Hakan Karahasan
hakan.karahasan@arucad.edu.tr
Martin Heidegger’in Aristoteles için söylemiş olduğu ‘belli bir zamandan doğdu, çalıştı ve öldü’ sözü halen birçok kişi tarafından değişik sebepler ve örnekler için kullanılmaya devam ededursun, bazı insanlar bunun tam tersi bir izlenim yaratmıyor değiller. Bu ‘ikinci grup’ diyebileceğimiz kategorideki insanlar, en azından kanımca, şöyle bir izlenim uyandırıyorlar: Hiç durmadan, salt çalışmayla geçen bir ömür. Muhtemelen yaşam dediğimiz şey ne salt çalışma ne de Heidegger’in son derece sade bir şekilde özetlediği belli bir zamanda doğup, çalışma ve ölmeden ibaret. Elbette hayatı bir resim olarak düşünecek olursak, bu resme uzaktan bakınca Heidegger haklı demek mümkün olabileceği gibi, konuya biraz daha yakından bakınca genel resmi oluşturan son derece önemli detayların varlığı daha bir anlaşılır olacaktır. Bundan yola çıkarak, hayat hakkında yorum yapmanın, her hâlükârda, kolay olmadığı yorumuyla bu konuya, şimdilik, noktayı koyup, Fredric Jameson üzerine, kısaca da olsa, değinmeye çalışacağım, çünkü Jameson üzerine yazmak, özellikle onu okuyanların bildiği gibi, kolay değil. Benzer bir cümleyi daha önceki yazılarımda, başka isimlerden bahsetmeye çalışırken de kullandım, farkındayım. Jameson’ın yapıtlarını bilenlerin, bu konuda bana katılmasa bile neden böyle bir ifade şekli kullandığımı tahmin edeceği umuduyla, yazının Jameson ile ilgili kısmına geçiyorum.
1934 yılında Cleveland, Ohio’da doğan Jameson, The Origins of Sartre's Style (Sartre’ın Üslubunun Kökenleri) adlı doktora tezini Erich Auerbach yönetiminde gerçekleştirdi. Auerbach, bilindiği üzere, 1936-1947 yılları arasında İstanbul Üniversitesi’nde görev yapan, önemli bir isim (1). Bazı kaynaklarca Auerbach’ın Jameson üzerinde önemli bir etkisi olduğu, hatta, onun etkisiyle Sartre üzerine yazdığı rivayet edilir. Sartre dışında Marxizm üzerine araştırmalarıyla bilinen Jameson, Frankfurt Okulu düşünürleri ile ilgili çalışmaları yanısıra, anlatı, tarih, postmodernizm, dil alanlarında verdiği eserlerle birçok düşünürü etkilemiştir.
Türkçedeki eserlerinden bazılarını, sadece isim olarak, vermek gerekirse: Marksizm ve Biçim, Siyasal Bilinçdışı, Modernizm İdeolojisi ve Edebiyat, Hegel Varyasyonları: Tinin Fenomenolojisi Üzerine, Kapital’i Sahnelemek, Postmodernizm ya da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı, Brecht ve Yöntem, Dil Hapishanesi. Eserlerinin isimlerinden de görüleceği üzere, benzer ama farklı konular üzerine düşünen Jameson, düşün hayatı boyunca Marxizm ve ideoloji konusunu sürekli tartıştı. Marksizm ve Biçim, benim kendisi ile düşünsel olarak tanıştığım çalışma olduğu için bende yeri ayrı. Sosyal ve beşerî bilimler alanlarında faaliyet gösteren birçok kişinin (okusa da okumasa da) duyduğu bir çalışma olan Postmodernizm ya da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı’nda postmoderizme yönelttiği sert eleştiri, birçok kişi tarafından kabul görürken, aynı zamanda eleştirileri de beraberinde getirdi. Sol kanattan bir eleştiri olarak görülebilecek bu çalışmada Jameson, postmodernizm olgusunun aslında hiçbir yenilik barındırmadığını, aslında kapitalizmin geldiği bir aşamadan ibaret olduğu iddiası, bugün hâlâ tartışılmaya devam ediyor.
22 Eylül 2024 tarihinde Connecticut’ta hayata gözlerini yuman Jameson 90 yıllık ömrüne sığdırdığı çalışmalarla bizleri düşündürmeye devam edecek. Son olarak, yakın zamanda yayımlanan ve eğer yanlışım yoksa henüz Türkçeye çevrilmeyen çalışmalarından özellikle The Benjamin Files, Raymond Chandler: The Detections of Totality yanısıra, Carson Welch tarafından hazırlanan The Years of Theory: Postwar French Thought to the Present’in yakın zamanda Türkçe diline kazandırılması, bu konuda düşünen, araştıranlar açısından son derece faydalı olacaktır.
Notlar
- Erich Auerbach’ın Türkiye yılları üzerine bir çalışma için, bkz: Kader Konuk. East West Mimesis: Auerbach in Turkey. Stanford: Stanford University Press, 2010.