Selahaddin Eyyübi Kahire ve Şam Sultanıdır. Eyyübi Hanedanlığının kurucusudur. Aynı zamanda Kudüs’ü Haçlıların elinden kurtaran Kürt savaşçıdır. Bu özellikleriyle Selahaddin, İslam dünyasının en büyük hükümdarlarından biri olarak kabul edilir. Selahaddin’in Kitabı, Tarık Ali’nin esas olarak Batı Hristiyanlığı ile İslam dünyası arasındaki uzun süreli karşılamayı işlediği beşlemenin ikinci kitabıdır. Tarık Ali bu tarihsel romanında Selahaddin’in on ikinci yüzyılda Kahire, Şam ve Kudüs gibi şehirlerde başından geçenleri; onun Yahudi sır katibi olan İbn Yakub’un ağzından zengin, karmaşık, etkileyici ve aynı zamanda açıklayıcı bir dille yorumluyor.
Tarih bilimci, yazar, film yapımcısı, politik aktivist ve eleştirmen olan Tarık Ali 1943 yılında doğmuştur. Pakistan asıllı Britanyalı yazarın en önemli kitapları arasında Nar Ağacının Gölgesi (1992), Fundamentalizmler Çatışması (2002), Bush Babil’de (2003) ve Edward Said ile Söyleşiler (2005) yer almaktadır. Şimdilerde New Left Review dergisinin editörlüğünü yapan ve Guardian gazetesine düzenli olarak katkı koyan Tarık Ali Londra’da yaşıyor. Ali, Türkiye’nin güneydoğu illerinde devam eden çatışmalar ve operasyonlar sonucu ilan edilen sokağa çıkma yasaklarının ve şiddetin son bulmasının temenni edildiği ‘Barış İçin Akademisyenler’ bildirisine imza atan akademisyenler arasındadır.
Selahaddin’in Kitabındaki birçok sahne Yahudi sır katibiyle Selahaddin arasındaki toplantıları veya Selahaddin’in kendisine yakın olanlar kesimlerle (özellikle amcası Şirkuh, tarihçi ve alim İmadeddin) sultanlığının durumunu ve Kudüs’ü geri alma planlarını konuştuğu ayrıntılarla dolu. Tarık Ali, Selahaddin karakterini mükemmel bir şekilde resmediyor. Selahaddin’in alelade bir kral gibi gözünü kırpmadan hırsları için kendini tehlikeye atan biri olmadığını görüyoruz. Hayatının en büyük amacı olan Kudüs’ü Haçlılardan geri alabilmek için bile planlı ve dikkatli hareket edebiliyor. Koşullar lehine değilse savaşa girmekten kaçınıyor. Verdiği sözleri tutabilmek için ne gerekiyorsa yapıyor ve savaş kaybeden düşmanlarına iyi davranıyor. Yazar bunları yaparken Selahaddin’in zayıflıklarının üstünü örtmeye çalışmıyor. Selahaddin’in zaman zaman kararsız kaldığı ve aşırı ihtiyatlı davrandığı için önemli fırsatları değerlendiremediğinin de altını çiziyor.
Kitap sadece Selahaddin’in cihadını, politik mücadeleleri, Müslüman ülkelerin birbirleri ile olan rekabetini ve Hristiyan-Müslüman-Yahudi medeniyetleri arasındaki karışık ilişkileri anlatmıyor. Diğer bir yandan birbirinden renkli maceraları, aşk öykülerini ve dini kuşkuculuk etrafında şekillenen felsefik tartışmaları da konu ediniyor. Bu hikayelerden biri Kahire’de Türkmen mahallesinde bahar bayramı eğlenceleri çerçevesinde sergilenen erotik gölge oyunudur. Bir diğer hikaye aşığını evinde, kendi yanında tutabilmek için kız kardeşiyle evlendiren ve bu davranışının sonuçları üçü için de felaket olan Seyid el-Buhari’nin hikayesidir. Fakat bu hikayelerin en etkileyicisi ve kitabın tam merkezinde yer alanı, Selahaddin’in eşi Sultan Cemile ile hareme en son katılan cariye olan Halime arasındaki aşk ilişkisidir. Cemile ve Halime arasındaki kontrol edilemeyen tutkular, felsefe sohbetleri, Şam’daki edebiyatçıların şiirlerinin tartışılması ve sonrasında yaşadıkları ayrılık acısı bu hikayenin en can alıcı noktalarıdır.
Tüm bunları yaparken, Tarık Ali on ikinci yüzyıl Şam ve Kahire toplumsal hayatının kapılarını da okurlarına sonuna kadar açıyor. Tarık Ali’nin Şam ve Kahire’sinde yönetici kesimler ve soyluların cinsel ilişki konusunda ayrım gözetmediklerini görüyoruz. Sıradan halk da evlilik dışı ilişki ve eşcinsellik konularında rahat tavırlar sergiliyor. Kadı’ya, hatta Sultan’a yönelik eleştirileri sık sık duymak mümkündü ve gölge oyuncuları halkın büyük bir kısmının adına konuşmayı üstlenirlerdi.
Tarihsel bir roman olan Selahaddin’in Kitabı, okuyucuyu hem düşündürüyor hem de duygusal olarak etkiliyor. Tarık Ali’nin tam kıvamındaki mizah anlayışı, felsefik derinliği ve tarihsel perspektifi kitabı daha da okunur kılıyor.
Türkçe Baskı: Tarık Ali. Selahaddin’ın Kitabı, (Çeviren: Mehmet Harmancı). İstanbul: Agora Kitaplığı, 2013.