıyor, dolayısıyle tüketimi azalıyor ve fakirleşme büyüyor.Böylece, ekonomik büyüme rakamlarının daha da iyileşmesi mümkün olmuyor.