Derya ULUBATLI
UBP Parti Meclisi’nin 9 Ocak’ta erken genel seçime gidilmesinin yanı sıra, bir partiye mühür vurmadan, farklı partilerden adaylara oy verme olanağı tanıyan karma oy uygulamasının kaldırılması için yasa değişikliği çalışması yapılmasını oybirliğiyle onayladığını duyurdu, siyasette yeni bir tartışma gündeme geldi
Yüksek Seçim Kurulu’nun verilerine göre, Kıbrıs’ın kuzeyinde 7 Ocak 2018’de yapılan son genel seçimlerde oy kullanan toplam 126 bin 40 seçmenin 12 bin 252’si karma oy verdi.
Verilere göre mühürlü pusula sayısı toplam sayının yüzde 89’u iken, karma oy kullananlar yüzde 11 civarında seyretti.
Bu yasa değişikliğinin yapılması halinde, geçtiğimiz seçimlerde farklı partilerden adaylara oy verebilme şansı olan seçmen, artık sadece tek bir partiye mühür vurabilecek ve mühür vurduğu parti içerisindeki adaylar arasından seçim yapabilecek.
Siyasi partiler değişimin ortak bir kararla yapılması gerektiğini savundu
Yaşanan gelişmeyi değerlendiren bazı siyasi parti yetkilileri ve hukukçular, bu veriler ışığında 2018 yılında karma oy için kullanılan ‘tek bölge’ ya da ‘çarşaf liste’ sisteminin akıl karıştırıcı olduğunu savundu, yanan oyların çoğunu karma pusulaların oluşturduğunu iddia etti.
Karma oyun ideolojilerin öne çıkmasına engel olduğunu düşünen bazı parti yetkilileri bu uygulamanın tamamen kaldırılması gerektiğini savunurken, bazıları da farklı düzenlemelerle sistemin basitleştirilebileceğini ifade etti. Cumhuriyetçi Türk Partisi Genel Sekreteri Erdoğan Sorakın ile Toplumcu Demokrasi Partisi Genel Başkanı Cemal Özyiğit, farklı düzenleme seçeneklerinin tartışmaya açık olduğunu ancak seçime çok yakın bir süreçte verilecek bu ‘hassas’ kararın tüm partilerin bulunduğu bir komitede ‘enine boyuna’ konuşularak alınması gerektiğini vurguladı.
Hukukçularda ‘seçim tarihinin yakınlığı’ endişesi
Öte yandan işin demokratik boyutuyla ilgili açıklamalarda bulunan hukukçular, karma sistemin kalkmasının istikrarlı bir yönetimin oluşması adına olumlu olabileceğini ancak seçime bu kadar kısa süre kala yapılacak bu değişimin ‘tartışmalı’ sonuçlar da doğurabileceğini belirtti. Karma oy kullanımının yıllardır Kıbrıs’ın kuzeyindeki seçmenin alışkanlığı haline geldiğini ifade eden hukukçular, uygulama kaldırılacaksa bile, bunun bir ay içerisinde yapılmasının mevcut alışkanlığa sahip kişileri zora sokabileceğini dile getirdi.
CTP Genel Sekreteri Erdoğan Sorakın:
“Parti ideolojilerine oy verilmeli”
Uzun süredir mevcut oy kullanma sisteminin karmaşık bulunduğunu söyleyen Cumhuriyetçi Türk Partisi Genel Sekreteri Erdoğan Sorakın, bu şartlarda hem oy vermenin hem de oy saymanın zor olduğunu dile getirdi. 2018 genel seçimlerinde yüzde 21 oranında karma oy kullanıldığını ve bu oyların 14 bininin geçersiz sayıldığını belirten Sorakın, “Yüksek Seçim Kurulu’nun talebi de karma oy sisteminin ya kaldırılması, y da basitleştirilmesidir” şeklinde konuştu. Sorakın şöyle devam etti: “Bu sistemde bir düzenleme yapılmasını biz de istiyoruz. Partideki hakim görüş de karma oy sisteminin kaldırılması ve parti programlarına oy verilmesidir. Bunun iki nedeni vardır, biri geçtiğimiz seçimde karma oy veren seçmenin oylarının bir bölümünün geçersiz olması, ikincisi de oyları saymanın uzun sürmesi ve seçim sisteminin karmaşıklığından dolayı yanlışlıklara vesile olmasıdır. Her ne kadar bu fikirde olsak da seçimlere çok az bir süre kalması nedeniyle bu kararın farklı algılamalara sebebiyet vermemesi gerekiyor. Bu yüzden oluşturulacak AdHoc komitede konunun ciddi bir şekilde ele alınmasını ve değerlendirilmesini, en uygun sonucun komitelerde oybirliği ile sağlanmasını istiyoruz”.
Bu uygulamanın oy verme oranını düşürmeyeceğine inandığını ifade eden Sorakın, “insanların parti programlarını inceleyerek bir partiyi seçmesi ve herkesin sandığa giderek ona göre oy vermesi gerektiğini düşünüyorum” dedi.
TDP Genel Başkanı Cemal Özyiğit:
“Bunun kararı ortak bir komitede verilmeli”
Kendilerinin de parti olarak seçim yasalarında bazı değişiklikler istediklerini belirten Toplumcu Demokrasi Partisi Genel Başkanı Cemal Özyiğit, bu konunun tartışma yerinin 6 partinin genel başkanlarından oluşacak bir AdHoc komite olduğuna dikkat çekti. Ulusal Birlik Partisi’nin parti meclisinde alınan bu ‘karma oyun kaldırılması’ kararını basınla paylaşmadan önce diğer parti genel başkanları ile de tartışması gerektiğine vurgu yapan Özyiğit, “kaldırılacaksa da, seçime ramak kala bunu yapmak ne kadar demokratik bir adımdır, tartışılır” yorumunu yaptı. Özyiğit şöyle devam etti: “Evet, seçim yasaları konusunda bir değişikliğe gidilmelidir ancak bunun usulü UBP’nin buna tek başına karar vermesi değil, bizlerle istişare içerisinde bir sonuca varmasıdır. Özellikle seçime bu kadar az bir süre kalmışken karma oy sisteminin kaldırılması enine boyuna tartışılmalıdır. Bu çok önemli bir karardır ve ortak bir karara varmak için bir AdHoc komite şarttır”.
Ulusal Birlik Partisi Milletvekili İzlem Gürçağ:
“Karma oylarda kişiler ideolojiye oy vermiyor”
UBP Parti Meclisi’nin karma oylamanın kaldırılması kararı aldığını belirten Ulusal Birlik Partisi Milletvekili İzlem Gürçağ, bunun yasanın değiştiği anlamına gelmediğini, uygulamanın yürürlüğe girmesi için seçim ve halk oylaması yasasının ortak bir kararla değiştirilmesi gerektiğini kaydetti. Bunun için AdHoc komitenin toplanacağına dikkat çeken Gürçağ, “karma oyun tamamen mi kaldırılacağı yoksa sistemde bir basitleştirmeye mi gidileceği o zaman belli olacak” dedi. Seçmenin bu kararı nasıl karşılayacağıyla ilgili de yorum yapan Gürçağ şunları aktardı: “Aslında oy pusulalarına yansıtılan iradeye bakınca, ciddi oranda karma oy kullanan kesim olduğunu görüyoruz ancak bu kişiler ideolojik seçimler yapmaktan çok, her partiden, doğruluğuna ve dürüstlüğüne inandıkları insanlara oy vererek karar vermiş oluyorlar. ‘Mühür vurursam oy vermek istemediğim insanlara da oy vermiş oluyorum’ diye düşünüyorlar. Bu şekilde yaklaşan kesim karma oy kalkarsa ne yapacak, bundan nasıl etkilenecek bunu ancak yaşayarak gözlemleyebiliriz. Benim şahsi çağrım her seçmenin sandığa gidip iradesini belli etmesidir ancak bu karar sandığa gitme sayısını azaltır mı bunu yaşayarak göreceğiz”.
YDP Genel Sekreteri Enver Öztürk:
“Daha adil bir seçim için karma kalkmalı”
Parti olarak uzun zamandır karma oyun kaldırılmasını savunduklarını kaydeden Yeniden Doğuş Partisi Genel Sekreteri Enver Öztürk, seçim yasasında bu şekilde bir düzenleme yapılmasını desteklediklerini vurguladı. Bunun sandığa nasıl yansıyacağını şimdiden öngöremediklerini ancak bu karma oy sistemi nedeniyle 2018 seçimlerinde çok fazla oyun geçersiz sayıldığını ifade eden Öztürk şöyle devam etti: “2018 seçimlerinde karmaşık karma oy sistemi yüzünden geçersiz oyların tamamına yakını karma oylar arasından çıkmıştı. Bu yüzden değişimi destekliyorum. Bunun seçmen sayısında ne gibi etkiler yaratacağını uygulama başlarsa görebileceğiz ancak çok büyük bir sıkıntı olacağını sanmıyorum. Aksine seçmenleri kendi inanç ve ideolojilerine yönelik partilere yönelmeye teşvik edecek, adaylar arasında daha haklı bir rekabet yaşanacak ve sandık sayımlarındaki zaman kaybı önlenecek diye düşünüyorum. Yani genel bir fayda-zarar analizi yaptığımızda, karma oyun kalkması herkes için daha faydalı olacaktır”.
Eski Yüksek Seçim Kurulu Başkanı Nevvar Nolan:
“Karma oy veren ciddi bir kitle var, karma oy kalkarsa oy vermeye gitmeyebilirler”
Kıbrıs’ın kuzeyindeki seçmenlerin her seçimde karma oy kullanabilme şansına sahip olduklarını ve bunu da önemli ölçüde kullandıklarını ifade eden Eski Yüksek Seçim Kurulu Başkanı Nevvar Nolan, bu tercihin yasa koyucular tarafından yapılacağını ve sonuçlarının da ancak uygulama başladıktan sonra görülebileceğini belirtti. Nolan şunları aktardı: “Karmayı kaldırınca seçmenin daha çok partilere odaklanacağı, başka partinin adayına oy verilemeyeceği ve partilerin daha fazla güçleneceği iddiası vardır. Bu bir yerde istikrarın sağlanmasına yönelik bir adım olabilir ama bunun karşısında temsiliyet de vardır adil temsiliyet çok önemlidir. Bu bir yerde seçmenin iradesini kısıtlayıcı bir işlem olacaktır ancak yine de karar parti iradelerine aittir. Karma oy veren ciddi bir kitle vardır ve bu hak kaldırılırsa bu kitle oy vermeye gitmeyebilir, katılım düşebilir ya da halk kendini belli bir parti seçme zorunluluğunda hissedebilir. Bunu zaman gösterecek ama ne olursa olsun, ben halkın sandığa gitmemezlik etmemesi, oyunu her koşulda kullanması ve iradesini göstermesi gerektiğini düşünüyorum”.
Hukukçu Ürün Solyalı:
“Karma oy istikrarsız iktidarlar yaratıyor”
Bu uygulamanın kaldırılmasının iki boyutlu düşünülmesi gerektiğine değinen Avukat Ürün Solyalı, erken seçim tarihinin çok yaklaştığını ve normalde mantıklı olabilecek bu kararın 9 Ocak tarihi göz önüne alındığında dikkatle değerlendirilmesi gerektiğini ifade etti. Solyalı şunları söyledi: “Önce işi tarihlerden bağımsız değerlendirirsek, karma oy uygulaması aslında bizde partisiz dönemde, 1970 öncesinde ortaya çıkan bir sistemdi. O dönemde partiler olmadığı için kişilere oy veriliyordu ve bu durum bir gelenek olarak partili dönemde de devam etti. Daha ılıman bir seçmen için, daha ılıman bir ortam yarattı ancak ‘tanıdıkları’ tercih etmek demokratik olarak görülse de aslında karma sistemin varlığı parti programlarının öne çıkması yerine seçmene yakın olan kişilerin kazanmasına ve istikrarsız hükümetler ortaya çıkmasına neden oldu. Bu da genel anlamda bize daha fazla kaybettirdi. Bir yandan demokratik bir sistem gibi görünürken bir yandan da parlamenter sistemin gücünü zayıflatabilecek, ideolojileri geri planda bırakabilecek bir uygulama oldu. Bu anlamda mevcut partilerin hükümet programını güçlendirmek için partilere oy verilmesi konusundaki tavır demokratik açıdan daha uygun olabilir ve bunun dünyada da çeşitli örnekleri vardır”.
“Sistem değişmeli ancak seçim tarihi çok yakın, kararın demokratikliği tartışılır…”
Öte yandan Kıbrıs’ın kuzeyi için konuşulan erken seçim tarihinin yakınlığından da bahseden Solyalı, “bu şartlarda bu kararı almanın da ne kadar demokratik bir adım olacağını bilmiyorum” ifadelerini kullandı. Solyalı şunları aktardı: “9 Ocak tarihi kesinleşirse seçim için aşağı yukarı 60 gün kalmış olacak ve seçim bu kadar kapıda iken bu toplumsal alışkanlığı kırabilmek çok mümkün olur mu bilmiyorum. 1970’lerden beri karma sistemi kullanan vatandaş bir ay içinde bu alışkanlığı değiştiremez. Değiştirse de bu ne kadar demokratik olur, tartışmaya açık bir konudur. Bir diğer konu da aday belirleme meselesidir. Parti adaylarının 40 gün öncesine kadar saptanması gerekir. Bu durumda aday olmak isteyen insanlar hangi seçim sistemine göre aday olacağını bilmek isteyecektir. Bu aday olacak kişileri de değiştirebilir. Bazı adaylar karmaya güvendiği için bu sisteme göre aday olmak isteyebilir. Özetle, uygulamanın kaldırılması birçok farklı açıdan tartışmalı bir konudur ancak şahsi fikrim karma sistemin genelde güçsüz ve istikrarsız iktidarlar yarattığı yönündedir”.
Hukukçu Erdaş Erbilen:
“Komple kaldırmak yerine basitleştirilebilir”
Yüksek Seçim Kurulu’nun karma sistemin basitleştirilmesini talep ettiğini söyleyen Avukat Erdaş Erbilen, geçtiğimiz seçimlerde ‘tek bölge’ sistemi uygulandığını ve hem sandık memurlarının hem de vatandaşın oldukça zorlandığını ve 11 bin civarı oyun yandığını dile getirdi. Bu şartlarda sistemin tamamen kaldırılmak yerine 2018 öncesi karma sisteme dönülerek basitleştirilebileceğini savunan Erbilen şöyle devam etti: “Ben dünyanın birçok ülkesindeki seçimleri de takip ettim, hiç birinde karma oy diye bir şey yok. Partiler, fikirleri ve ideolojileriyle, yapacakları icraatlarla öne çıkıyor ve insanlar bu icraatlara, istikrara oy veriyor ancak bizim ülkemiz çok küçük ve tanıdık ilişkilerinin mevcut olduğu bir ülke olduğundan bu zamana kadar karma sistem devam etti. Aslında demokratik sistemlerin çoğunda bu uygulama artık yoktur ancak eğer çalışan ve ülkenin alıştığı bir sistem varsa da onu komple kaldırmak yerine basitleştirmek, eskiye döndürmek seçenekler arasında olmalıdır diye düşünüyorum”.