2024 yılı KKTC-TC İktisadi ve Mali İşbirliği anlaşması (Ekonomik Protokol) haziran ayı başında imzalanmıştı. Ancak, anlaşmanın içeriği açıklanmamıştı.Sadece, 2 ülke yetkililerinin yaptıkları açıklamalar çerçevesinde bilgiler paylaşılmıştı.
Bahse konu 2024 Yılı İktisadi ve Mali İşbirliği Anlaşması", bayram sonrası Resmi Gazete'de yayımlandı.
Böylece, detaylarını da öğrenmiş olduk. Gördüğümüz kadarı ile, bu yılki ekonomik protokol’de de, geçmiş yıllarda imzalanan protokollerle benzeşen, gerçekleşmediği için, tekrar edilen bazı reform konu başlıkları da bulunmaktadır. Bu günkü yazımda, ekonomik protokolün detayları ile ilgili bazı özet bilgiler vereceğim.
Ekonomik protokol, 13 milyar 500 milyon TL hibe yardımı ile, 2 milyar 400 milyon Türk Lirası cinsinden ABD Doları karşılığı kredi yardımını içeriyor.Toplamda 15,9 milyar TL.
Bu rakamın 14 Milyar TL’ si zaten 2024 yılı devlet bütçesindeki TC yardım ve krediler başlığı altında yazan rakamdır. Daha önceden devlet bütçesine konmuş durumdadır.
Bu kapsamda; Altyapı Yatırım ve Reel Sektör Projelerine toplam 7.788.000.000 TL, Faaliyet ödeneklerine toplam 512.000.000 TL ve Savunma ödenekleri için 5.200.000.000 TL hibe yardımı bulunuyor.
Kamu Sektörü (Cari Bütçe Açığına Katkı) için toplam 1.100.000.000 TL, Kamu Sektörü (Diğer) için toplam 300.000.000 TL, Reform Destekleme Ödeneği olarak da toplam 1.000.000.000 TL olmak üzere kredi yardımı öngörülüyor.
Protokolde 28 işbirliği alanı belirlenmiş, Reform alanı ve konusuna da, 16 madde çerçevesinde eylem planında yer verilmiştir. Bazı reform konularının Ağustos ve Eylül 2024 tarihlerinde tamamlanacağı eylem planında yazmaktadır.Zaman daralmaktadır.Umarım, o tarihlerde tamamlanır ve mahçup olunmaz.
Protokolün yaklaşık 6 aylık süresi kalmıştır. Umarım, KKTC tarafından yerine getirilmesi beklenen taahhütler gerçekleşir ve açıklanan kaynaklar ülkeye zamanında ulaşır. Taahhütler gerçekleşmediği zaman, hem ülkeye yeterli kaynak gelmemekte, hemde devlet ciddiyeti zarar görmektedir.
Anlaşmada ana hatları ile, KKTC’nin kamu kurum ve kuruluşlarının kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi ve dijital dönüşümünün tamamlanması, bütçe açığının giderilmesi, ekonomi, sanayi ve ticaretin geliştirilmesi hedefleniyor.
Anlaşma ile, çevrenin korunması ve kültür ve turizmin geliştirilmesi, sivil toplumun desteklenmesi, istihdam, sağlık, sosyal politikalar, eğitimin, ulaştırma ve enerji altyapısının, tarım ve kırsal kalkınmanın, istatistik, bilişim ve teknoloji altyapısının geliştirilmesi de hedefleniyor.
Bu hedeflere ulaşmak için yapılacak reformlar arasında kamu maliyesinde etkinliğin artırılması, dijital dönüşümün sağlanması, tarım sektörü desteklerinin, gıda arz güvenliği ve gıda güvenilirliğini rekabetçi şartlarda sağlayan bir yapıya kavuşturulması, sağlıkta hizmet kalitesinin yükseltilmesi ve yapısal dönüşüm sağlanması yer alıyor.
Turizm alanında ise, turizm sektöründe yerel ürün kullanılması ve müzelerin ziyarete uygun hale getirilmesi amaçlanıyor.
Ekonomik protokolde, enerjiyle ilgili yasaların yürürlüğe girmesi, okulların altyapılarının güçlendirilmesi, yükseköğretim kalitesinin artırılması ve kadın kooperatifçiliğinin geliştirilmesi gibi reformlar da bulunuyor.
Reel sektör projelerindeki rakamların yeterli olup, olmayacağı büyük önem taşımaktadır.Üretimi ve istihdamı artıracak projelere daha fazla kaynak ayrılmalıdır.
Protokoldeki yardım ve kredi rakamları, hem kur farkı, hemde enflasyon artışı karşısında yetersiz kalabilir.Bu bağlamda, Hükümet yetkilileri, bu durumu, Türkiye Hükümet yetkilileri ile mutlaka istişare etmelidir.
Ayni para birimini kullanmamıza rağmen, geçen yıl Kuzey Kıbrıs’ ta enflasyon Türkiye’ den yaklaşık yüzde 20 daha fazla gerçekleşmişti.Bu yıl da, bugüne kadar, bizdeki enflasyon oranları, yıllık bazda Türkiye’ den çok daha fazladır.
Bu enflasyon kayıpları da, Türkiye yetkilileri ile istişare edilmeli ve ekonomik protokol içindeki kaynaklarda mutlaka yer almalıdır.
Ekonomik protokollerin esas amacı, halkın refahını artırmak, ülke ihtiyaçlarını önceliklendirerek, sürdürülebilir bir ekonomik yapı oluşturmak olmalıdır.
Bu bağlamda, elektrik konusunda, KIBTEK’e yatırım yapılmalı, periyodik bakımlar aksatılmamalı ve elektrik kesintileri son bulmalıdır. Devlet Okulları ve hastanelerinin ihtiyaçları da süratle karşılanmalıdır.
Küçük esnaf ve işletmelere ihtiyaç duydukları hibe ve düşük faizli kredi imkanı verilmeli, yerli mütahhitlere de, alt yapı yatırımlarında fırsat yaratılarak, ülke içinde katma değer oluşturmaları sağlanmalıdır.
Ekonomik Protokolle gelecek olan kaynakların önemli bir bölümü de, özellikle eğitime, sağlığa, esnafa, çiftçiye, hayvancıya, turizme, küçük esnafa, sosyal yardım ve engelli maaşı alanlara kullandırılmalıdır.