Çiçek Göçkün Bayramoğlu – (FEMA Aktivisti)
cicek.gockun@gmail.com
80’lerde Kıbrıs’ta doğmuş bir çocuksanız, istisnai durumları saymıyorum, büyük ihtimalle formül mama (toz süt) ile beslenmişsinizdir. Formül mama, anne sütünün piyasa alternatifi. İlk ortaya çıkış tarihinin 1865 olduğu söyleniyor. Ortaya çıkma sebebi ise emziremeyen veya emzirmeyen kadınların çocuklarında beslenme eksikliğinden dolayı erken ölümlerin yaşanması.
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, yetersiz beslenme çocuk ölümlerinin birinci sebebi olmasa dahi çocuk ölümüne sebebiyet veren diğer sağlık sorunları için zemin yaratması yönünden önemli ve çözülmesi gereken bir sorun. Çocuk ölümlerinin %45’inde kötü/yetersiz beslenmenin bir rolü var. (1) Bu bağlamda değerlendirildiğinde formül mama aslında önemli bir amaca hizmet ediyor.
Günümüzde formül mamaya ilişkin bir mesafe alma hali söz konusu. Hemen hemen tüm ülkelerde, yine Dünya Sağlık Örgütü’nün de benimsediği tavsiye üzerine yeni doğan bebeklerin ilk altı ay mutlaka emzirilmesi gerektiği vurgulanıyor. Sonrasında da katı gıdalara geçiş ile kademeli olarak azaltmak ama mümkünse iki yaşına kadar devam etmek altın hedef olarak yeni doğum yapmış, namı diğer lohusa, kadınların önüne seriliyor. Emzirme danışmanlığı denilen bir meslek grubu, bu altın hedefi “tutturabilmek” için başta kadınlara olmak üzere yeni çocuk sahibi olan ailelere destek sağlıyor. Bu memeye dönüş hareketinde birkaç farklı iddia bir arada bulunuyor. Formül mamanın nihayetinde yapay bir şey olduğu ve anne sütünün sağladığı besleyici ve çocuğun gelişimini destekleyici özelliği bulunmadığı. Formül mamaların bazılarının kanserojen etkisi ve aynı zamanda çevreye zararı da yine tartışılan palm yağı içeriyor oluşu. Formül mamanın “bedava” olan anne sütüne kıyasla maddi götürüsü bulunan ve pazarı olan bir meta olduğu.
Formül mama hazırlanmak için baz olarak kullanılan inek (veya bazen keçi) sütünün aslında yeni doğan bebeğin sindirim sistemine uygun olmayışı. Anne sütünün bebeğin bağışıklığını destekleyici mucizevi bir besin oluşu ve benzeri birçok iddia bir arada kullanılıyor. Bu iddialara karşılık slogan ise çok net: BREAST IS BEST! (2) Hatta bu sloganı desteklemek ve kadınları emzirmeye teşvik etmek için meme kanseri riskinin emziren kadınlarda düştüğü yönünde bilimsel yayınlar da mevcut. Peki bu meme kimin için en iyi? En iyinin ne olduğunu kim tespit ediyor? Neye göre tespit ediyor? Meme en iyisi çünkü “doğal” mı? İşte, tam da bu noktada bu meseleyi feminist bir zemine oturtmamız gerektiği ortaya çıkıyor.
Geleneksel kadın-erkek rollerinin en çok yeniden üretildiği ilişki biçimi olan ebeveynlik, hamilelik, doğum, emzirme süreçlerinin doğa gereği kadının vücudunda gerçekleşiyor olmasını ataerki için bir fırsata çevirerek kadının eve, çocuğa, anneliğe, bakım ve şefkat işlerine uygunluğunu ve bunun ne kadar “ulvi” bir şey olduğunun propagandasını yapar. Sadece emzirmeye ilişkin değil aynı zamanda kadının hamileliğini nasıl geçirmesi gerektiği, kendisi için en doğru doğum yönteminin “normal” doğum denilen vajinal doğum olduğunu kadına devamlı dikte eden bir uzman görüşü sarmalıdır ebeveynlik, ya da annelik. Gönül ister ki hepsiyle ilgili saatlerce konuşabilelim, ancak bugünkü kısıtlı zaman ve yerimizi emzirmeye ayırmaya karar verdik, şimdi buna geri dönelim. Sorumuz şuydu: söz konusu yeni doğan beslenmesi olduğu zaman memenin en iyisi olduğuna kim nasıl karar veriyordu?
Aslında bir adım geriye çekilip baktığımızda, tamamen kadınlık hali ile ilgili ve kadın bedeninde gerçekleşen bu mevzuda kadının neden seçme hakkı yoktu? Ya da emzirmek yerine formül mama tercih – evet tercih – eden kadınlara neden öcü muamelesi yapılıyor? Ya peki kadının emzirebilmek için harcadığı emek ve zaman? Bunun hiç değeri yok mu? Yalnızca bu emeğin ve zamanın sahibi olarak kadının bu konuda bir söz hakkı yok mu? Emzirme işinin ne kadar kadın bedenine bağlı olduğunu algılamakta zorlanabilen arkadaşlar için tam olarak neyi kastettiğimizi anlatalım: Anne sütünden başka hiçbir – HİÇBİR – şey ile beslenmeyen ve günde yaklaşık 10 ile 12 kez 20şer dakika veya daha uzun beslenen bir canlıya yapışık olarak yaşamak ve kendisine sizin vücudunuzda üretilen dolayısıyla doğru beslenmez ve boşalan depolarınızı doldurmaz iseniz sizin kaynaklarınızdan vermek anlamına geliyor emzirmek. Bir nevi canlı pranga yani. Ayrıca bu canlı pranga ilk başta nasıl emeceğini bilmediği için ve göğüsler de bu duruma hazırlıklı olmadığı için 15 gün ile 6 ay arası bir müddet canınız yanarak bu işe devam etmeniz anlamına geliyor.
Göğüs ucu kopmaları, aşırı derecede yaralanmalar, emzirirken göğüs ucunun kanaması bunlar çekilen acıların bir kısmı. Buna ek olarak ayrıca göğüsteki sütün doğru boşalmaması halinde ve sürekli göğsünüzü bakteri taşıyan bir canlının ağzına dayadığınız için mastit denilen iltihaplanmalar gerçekleşmesi, bu süreçte acılı olan emzirmenin daha da acılı olması ve iltihabın dağılmasının tek yolunun – evet bildiniz – emzirmek olması! Ve bu işi yapma kapasitesine sahip tek kişinin siz olmanız! Yani eşiniz, anneniz, babanız ya da başka yakınlarınızın bu işi devralmaya müsait olmaması. Canlı pranga demiş miydik? Bütün bunlara rağmen emzirmeye devam etmek zorunda hissetmek, çünkü doğru olan, doğal olan, iyi olan bu.
Peki sürekli acı çeken, fiziken ve ruhen bitap düşmüş bir kadının bu rutini en az 6 ay sürdürebilmesi için çok bilen uzmanlar ne gibi destek mekanizmaları sunuyor?
Ülkemizi ele alacak olursak, doğum iznine çıkan kamu görevlilerinin 40 gün diğer çalışanların ise minimum 56 gün maksimum 100 gün sonra işe dönmesi gerekiyor. İşte olduğu sürelerde çocuğa anne sütü verilmeye devam edebilmesi için ne yapması lazım? İş yerinde ve gece çocuk uyurken süt sağması lazım. Sağım cihazının bebekten daha az acıttığı veya daha konforlu olduğu söylenemez. Sağılan sütün özel steril kaplarda veya poşetlerde saklanması lazım. Süt sağım cihazının parçalarının her kullanım sonrası sterilize edilmesi lazım. Hangi iş yerinde sağım yapmak için yeterince hijyenik ve mahrem bir alan bulunuyor? Ya da formül mamanın bir meta olduğunu ve piyasanın kadınları bu metayı satın almaya teşvik etmeye çalıştığını iddia edenler anne sütünün de bir “piyasası” olduğunu fark etmiyorlar mı? Sağım pompaları, saklama poşetleri, göğüs pedleri, göğüs ucu kremleri, göğüs ucu koruyucu kalkanlar, süt artırıcı çaylar, malt içecekleri… Bunlar piyasa ürünü değil mi? Dolayısıyla mesele aslında hiçbir zaman piyasa meselesi değil.
Sağlık yönüne dönersek ise, bebek için en iyisi olduğu iddia edilen emzirme ile kadının fiziksel ve ruhsal iyiliğini hiçe saydığımızı fark etmediğimizi söylemek gerek. Çünkü, yukarıda da bahsedildiği gibi bu konuda bu süreci yaşayacak olan kadının fikrinin veya hislerinin hiçbir önemi yok. Altın hedefte seçim yapabileceği iki yön var birincisi emzirmek ve azize anne olmak ikincisi ise emzirmemek ve kötü anne olmak. İkinci seçeneği seçer ise, etrafındaki insanlar tarafından açıkça veya gizliden kınanmak, bu kınamalardan ister istemez etkilenip zaman zaman suçluluk duygusuna kapılmak bu seçimin sadece birkaç sonucu.
Bu durumda iyiyi değerlendirirken kimin iyiliğini değerlendireceğiz? Kadının, bebeğin? İkisinin birlikte iyi olmasını değerlendireceğiz elbette. Hamilelik ve annelik deneyimini anlattığı Hard Knock Wife (3) şovunda Ali Wong’un da dediği gibi bu noktada Fed is Best! (4) Çocuğun büyüyebilmesi için beslenmeye ihtiyacı var. Formül mama yüz yılı aşkın bir süredir bebekleri beslemek için kullanılıyor. Dünya formül mama ile büyütülmüş nesillerle dolu. Bir kadının kendi vücudunda olan bir olaya ilişkin tercih yapabilmesi ve bu tercihi – hangi yönde olursa olsun – desteklenebilmesi lazım. İşte o zaman herkes için iyiye ulaşabiliriz. Başka bir deyişle tek bir iyinin peşinden değil kadınların kendileri için en iyisini bildiği gerçeğinin peşinden koşmalıyız.
Kaynakça:
1. Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization) https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/children-reducing-mortality (Erişim 25.02.2019)
2. Meme en iyisi!
3. İlgilenenler için şov buradan izlenebilir: https://www.netflix.com/tr-en/title/80186940 (Erişim 25.02.2019)
4. Karnı tok en iyisi!