Serkan SOYALAN
Arşimet’i bilirsiniz. Antik Yunan matematikçisi, fizikçi, astronom, filozof ve mühendis. Antik dünyanın ilk ve en büyük bilim insanı olarak kabul edilir. Bu büyük bilim insanı hidrostatiğin ve mekaniğin temelini atmıştır.
Suyun kaldırma kuvvetini bulma hikayesi de çok ilginç, bir hamamda yıkanırken keşfetti suyun kaldırma kuvvetini ve bilimin akışını değiştirmiştir. Hamamdan sokağa çırılçıplak çıkan ve “Buldum, buldum” diyerek koşturtan bu kuvvet cismin batan hacmi, içinde bulunduğu sıvının yoğunluğu ve yerçekimi ivmesinin çarpımına eşittir. Birçok matematik tarihçisine göre de integral hesabı kaynağı da Arşimet’tir.
Soylu bir aileden geliyordu
Arşimet’in izini sürmeden önce insanlığın bu büyük değerinin yaşamına bir göz atalım.
M.Ö. 287 yılında Sicilya’da dünyaya gelen Arşimet’in babası, astronom Phidias’tır. Soylu bir aileden gelen Arşimet’in babası Phidias, Siracusa Kralı Hierro’nun akrabasıydı.
12 yaşında İskenderiye’ye giden Arşimet, orada eğitim görür ve Öklit’in öğrencisi, Samoslu Konon’un arkadaşı olur. Ardından da Sicilya’ya dönmüş ve araştırmalarına yoğunlaşmıştır.
Matematikçi değil mucit
Teorik matematiğin en değerli konu olduğuna inanan Arşimet, ülkesinde bir matematikçi değil, mucit olarak tanınıyordu. Kaldı ki Kral Hierro’nun Kral Ptolemy için yaptırdığı ancak bir türlü karaya indiremediği gemiyi kızaktan indirebilmek için ufak bir hareketle büyük ağırlıkları yerinden oynatabilen bir düzenek kurması da ününe ün katmıştır.
Sonrasında Mısırlılar için taşan Nil sularını adil dağıtmak için Arşimed Vidası olarak bilinen aracı geliştirdi. İlk hidrostatik kanununu ortaya koydu ve bunu diğer temel kanunlar izledi. Bunları “Yüzen Cisimler” adlı kitabında topladı.
İlk defa prensiplerini ortaya koyan bilim insanı da Arşimet’tir.
Arşimet, kendi adıyla tanınan “sıvıların dengesi kanununu” da bulmuştur.
Yaşlı Arşimet, hiçbir zaman siyasete katılmadı, kendini hep çalışmalarına verdi. Ancak hemşerileri şehri savunması için kendisinden yardım istedi. İcatlarıyla aylarca Romalıları Siracusa körfezinde tuttu. Roma gemilerini kavrayıp havaya kaldıran ve suya bırakan vinçler; duvar mazgallarından Roma gemilerine kaya ve metal fırlatan makineler geliştirdi. Roma’nın Sicilya’yı ele geçirmesi iki yıl sürdü.
“Şekillerimi bozmayın!”
Siracusa şehri ele geçirildikten sonra Arşimet de öldürülür. Ölümü ile ilgili çeşitli senaryolar da vardır. Birinci senaryo, bir Romalı askerin onu ünlü konsüllerden biri olan Claudius Marcellus’a götürmek istediği fakat Arşimet’in çalıştığı problemi çözüp ondan sonra gideceğini söylemesi üzerine askerin Arşimet’i öldürdüğü şeklindedir.
İkinci senaryoya göre bir Romalı asker koşarak kılıcını çekip öldürmek için arkasından geldiğinde Arşimet hiç aldırmadan çalışmasına devam etmiş ve Romalı asker tarafından öldürülmüştür.
Üçüncü senaryoya göre güneşin büyüklüğünü hesaplamak için kullanacağı çemberler, açılar ve matematiksel aletlerle Marcellus’a giderken askerler altın taşıdığını sanıp, onu öldürmüşlerdir.
Yaygın bir hikayeye göre de, bir sokakta toprağa çizdiği geometrik şekillerin başında düşünürken Romalı askerler tarafından bulunmuş; kendisini götürmek isteyen askerler onun düşünce aleminden kurtulmadığını görünce sinirlenip, onu kılıç darbeleriyle öldürmüştür.
Arşimet’in ölmeden önce son sözleri ise: “Şekillerimi bozmayın!” olmuştur.
Arşimet’in mezarı
İşte rehberimizin anlattığı bu hikayeleri dinleyerek düştük Siracusa’da Arşimet’in mezarının peşine. Siracusa merkezinde bulunan antik kent kalıntıları içinde, tarihte uzun bir yolculuğa çıkarken, hedefimizde vasiyeti üzerine mezar taşına silindirin içine konulmuş bir küre ile Arşimet’in mezarı vardı.
Arşimet’in mezarında, böylesine büyük bir bilim insanının kalıntılarının yer aldığı mezarın yanıbaşında, yüzyıllarca yıl öncesine dayanan bir zekanın neleri başardığını hissetmek tarif edilemez bir duyguyla dolduruyor insanın içini.
Sonrasında Siracusa sokaklarında karşılaştığımız, Arşimet heykelleri ile daha bir perçinlendi bu duygumuz.
O yüzden haksız değil, Arşimet’in izinden her yıl onbinlerce turistin Siracusa’nın yolunu tutması.
Arşimet’in mezarının izinde
Arşimet