Uzm. Klinik Psikolog Güncel Masaroğulları
www.dinamikpsikoloji.com
Bilerek karşısındakini yanıltmak veya yanlış bilgi vermek olarak tanımlayabileceğimiz yalan, sadece yetişkinlerin değil çocukların da başvurduğu davranışsal bir problemdir. Kimi aileler, çocuklarının yalan söylemesini önemsemez ve zamanla ortadan kalkacağına inanır. Halbuki yalan, müdahale edilmediğinde ciddi boyutlara ulaşabilen ve çocuğun başkalarıyla yakın ilişki kurmasını ve kurduğu ilişkileri sürdürebilmesini engelleyen bir problemdir.
ÇOCUĞUM YALAN MI SÖYLÜYOR, HAYAL Mİ KURUYOR?
Çocuklar 6-7 yaşlarına kadar hayal ile gerçeği tam olarak birbirinden ayıramadıklarından abartılı ifadelerde bulunabilecekleri gibi hayal dünyalarında yarattıklarını gerçekmiş gibi aktarabilirler. Ancak bu abartılı ifadeler ve hayaller, bilerek gerçeği çarpıtıp karşı tarafı yanıltmak için söylenen yalanla karıştırılmamalıdır. Eğer çocuğunuz 3-7 yaş aralığındaysa ve size abartılı, gerçek olmayan ifadelerde bulunuyorsa yalan söylediğini düşünüp endişelenmenize gerek yoktur. Özellikle bu yaş grubundaki çocuklar hayal güçlerini kullanarak olayları abartılı şekilde anlatma eğilimindedirler. Örneğin, size gelip, odasında kocaman bir örümcek olduğunu veya hayalet arkadaşları olduğunu söyleyebilirler. Fakat çocuklar, 7 yaş civarında soyut kavramları algılamaya, doğru ile yanlışı birbirinden ayırt etmeye başlarlar. Bu yüzden, bu yaşlarda gerçek dışı ifadeleri yalan olarak kabul edebiliriz.
ÇOCUKLAR NEDEN YALAN SÖYLER?
Çocuklar çok farklı nedenlerden ötürü yalana başvurabilirler. Bunlardan bir kaçını sıralayacak olursak;
Çocuklarınızın sizi model aldığını unutmayın. Ebeveynlerinin sık sık yalan söylediğine tanık olan çocuklar yalan söylemeyi öğrenirler. Örneğin, çocuğunuzdan telefona cevap verip evde olmadığınızı söylemesini istemeyin. Bunu zararsız bir yalan olarak sınıflandırabilirsiniz, ancak böyle davranarak çocuğunuzu yalan söylemeye teşvik etmiş ve ona yalan söylemeyi öğretmiş olursunuz.
Kimi çocuklar ise yaptıkları davranışların sonuçlarından kaçınmak veya hatalarından ötürü cezalandırılmamak için yalana başvurabilir ve yalan söylemeyi kronik hale getirebilirler. Örneğin, 1 haftada bitirmesi gereken harçlığını 1 günde bitiren çocuk ailesine parasını kaybettiğini söyleyebilir.
İstediği maddi şeylere ulaşmak veya ödüllendirilmek için de çocuklar yalana başvurabilir. Örneğin, doğru olmadığı halde, sınıfta en yüksek notları aldığını söyleyerek ebeveynlerinin onu ödüllendirmesini sağlayabilir.
Kendilerini yaşıtlarından daha üstün göstermek veya övünmek için çevrelerine çeşitli yalanlar söyleyebilirler veya durumlarını abartarak anlatabilirler. Örneğin çocuk, ailesinin maddi durumu iyi olmamasına rağmen çok zengin oldukları yalanını söyleyerek övünebilir.
Kimi zaman, ilgiyi kendi üzerlerine çekmek için ailelerine veya çevrelerine de yalan söyleyebilirler. Örneğin, eve alınan tüm atıştırmalıkları kendi tüketip anne babasına hepsini kardeşinin yediğini ve ona hiç ayırmadığını bu yüzden çok üzüldüğünü söyleyebilir.
ÇOCUĞUMA NASIL YAKLAŞMALIYIM?
Öncelikle çocuğunuzun hangi durumlarda ve neden yalan söylediğini anlamaya ve ona yönelik çözümler üretmeye çalışın. Doğru ve dürüst davranışlar sergilemenin ne kadar değerli olduğunu ve olumlu sonuçlar doğurduğunu, yalan söylediğinde ise ne tür olumsuz sonuçlarla karşılaşacağını ona anlatın. Yalan söyleyen kişilerin, arkadaşları tarafından dışlandığını, arkadaşlıklarını sürdüremediklerini ve ileride yalnız kaldıklarını anlatın. Yalan söylediği kişilerden yaptıklarını anlatarak özür dilemesini (gerek sözlü gerekse yazılı olarak) isteyin. Böylece, yaptıkları yanlış davranışın sorumluluğunu üstlenmelerine yardımcı olup davranışın azalmasını sağlayabilirsiniz. Bunun yanında, size yalan söylediğinde dikkatinizi üzerinden çekerek davranışının pekişmesini engelleyebilirsiniz. Ayrıca, yalan söylediğinde sizi nasıl hayal kırıklığına uğrattığını ona uygun bir dille anlatın. Ebeveynleri olarak çocuğunuzu yalana teşvik edecek davranışlar sergilemekten de kaçının. Örneğin, çocuğunuz sınavdan düşük not aldığında onu başkalarıyla kıyaslayarak aşağılamayın veya onu azarlamayın. Aksi takdirde onu yalan söylemeye teşvik edersiniz. Bu yüzden sınavdan düşük not aldığını söyleyen çocuğunuzu, sonucu sizinle paylaştığı için takdir edin ve notunu yükseltmek için nasıl bir yol izlemesi gerektiği konusunda ona yardımcı olun.
Elinizden geleni yapmanıza rağmen çocuğunuzun yalan söylemesine engel olamıyorsanız profesyonel bir destek almanızı öneririm. Eğer çocuğun yalan söyleme davranışını ortadan kaldırmazsanız bu durum kronik bir problem olarak devam edecektir.