CTP Başkanı Erhürman bir süreden beridir partisi hükümete gelince uzun vadeli ekonomi planı yapacağını, plan süreci içinde görev yapan hükümetlerin de bu planı uygulamak durumunda olacağını, bu yönde çalışmalarını parti içinde başlattıklarını açıklamaktadır. Başbakan Üstel de bu bilgiyi kopyaladı ve kamuoyuna yönelik kullanmaya başladı; kendi hükümeti uzun vadeli ekonomi planı üzerinde çalışıyormuş. Daha önceleri bu yönde bir açıklaması yoktu; ayrıca ne hükümet programında ne de koalisyon protokolünde de yok…
Ekonomi planlamasında kısa vade bir yıl, orta vade üç yıl, uzun vade de beş olarak düşünülür. Öyle anlaşılıyor ki gerek bu hükümet gerekse CTP beş yıllık bir ekonomi planlamasından söz ediyor. CTP şimdilerde muhalefette… Halen yoklukla malul aile bütçeleri nedeniyle ekonomik dar boğazlarda boğulan yurttaşa yardımcı olması gereken hükümettir, uzun vadeli ekonomi planlamasına hemen odaklanması gereken de hükümettir. “Ne yapacaklar, nasıl yapacaklar?!” diye çok fazla kafa yormaya gerek yok aslında… Cevap kestirmeden verilebilir; hiçbir şey yapmayacaklar, bu konuyu lafazanlıkla geçiştirecekler…
Ekonomi planlaması için, teknik olarak, önce ekonominin mevcut durumunun ne olduğunun saptanması gerek, dönem sonunda ekonominin varacağı hedef yani vizyonu saptamak gerek ve o vizyona ulaşmak için neler yapılması gerekeceğine dair bir eylem planı çıkarmak gerek… Bu hükümet mümkün değil ki şu andaki ekonominin berbat ve içler acısı durumunu gerçekçi olarak belirlesin, kabul etsin… Ama hedef ve vizyon belirlemek çok kolay, at gitsin; siyaseten beş yıl sonra kim var, kim yok… Dolayısıyla, bu hükümetin uzun vadeli ekonomi planı yapmasının başlangıç noktası ret ve inkâr edilen gerçekler, çarpıtılan istatistiki veri tabanları nedenleriyle sakat olacak, bunun üzerine inşa edilecek plan da tutarsız ve yetersiz kalacak.
Ekonomi planlaması için pazar büyüklüğünü, yani nüfusu bilmeniz gerek; biraz kalabalık diyerek planlama yapamazsınız. Nüfusu bilmeyince ekonomi planlaması olası değil; yapılırsa da yapmış olmak için yapmış olur. Dahası, bu nüfusun demografisini de bilmeniz gerekiyor ki sürdürülebilir büyümeyi öngören iç pazar faaliyetleri ve gerek reel sektör gerekse hizmetler sektörünün yatırımlarını doğru yönlendirebilesiniz. Örneğin, Kuzey Kıbrıs’ta yaşayan nüfusun önemli bir oranı kayıtlara göre üniversite öğrencisi, pratiğe göre ise onların önemli sayısı da aslında üniversiteye sadece kaydoldu, kaçak işçi olarak çalışıyor. Üniversite öğrencisi olan ve olmayanın tüketim demografisi farklıdır. Onlar için pazara mal ve hizmet sunumlarını nasıl planlayacaksınız?
Turizm sektörü… Yıllardan beridir lokomotif sektör derler, arkadaki yüksek öğrenim, inşaat gibi sektör vagonlarının itmesiyle gider… Gelen turistin profilini biliyor muyuz?! İddia ederim ve derim ki çok önemli bir oranı kumarhanelere geliyor, her şey dahil programıyla geliyor ve yerel pazar faaliyetlerine pek katılmayıp, yerel ekonomiye pek bir katma değer sağlamıyor. Kaldı ki tur operatörleri de yabancı ve müşterileri olan bizim turistlerle yurtdışında ödeşme yapıyorlar… Ama benimki bir iddia; hükümette buna dair bir veri tabanı var mı?! Yok… Ve uzun vadeli ekonomi planında turizmi de planlayacaklar?!… Kaç yatak olacakmış dönem sonunda? Kumarhane izni verdiğimiz sayıya bağlı; ama adı turizm yatırım planlaması olacak… Hangi pazarlardan turist getirecekmişiz? Gittiğimiz turizm fuarlarının hangisinde, ne kadar etkileyici olabilmişsek… Ama yıllık turist sayısını da planlayacakmışız? Hangi veri tabanı ile?! Salla gitsin… Hani ne oldu o Rusya’dan doğrudan uçak gelmesi konusu, yerel uçak şirketimiz; kruvazörlerle gelecek turistlere boğulacaktı limanlarımız?! Bunları da koyacak mısınız uzun vadeli ekonomi planlarınıza?!
Ne olacak tarım sektörünün hali, hangi ürünlerde teşvikler olacak, nasıl teşvik edilecek? Dalındaki harnup fiyat belirleyemeyenler beş yıllık plan yapacakmış?! Ya hayvancılık; şimdilerde can çekişir; şimdi kurtaramadığınız sektörü önünüzdeki beş yılda kurtarabileceğinize dair bir güvenin duyulmasını beklerseniz boşuna beklersiniz. Sanayi sektörü hangi kollarda büyüyecek?! Bir plastik çarşı torbası üretimini durdurma planınızı bile “baddoz” ettiniz; gelecek beş yıla dair planınızda size kim niye güvensin?! Üniversiteler sektöründe üniversite sayısını artırmak gibi bir eğiliminiz olacaksa uzun vadeli planınızda, daha çok sayıda öğrenci olmayan öğrenci planınız var demektir. Bu sektörde üniversite sayısında doyuma ulaşılmıştır; planlanması ve teşvik edilmesi gereken mevcutların öğretim kalite seviyesini yükseltmek olmalıdır.
İnşaat sektörü yerel pazar faaliyetleri açısından çok önemlidir ancak yerel ekonomiye reel katma değerleri düşüktür. Bir mal ve hizmet sektörüne yapılan yatırım gibi, sürekli kendince katma değer üretip ülke ekonomisinin sürdürülebilir büyümesine katkı sağlayan bir sektör değildir. Pazar faaliyetlerinin sürdürülmesi için tamam ama sürdürülebilir ekonomik büyümeye katkısının varsa çok sınırlı olduğu da bilinmektedir. Dolayısıyla, ülkenin finans kaynaklarının, sermaye birikiminin ekonominin fırsat maliyetleri kavramıyla mal ve hizmet üreten yatırımlara dönüşmesinde fayda vardır. Ancak, mevcut görüntü inşaat sektörünü nerdeyse lokomotif yapmak süreci gibi…
Gelecek beş yıllık süreç içinde mal ve hizmet üreten sektörlerin ihtiyacı olan işgücü planlaması da yapılmalı, yerel işgücünün eğitimi ona göre yönlendirilmelidir. Esnaf ve Sanatkârlar Odası olmasa, bu ülkede ara eleman ve işgücü eğitimi hiç yapılmayacak. “Ama sanat okulları yok mu?” diye sorabilirsiniz… Onların mezunlarının büyük çoğunluğu da üniversite eğitimine gidiyor; kimileri de torpil ile devlette veya kamu sektöründe, hem de meslekleri ile ilgisiz olarak istihdam ediliyor.
Uzun lafın kısası, bu hükümet, eğer planlı ekonomiye geçiş yapacaksa idi bunu CTP’nin bu yöndeki açıklamasından çok önce söylemesi gerekiyordu; demek ki öyle bir düşünceleri yoktu, Erhürman söyleyince akıllarına geldi… Peki de, bu hükümetin uzun vadeli plan yapma sorunlarını CTP hükümeti yaşamayacak mı? Nüfus konusunda evet, ama hemen nüfus sayımı yapmak için iradesini mutlaka kullanacaktır. Şimdilerde parti içi çalışma olarak yapılan planlar da nüfus sayımı sonrasında gerçek rakamlara göre süratle geliştirilebilir. Mal ve hizmet sektörlerinin uzun vadeli ekonomi döneminde teşvikleri, yenilenmeleri, yeniden yapılanmaları gibi çalışmalarda da yapılması gereken rötuşlar varsa süratle yapılabilir ve uzun vadeli ekonomi planı çıkarılıp, süreci içinde görev yapan tüm hükümetlerin uygulaması için meclisten bağıtlanabilir. Ve bir de CTP’nin bu konulardaki ciddi tutumları, yapabileceklerine ve çıkabilecek engelleri de aşabileceklerine dair önemli bir güvencedir.
Bu hükümetin ekonomiyi iyileştirmesini beklemek saflıktır; uzun vadeli planlama yapmaya kalkarlarsa, o uzun vadede ekonomiyi daha ne kadar götürebileceklerini okuyacağız…