Çok değerli arkadaşımız, Avustralya’dan araştırmacı-yazar, grafik sanatçısı, “Tales of Cyprus” yani “Kıbrıs’ın Hikayeleri” internet sitesinin kurucusu Konstantinos Emmanuelle, İkinci Dünya Savaşı’nda faşizme karşı savaşmaya giden Kıbrıslılar’ın öykülerini kaleme almaya başladı...
Biz de bu değerli arkadaşımızın yazısını okurlarımız için özetle derleyip Türkçeleştirdik. Konstantinos Emmanuelle, şöyle yazıyor:
*** İkinci Dünya Savaşı, 1939’un Eylül ayında patlak verince, Kıbrıs’taki Britanya Valisi William Battershill, genç ve eli ayağı tutan Kıbrıslı erkekleri, Britanya Ordusu’na katılmaya çağırdı... Tüm adaya “Majesteleri’nin Ordusu’na Kıbrıslılar’ın Alınması” başlığıyla afişler asılacaktı ve bu afişlerde şu bilgiler verilecekti: “Kıbrıs Alayı, piyade, araç ulaşımı, eşya ulaşımı e öncü birliklerden oluşmaktadır. Şimdiki acil durumun süresine göre ve genel olarak dünyanın herhangi bir yerinde hizmet için asker alınacaktır. Alay’a kabul edilmek için Britanya Yurttaşlığı’nda olduğunuzu, herhangi ciddi bir suç işlememiş olduğunuzu, iyi bir karakteriniz olduğunu kanıtlamalısınız. Bu hizmete alınabilmeniz için dünyanın herhangi bir yerinde görev yapabilmeniz için fiziksel olarak sağlıklı olduğunuzu ispatlamalısınız. 20 yaşın üstünde ve 35 yaşın altında olmalısınız (bu hizmetten emekli olmuş, Kıbrıs Polis Gücü’ne daha önce mensup olmuş ve uzmanlığı olan ticaret erbabı, 42 yaş altında olabilir). Boyunuz 5 ayak 2 inçten daha uzun olmalı ve ağırlığınız da 110 libra ya da 40 okkadan daha fazla olmalıdır...”
*** Bu hizmetin sunduklarına gelince, Britanya Hükümeti, gönüllülere iyi bir maaş ve ödenekler sunmaktaydı, ücretsiz yiyecek, kalacak yer ve battaniye, ücretsiz olarak verilecek üniforma ve araç gereç, ücretsiz hastane bakımı ve ücretsiz diş bakımı da sunulmaktaydı. Bunların ötesinde eğer bir asker yaralanma ya da hastalanma sonucunda Alay’dan çıkarılacak olursa, engellilere yönelik emeklilik maaşı alacaktı. Eğer bir asker eylem sırasında öldürülecek olursa veya aldığı yaralar veya hastalık nedeniyle ölürse, eşi (eğer evli değilse, ona yasal olarak bağımlı olanlar), bir emeklilik maaşına hak kazanacaktı...
*** Kıbrıslı bir askerin ödeneği üç kritere bağlıydı. Birincisi askeri statüsüne (Çavuş, Onbaşı veya Er); ikincisi evli mi, bekar mı veya çocukları olup olmadığına ve üçüncüsü de Kıbrıs’ta mı yoksa yurtdışında mı hizmet verdikleri... Kriterler bunlardı. Örneğin bekar bir Er eğer Kıbrıs’ta görev yapıyorsa 9 şilin alıyordu, eğer yurtdışında hizmet veriyorsa o zaman haftada 14 şilin oluyordu maaşı. Öte yandan bir Er evli ise, Kıbrıs’ta hizmet ediyorsa haftada 17 şilin kazanıyor veya yurtdışında hizmet veriyorsa o zaman haftada yedi şilin alıyor ve bu arada eşine haftada 15 şilin, ayrıca her çocuk başına ekstradan ikişer şilin ödeniyordu...
*** Asker eğer Çavuş ise, Kıbrıs’ta hizmet ediyorsa haftada 1 lira ve 8 şilin kazanıyor, yurtdışında hizmet veriyorsa bu miktar haftada 2 lira ve 2 şilin oluyordu. Eğer Çavuş evli ve çocuk sahibiyse ve yurtdışında hizmet veriyorsa, o zaman maaşı haftada 1 lira ve 1 şilin oluyor, eşine de haftada 1 lira ve 14 şilin ödeniyordu...
*** Pek çok Kıbrıslı’nın bu haftalık ödenekler ve maaşlar vadedildiği için Kıbrıs Alayı’na katılmaya karar verdiklerini söylemek yanlış olmaz... Askere alımlar Ekim 1939’da Lefkoşa’da başlamıştı. Aysonuna kadar 500 adam araç sürücüsü, mühendis, memur ve aşçı olarak kayıt yaptırmıştı Alay’a.
*** Kayıtlara göre Kıbrıs Alayı’na kayıt yaptıran ilk Kıbrıslı, Lefkoşa’dan Nevzat Halil isimli bir Kıbrıslıtürk’tü... Kasım ayında ikinci askere alım ofisi bu kez Leymosun’un dışındaki Polemidya’da oluşturulmuştu – burada askere alınanların eğitilmekte olduğu büyük bir ordu eğitim merkezi mevcuttu.
*** Kıbrıs Alayı, Şubat 1930’ta resmen kurulmuştu. Kıbrıs Gönüllü Kuvvetleri Haziran 1940’ta, Hitler’i ve Nazi Almanyası’nı desteklemek üzere İtalya savaşa katılınca oluşturulacaktı. Resmi kayıtlara göre İkinci Dünya Savaşı esnasında 16 bin 642 Kıbrıslı kayıt yaptırmıştı, bunlardan 12,192’si Kıbrıs Alayı’na, 4,450 Kıbrıslı ise Kıbrıs Gönüllü Kuvvetleri’ne katılmıştı. Gönüllülerin çoğunluğu (5.155) 1940 yılında İtalya, Yunanistan’ı işgal ettikten sonra bu kuvvetlere katılmıştı. O günlerde afişlerde kullanılan slogan, “Yunanistan’ın ve kendi özgürlüğünüz için savaşmak üzere Britanya Ordusu’na katılınız!” şeklindeydi...
*** İkinci büyük dalga katılım ise Haziran 1943’te AKEL, üyelerine faşizme karşı savaşma çağrısı yapılınca gerçekleşti. Kıbrıs Alayı’nda katır sürücüleri, genel ulaşım, mobil yıkama üniteleri, çıkarma ekipleri, bir piyada birliği ve bir de mühendisler birliği vardı. Fransa, Doğu Afrika, Yunanistan, Girit, Suriye ve İtalya’da pek çok cephede hizmet verdiler. 15 bin Kıbrıslı, Orta Doğu’daki birliklerde hizmet verdi. Kıbrıs Alayı’ndan maada, 7 bin Kıbrıslı asker de İngiltere’de İkinci Dünya Savaşı’nda savaşmak üzere askere alınmıştı.
*** İkinci Dünya Savaşı’nda gönüllü olarak Kıbrıslı kadınlar da askere katılmıştı ancak anlaşılabileceği gibi, sayıları düşüktü. ATS denen Auxillary Territorial Service yani Oksillari (Yardımcı) Bölgesel Hizmetler’de 200 Kıbrıslı kadının hizmet verdiği kayıtlarda vardır, ATS, Orta Doğu’daydı. Eğitimden geçtikten sonra şöför, makinist ve mağazaları çalıştıracak şahıslar olarak cepheye gönderilen erkeklerin yerine hizmet vermeye başlamışlardı.
*** Kıbrıslı katır sürücüleri (katırcılar) İkinci Dünya Savaşı’nda gösterdikleri cesaret ve uzmanlıklarıyla övülmekteydiler. Aslına bakılacak olursa batı cephesine gönderilen ilk sömürge askerleriydi onlar... 1940’ın sert kış koşullarında, Fransa’da ön cepehede, araçların ulaşamayacağı bölgelere malzeme taşıyarak hizmet vermekteydiler. Cesaret ve dayanıklılıkla bu zor koşullarla ve aşırı soğukla yüzleştiler, görevlerini yerine getirirken herkese örnek olma ününü kazandılar.
*** Kıbrıslı katırcılar aynı şekilde Dunkirk’e yapılan ve tüm gece devam eden yürüyüşte de bulundular ve Britanya Sefer Kuvveti’nin geri çekiliğinin zorluklarını da yaşadılar. (Wikipedia’ya göre, “Dunkirk Muharebesi, II. Dünya Savaşı sırasında Müttefikler ve Almanya arasında Dunkerque, Fransa'da gerçekleşmiştir. Batı Cephesi'nde Fransa Savaşı'nın bir parçası olarak Britanya Sefer Kuvveti ve müttefik kuvvetlerinin 26 Mayıs'tan 4 Haziran 1940'a kadarki Avrupa'dan tahliyesini sağlamak amaçlı yapılan savunma savaşıdır... Dunkerque Tahliyesi sonucunda 225 bin İngiliz ve Kanadalı, 120 bin Fransız askeri olmak üzere 345 bin asker, ölüm çemberinden kurtarılmıştır...” S.U.)
*** Katırcılar ayrıca Etiyopya’daki sefere de katılmışlar ve onların katkısına çok büyük önem atfedilmiştir. Ulaşılması mümkün olmayan bölgelere ekipman götüren katırcılar, sürekli ateş atlında, savaşan kuvvetleri güçlendirmişler ve ilk öngörülenden çok daha kısa sürede başarılı bir sonuca katkıda bulunmuşlardır.
*** İtalya’daki Montecassino savaşında (Şubat-Mayıs 1944), Kıbrıslı katırcılar, yine cesaretleri ve özverileriyle öne çıkmışlardı... Kurşunlar, bombalar ve düşen kayalar altında, kayalık bir tepeye askeri ekipmanları taşımışlar, yaralıları geri getirmişler, burada savaşmakta olan Polonyalı askerlere destek olmuşlardır. Savaşın devam ettiği Batı Sahara, Eritrea, Suriye, Yunanistan ve Girit de, Kıbrıs Alayı’nın cesaretine tanık olmuştur...
*** Yunanistan’da Kıbrıs Alayı da gurur duyulacak işler yapmayı başarmıştır. 1941 başlarında Yunanistan’da müttefik kuvvetlere yardım etmek üzere ek kuvvetler gönderilmişti... Britanyalı mühendislerin ön cephelere mühimmat ve yardım takviyesi yapılması için uçaklara iniş alanı ve yol yapımında Kıbrıslı katırcıların büyük yardımları olmuştur. Kıbrıslı askerlerin Alman kuvvetlerin ilerlediği koşullarda çalışmaları çok zordu, alçaktan uçan savaş uçaklarının gerçekleştirmekte olduğu sürekli bombardıman ve ateşi altındaydılar. Tüm bunlara karşın moralleri yüksekti.
*** Müttefik kuvvetler geri çekilmeye başlayınca, Kıbrıslılar Atina bölgesinde tekrar toplanmış ve geri çekilmeye dahil olmuşlardır. Ancak diğer Kıbrıslılar Napflion ve Kalamata’ya gönderilmişlerdi – burada 2,500 Kıbrıslı yakalanmış ve savaş esiri olarak Almanya, Belçika, Çekoslovakya, Yugoslavya ve İtalya’da toplama kamplarına tıkılmışlardı... Bu kamplarda 35 Kıbrıslı savaş esirinin yoksunluktan öldükleri, bazılarının da öldürüldüğü belirtilmektedir. Bazıları kaçmayı başarmış ancak çoğu 1945’te savaş sona erdikten sonra kurtarılabilmiştir.
*** Toplamda biri kadın olmak üzere 374 Kıbrıslı asker, İkinci Dünya Savaşı’nda Majesteri’nin Kuvvetleri’nde hizmet verirken hayatlarını yitirdiler. İkinci Dünya Savaşı’nda hayatını yitiren bu Kıbrıslılar’ın mezarları, 23 ülkede bulunan farklı mezarlıklardadır...
*** İkinci Dünya Savaşı’nda Kıbrıs, hava saldırılarına maruz kalmış, 22 Eylül 1940’ta Ksero’ya yapılan ilk saldırı ardından, özellikle Lefkoşa havaalanı ve Mağusa limanını hedef alan 30 kadar hava saldırısına maruz kalmıştır. Kıbrıs’ta konuşlandırılan askeri personele gelince, 10 bin 500 kişiden 1,500’ü Britanyalılar, 6 bini Hindistanlılar ve geriye kalanı da Kıbrıslılar’dan oluşmaktaydı...
(TALES OF CYPRUS’ta Konstantinos Emmanuelle’in yazısını özetle derleyip Türkçeleştiren: Sevgül Uludağ/YENİDÜZEN).
Kıbrıs Alayı'ndaki Kıbrıslıtürkler ve Kıbrıslırumlar, Mısır'da... Foto Ulus Irkad arşivinden...