Atlılar’da 1974’te EOKA-B’ciler tarafından katledilerek bir toplu mezara gömülen, ardından 1974 Kasımı’nda bulundukları yerden Kıbrıslıtürkler tarafından çıkarılarak şimdiki noktaya defnedilen 37 Kıbrıslıtürk’ten geride kalanların bulunarak kimliklendirilmesi için Kayıplar Komitesi’nin başlattığı kazı devam ediyor...
Kayıplar Komitesi Kıbrıslıtürk Üye Ofisi Kazılar Koordinatör Yardımcısı Arkeolog Erge Yurtdaş’tan edindiğimiz bilgiye göre aşırı sıcak dalgasının biraz hafiflediği Pazartesi’nden bu yana Atlılar ve Strovulo’nun dışındaki diğer kazılara da devam ediliyor. Buna göre Mutluyaka’da (Stilloz), Mağusa Ayluga Göleti’nde, Alayköy’de (Yerolakko) askeri bölgede, Kutsovendi’de (Güngör) ve Lapta’da da kazılar devam ediyor... Atlılar’daki kazıyla ilgili olarak Erge Yurtdaş “1974 yılında Atlılar toplu mezarındaki 37 Kıbrıslıtürk, Atlılar Köyü'ndeki Şehitliğe taşınmıştır. Atlılar şehitliğindeki kalıntıları kimliklendirmek amacıyla kazı çalışmaları devam ediyor” dedi.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER RAPORU’NDA NELER YAZIYORDU?
Aralık 2009’da bu sayfalarda, Atlılar ve Muratağa-Sandallar’daki toplu mezarlara dair Birleşmiş Milletler tarafından tutulmuş notları Kıbrıslıtürk medyasında ilk kez yayınlamıştık. Bu konuda şöyle yazmıştık:
“Kıbrıs Türk basınında ilk kez Muratağa-Atlılar-Sandallar katliamıyla ilgili Birleşmiş Milletler belgelerini yayımlıyoruz...
Toplu mezarlardan notlar...
Geçtiğimiz günlerde tesadüfen İsveçli bir okurumla karşılaşıyoruz. Yazılarımı sürekli takip ettiğini ve şu anda da “İncisini Kaybeden İstiridyeler” başlıklı kitabımın İngilizce baskısını okumakta olduğunu anlatıyor.
Özellikle Muratağa-Atlılar-Sandallar (Maratha-Aloa-Sandallaris) katliamlarıyla ilgili olarak kendisinin de çalışma yaptığını söylüyor çünkü o günlerde Mağusa bölgesindeki Birleşmiş Milletler Barış Gücü kontenjanında İsveçliler varmış ve İsveçli okurum, bu yüzden İsveç arşivlerinde, özellikle İsveç’in askeri arşivlerinde araştırma yürütmüş.
Bana “İsveç’in askeri arşivleri halka açıktır, herkes bu arşivde araştırma yürütebilir, herhangi bir gizliliği yoktur. Bu yüzden kolaylıkla araştırma yürütebildim. Bu arşivde Birleşmiş Milletler belgelerine ulaştım. İstersen ulaştığım bu belgeleri sana göndereyim, benim de senin kayıplar ve toplu mezarlarla ilgili çalışmalarına ufak bir katkım olsun” diyor.
Bu İsveçli okuruma çok teşekkür ediyorum ve ona “Madem ki kitabımı okuyorsun, kitabımda elektronik posta adresim vardır. Bir zahmet, gönder ve bakalım” diyorum.
İsveçli okurum gerçekten de sözünde duruyor ve bir süre sonra bana Muratağa-Atlılar-Sandallar katliamıyla ilgili Birleşmiş Milletler belgelerini kendine göre açıklayıcı bir notla birlikte gönderiyor.
Bu İsveçli okuruma bu konuda gösterdiği duyarlılık nedeniyle çok teşekkür ediyorum...
Muratağa-Atlılar-Sandallar katliamıyla ilgili Birleşmiş Milletler belgelerini Kıbrıs Türk basınında ilk kez bugün yayımlamaya başlıyoruz.
İSVEÇLİ OKURUMUZUN NOTU...
İsveçli okurum açıklayıcı notunda şöyle yazıyor:
“Sevgili Sevgül
Sana sözünü ettiğim belgeleri ekte bulacaksın... Geçen yıl, 1974 yılında Atlılar ve Muratağa’da toplu mezarların bulunmasına ilişkin birşeyler okuyunca, o günlerde o bölgede bulunan Birleşmiş Milletler Barış Gücü İsveç kontenjanının arşivinde bu konuda bilgi olup olmadığını araştırmaya girişmiştim. Çeşitli dökümanlara rastladım, bunların bazıları İsveççe, bazıları ise İngilizce idi. Bazı belgeleri okumak çok zordu çünkü kağıt ve yazı kalitesi çok düşüktü. İsveç askeri arşivleriyle de temasa geçtim ve onlar da bana arşivlerinde konuyla ilgili başka bilgiler de bulunabileceğini söylediler.
Eğer İsveç arşivlerinde araştırmamı istediğin başka konular da varsa, bunu memnuniyetle yapabilirim.
Dostlukla,
...... (Adı yanımızda mahfuz)
Not: Ekte sana göndermekte olduğum belgelerin bir de özetini yazıyorum ki bunların içinden çıkman kolaylaşabilsin...”
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BELGELERİ...
İsveçli okurumun, ulaştığı belgelerden çıkardığı notlar şöyle:
ATLILAR (ALOA)
Birleşmiş Milletler Barış Gücü İsveç Kontenjanı’ndan Mağusa Bölge Komutanı S. Kristensson, Ağustos 1974’e ilişkin aylık raporunda (Cyprus Report – Kıbrıs Raporu – 129/74, 14 Eylül 1974 tarihini taşıyor ve İsveççe olarak yazılmıştır) öğreniyoruz ki 19 Ağustos 1974’te bir toplu mezarı araştırmak üzere İsveç Sivil Polisi Kıbrıslıtürk köyü Atlılar’a (Aloa) çağrılmış. Kıbrıslıtürkler bu mezarı kazmışlarmış ve İsveçlilere aralarında bir de çocuk olmak üzere dört ceset göstermişler ve ondan sonra da bu toplu mezarı kapatmışlar. Mezarı açanlar, bu toplu mezarda 30 cesedin daha bulunduğunu ileri sürmüşler. İsveçliler tüm mezarın kazılmasını istemişler, böylece toplu mezarda kaç kişi bulunduğunu ve bunların kimliklerinin tespit edilebileceğini söylemişler ancak onlara bunu yapma izni verilmemiş. Böylece bu konuyu ilerletmek mümkün olmamış.
UNFICYP (BM Barış Gücü) Komutanı’na yönelik olarak 23 Ağustos 1974 tarihinde sana göndermekte olduğum İngilizce olarak kaleme alınmış “İnsan hakları bildirgesine karşı ihlaller” başlıklı raporda, Atlılar (Aloa) toplu mezarında 57 cesedin bulunduğunun ileri sürüldüğü ancak BM Barış Gücü İsveç kontenjanından bu İsveçliler’e yalnızca beş ceset gösterildiği yazılıyor. Raporu BM Barış Gücü Mağusa Bölge Komutanı İsveçli S. Kristensson yazmış. Raporda Birleşmiş Milletler’in bu konuda araştırma yürütme talebinin reddedildiğini, oysa toplu mezarda kaç kişinin bulunduğunu, bunların hangi milliyetten olduğunu kanıtlamak üzere böylesi bir araştırmanın önemli ve zorunlu olduğunun vurgulandığını okuyoruz.
MURATAĞA (MARATHA)
BM Barış Gücü Mağusa Bölgesi Komutanı İsveçli S. Kristensson, Eylül 1974 için aylık raporundan (Cyprus Report – Kıbrıs Raporu – 9 Eylül 1974 tarihini taşıyor ve İsveççe olarak kaleme alınmış) öğreniyoruz ki Eylül ayı başında (1 Eylül 1974) Muratağa (Maratha) köyü dışında Kıbrıslıtürkler bir toplu mezar bulmuşlar. İsveç Sivil Polisi’ne bu konudaki soruşturmaya katılma izni verilmiş, oysa Atlılar’da (Aloa) onlara bu izin verilmemişti. Muratağa’daki (Maratha) toplu mezardan 82 ceset çıkarılmış, bu cesetlerin durumuna bakarak kimlik tespitinin yapılması imkansız imiş.
Muratağa’daki (Maratha) üç farklı rapor daha vardır:
*** Raporlardan biri 2 Eylül 1974 tarihini taşıyor ve İsveç Askeri Polisi’nde Başçavuş olan Orjan Norlin imzasını taşıyor. Rapor, bu toplu mezara Norlin’in 1 Eylül 1974’teki ziyaretini anlatıyor. Raporda cesetlerin durumu ile kurbanların bağlanmış oldukları ve gözlerinin de bağlı olduğuna dair bazı detaylar var. Burada bulunan bir Kıbrıslıtürk çıkarılan cesetler arasında 95 yaşındaki babası ile 9 yaşındaki yeğenini (kızkardeşinin oğlu) tanıyabilmiş. Orada bulunan bir başka kişi ise bir kadını cesedinden tanıyabilmiş ve üçünün de Muratağalı (Maratha) oldukları belirtilmiş. Muratağa (Maratha) muhtarı, Muratağa’daki (Maratha) olayların 14-15 Ağustos 1974’te şafaktan önce başladığı bilgisini vermiş.
- İsveç dilinde yazılmış, tarihi ve imzası bulunmayan bir rapor daha var. Bu raporu kaleme alan kişi de 3 Eylül 1974’te toplu mezar yerinde yürütülen çalışmaları anlatarak, kendisinin ve meslektaşlarının CIVPOL’ü (BM Barış Gücü Sivil Polisi) korumak üzere orada bulunduklarını belirtiyor. Raporda cesetlerin çürümüşlüğü hakkında bilgiler var. Raporu kaleme alan kişi toplu mezarda 82 kişi bulunduğunu belirtiyor ve bunu saydıkları kafataslarına dayandırıyor, iki çocuğun daha “aynı zalim kaderle karşı karşıya kaldıklarından kuşkulandıklarını” belirtiyor.
- Başmüfettis Lars Hakanson tarafından 4-5 Eylül 1974 tarihinde kaleme alınmış İngilizce bir rapor ki bu raporda pek çok detay var, örneğin mezardan çıkarılarak kimlik tespiti yapılanların isimleri gibi. Fotoğraflar, skeçler ve isim listeleri ekinde bulunuyor.
ÖTEKİ TOPLU MEZARLAR...
Atlılar (Aloa) ve Muratağa (Maratha) hakkındaki bu belgeler, aslında İsveç Askeri Arşivleri’nde başka toplu mezarlarla ilgili bilgiler de olabileceği izlenimi uyandırıyor.
BM Barış Gücü Mağusa Bölge Komutanı S. Kristensson, Ağustos 1974 için kaleme aldığı aylık raporunda (Cyprus Report – Kıbrıs Raporu - 129/74, 14 Eylül 1974 tarihini taşıyor ve İsveççe kaleme alınmış), sivil polisle ilgili olarak şu bilgiye rastlıyoruz:
“Ortaya çıkarılan toplu mezarlar, cinayetler ve tecavüzleri araştırmak üzere çok büyük zaman ayrılmıştır...”
“18 Ağustos 1974’te SWEDCIVPOL (BM Barış Gücü İsveç Sivil Polisi) Avgoru (Kıbrıs’ın güneyinde, Ahna’ya ve Ksilotimbu’ya yakın bir Kıbrıslırum köyü – S.U.) köyüne gitti. İki adam onlara kendilerinin, 25 başka Kıbrıslırum’la birlikte bir gün önce evlerinden alınarak Kıbrıslıtürkler tarafından tutuklandıklarını anlattı. Prastio’ya (Dörtyol) yakın bir yere götürülmüşler ve yaşlı adamlar, kadınlar ve çocuklar orada serbest bırakılmışlar. Ancak 15 erkek onları taşıyan kamyonda kalmışlar. Fakat bazı Kıbrıslıtürkler’in isteği üzerine, aralarından ikisi serbest bırakılmış. Geriye kalan 13 Kıbrıslırum, Mağusa’ya doğru götürülmeye başlanmış. Stilloz (Mutluyaka) köyünün hemen dışında araç durdurulmuş ve aralarından dört erkeğe kamyondan inerek yıkıntılara girmeleri emri verilmiş. Bu yıkıntılarda vurularak öldürülmüşler. Daha sonra kamyon birazcık daha yolalmış ve bir başka dört kişiye kamyondan inmeleri emri verilmiş. Onlar da vurulmuşlar. Bu iki şahit, kamyondan uzaklaşmayı ve karanlıkta kaçmayı başarmışlar...”
BM Barış Gücü Mağusa Bölge Komutanı S. Kristensson tarafından, BM Barış Gücü (UNFICYP) Komutanı’na gönderilen “İnsan hakları bildirgesine karşı ihlaller” başlıklı, 23 Ağustos 1974 tarihli İngilizce notta, 15 Ağustos 1974’ten sonra insan haklarına karşı yapılan ihlallerin ekteki raporda bulunduğu belirtiliyor. Ancak Atlılar ve Muratağa (Aloa-Maratha) hakkında olmadıkları için ben bu ekteki dökümanı almamıştım. Aynı belgede Atlılar’la (Aloa) ilgili soruşturmanın, “Prastio’daki (Dörtyol) cinayetler”le ilgili soruşturmayla paralel yürütülmesi öneriliyor.
Bu konularda anlamadığın bir şey varsa veya soruların varsa bana yaz, İsveç’te daha fazla araştırma yürütmemi istediğin konular varsa, onları da yaz...”
Atlılar'da Kayıplar Komitesi kazı ekibinin yürüttüğü kazıdan görünüm...
(YENİDÜZEN – Kıbrıs: Anlatılmamış Öyküler – Sevgül Uludağ – Aralık 2009)