“Kıbrıslı Türkler, Kuzey Kıbrıs’ta azınlıktadır”

Dünyaca ünlü Kıbrıslı Türk psikiyatrist Prof. Dr. Vamık Volkan, Kuzey Kıbrıs’ta kimlik konusunda toplumda değişim olduğunu ve bunun incelenmesi gerektiğini söyledi

18 Ağustos 2019 Pazar 11:55

Ödül Aşık ÜLKER

Dünyaca ünlü Kıbrıslı Türk psikiyatrist Prof. Dr. Vamık Volkan, Kuzey Kıbrıs’ta kimlik konusunda toplumda değişim olduğunu ve bunun incelenmesi gerektiğini söyledi.

American College of Psychoanalysts’in eski Başkanı, International Society of Political Psychology’nin kurucularından ve eski başkanlarından, International Dialogue Initiative’in kurucusu ve Onursal Başkanı Prof. Dr. Volkan, “Kıbrıslı Türkler, Kuzey Kıbrıs’ta azınlıktadır, Kuzey’deki halk artık başka bir topluluktur. Bu bir gerçektir. Farklı kimlikler birbiriyle süreç içinde etkilenecek ve yeni bir Kıbrıslılık kimliği ortaya çıkacak. Aslında dünyada da durum farklı değil, kimlikler birbirini etkiler, yeniden şekillenir” diye konuştu.

Prof. Dr. Volkan, “Şimdi Türkiye’den gelenlerle Kıbrıslılar daha iyi ilişkilere sahip ama şimdi de başkaları ‘kötü’” dedi.

Kıbrıs’ı bir laboratuvara benzeten Prof. Dr. Volkan, kendisinin çocukluk yıllarını “Ben 1932’de doğduğum zaman, Kıbrıs’ta ırkçılık yoktu. Komşumuz Rum’du, onlar da insandı ama farklıydık. Onların dili farklıydı, bizim başkaydı. Farklılıklarımıza rağmen bir aradaydık. Kıbrıs’ta doğduğunuz zaman laboratuvara doğmuş gibiydik, büyürken farklı gruplar olduğunu görürdük, yanyana yaşardık” şeklinde anlattı.

Dünyanın pek çok yerinde aralarında sorun olan toplumlarla barış için çalışan Prof. Dr. Vamık Volkan, Kıbrıslı olduğu için bu tür çalışmaları Kıbrıs’ta yapmasının mümkün olmadığını kaydetti.

“Psikanalizin Nobeli” diye de tanımlanan, dünyada psikanaliz dalında önemli çalışmaları ve katkıları olan kişi ve kurumlara verilen “Mary Sigourney Psikanaliz Ödülü ”nün de sahibi olan Prof. Dr. Vamık Volkan, “Tarihi bilmeli, birbirimizin travmalarını anlamalıyız. Ben diplomasiyi bir basketbol oyununa benzetiyorum. Toplulukların tarihteki travmaları basketbol sahasında dökülmüş binlerce şişe zeytinyağı gibidir. Diplomatlar oyunu kurallarına göre oynamaya çalışabilirler. Ama uzlaşmaya çalıştıkları büyük toplulukların tarihsel travmalarını anlayamazlarsa diplomatik çabalar başarısızlığa uğrayacaktır” diye konuştu.

Soru: Kimlik nedir? Kıbrıs’taki farklı grup kimliklerinin varlığının etkisi nedir?
Prof. Dr. Volkan: Ben bir psikiyatristim, psikanalistim. Eğer bana bir hasta olarak gelirseniz, ben sizi dinledikten sonra sizin hakkınızda bir fikrim olur. Sizin kişilik yapınız nedir? Benim anladığım, sezdiğim şeyleri tarif etmem kimlik değildir. Başkasının yaptığı yorum, tanımlama sizin kimliğiniz değildir. Kimlik sizin kendinizle alakalı, kendinize ait olan duygudur. Oturup kendinize “ben kimim” diye sormazsınız, çocukluktan başlayarak bir kimlik geliştirirsiniz. Kimliğinizde dün, bugün, yarın diye bir devamlılık olur, cinsiyetiniz, sevdiğiniz-sevmediğiniz şeyler hakkında bir devamlılık olur. Kimlik size ait bir şey olduğu için kimlik psikiyatride çok kullanılmazdı. Freud ciltler dolusu kitaplar yazdı, kimlik kelimesini sadece 90 defa kullandı. Psikanalist Erik Erikson kimliğin varlığından söz etti ve şahsi kimlikten söz etti. Farkına vardık ki, kimliğimiz yalnız başına gelişmiyor, anne ve annelik yapan kişilerle olan ilişkiyle gelişiyor. Yani dış dünya ile kendi içimizden gelenler birleşip bir kimlik oluşuyor.
Literatürde büyük grup kimliğinin kişi için anlamı üzerinde durulmuş, öyle araştırılmış. Örneğin, büyük grup kimliği baba veya anne gibidir. Benim ortaya çıkardığım, geliştirdiğim şey grupların birbirleriyle nasıl ilişki kurduğuna dairdir. Jimmy Carter’i, Yaser Arafat’ı, Mihail Gorbaçov’u gördüm, onlarla çalışmalar yaptım. “Düşman” büyük insanları konuşmak için bir araya getirdiğim zaman, ait oldukları büyük grup kimliğiyle konuşuyorlardı. Büyük grup kimliğinin ne olduğunu anladık, konuşmalarda ana nokta “kimliğimi nasıl koruyacağım”.

“Kıbrıs da değişti, 1932’deki Kıbrıs, 1974’teki Kuzey Kıbrıs tamamen değişti. Şimdi Türkiye’den gelenlerle Kıbrıslılar daha iyi ilişkilere sahip ama şimdi de başkaları ‘kötü’”

“Farklılıklarımıza rağmen bir aradaydık”

Kıbrıs’a dönersek, Kıbrıs bir laboratuvar gibi. Ben 1932’de doğduğum zaman, Kıbrıs’ta ırkçılık yoktu. Komşumuz Rum’du, onlar da insandı ama farklıydık. Onların dili farklıydı, bizim başkaydı. Farklılıklarımıza rağmen bir aradaydık. Kıbrıs’ta doğduğunuz zaman laboratuvara doğmuş gibiydik, büyürken farklı gruplar olduğunu görürdük, yan yana yaşardık. O dönemde kimsenin evinde radyo yoktu, zengin bir komşumuz evine radyo almıştı, bazı günler bütün mahalle oraya gider Türkiye’yi dinlerdik, Atatürk yeni gelmiş, büyük heyecan vardı. Büyük grup kimliğini hissederek bir çocukluk geçirdik. Dıştaki bazı büyük grupların varlığını, Naziler falan, birbirlerini öldürdüklerini, tehlikeler olduğunu bilirdik. Ben çocukken 2. Dünya Savaşı vardı. Girit’i işgal ettikten sonra Nazilerin Kıbrıs’ı istila edeceği söyleniyordu. Alman ve İtalyan askeri uçakları ara sıra Kıbrıs’ı bombalıyordu. İngilizler buraya Hintli insanları getirmişlerdi, ben hatırlıyorum. Korkumuz dıştaki büyük gruplardı. Dıştaki büyük grupların korkusuyla büyüdük. Belli bir yaştan sonra bu büyük grupların içine girince, Kıbrıs’taki çocukluğumun beni etkilediğini ve bu konuların içinde kaldığımı anladım.

“‘Öteki gruptan biri beni sevdi herhalde’ diye düşünürdüm”

Ben 1-2 yaşındayken Ömerge Mahallesi’nde kiralık bir evde yaşıyormuşuz. Başka bir yerde büyükannem mevlit okutacakmış, beni de çocuk arabasının içinde evin önüne koymuşlar. Gülsuyu unuttuklarını fark edince, beni orada bırakıp içeri girmişler, geri döndüklerinde beni arabada bulamamışlar. Rum komşularımız da annemlerle aramışlar. Beni bir Rum kadın çalmış, polisler de beni aramış ve beni bir fabrikada bir odada bulmuşlar. Ben bu olayı hatırlamıyorum ama büyürken bunu hep anlatırlardı. Ben de bunun üstüne bir fantezi geliştirmişim, belki de korkmamak için, “Öteki gruptan biri beni sevdi herhalde” diye düşünürdüm. Bu da benim barış aracılığı yapmama vesile oldu.
Geçmişten günümüze, Kıbrıs’ta da bir kimlik sorunsalı vardı. Küreselleşen dünyada “şimdi biz kimiz?” diye kimlik sorusuna cevap aranıyor. Gruplar arası kimlik meselesine böyle yöneldim, inceledim ve yazdım. Benim uluslararası ilişkilerde geliştirdiğim radikal yaklaşımın temeli “Grup Kimliği”dir. Bunu, alandaki ilk deneyimlerimde tanımladım. İnsanlar gruplar halinde yaşarlar, büyük gruplar, etnik gruplar, ulusal, siyasi gruplar gibi. Büyük grup, belli bazı ortak duygu ve düşünceleri, kültürü, yemekleri, dansları, ninnileri ve tarihi paylaşan insanlar topluluğudur. Gruplarda, yaşamları boyunca birbirleriyle hiç karşılaşmayacak olan insanlar aynı duygu ve düşünceleri, aynı öznel hisleri paylaşırlar. Sanki devasa bir çadırın altındadırlar ve bu çadırın kumaşı herkese aittir. İşte buna “Büyük Grup Kimliği” diyoruz. Uluslararası ilişkiler konusuna girdiğim zamanlarda kimlik denen bu soyut kavramın uluslararası ilişkilerdeki anahtar kavram olduğunu anladım. Kimliklerin sembolleri var, grupları bir araya getirdiğinizde farklı tarihleri olduğunu görüyorsunuz. Kıbrıs’ta da doğru tarihin aktarılması çok önemli.

“Kıbrıs bir laboratuvar gibi. Ben 1932’de doğduğum zaman, Kıbrıs’ta ırkçılık yoktu. Komşumuz Rum’du, onlar da insandı ama farklıydık.”

“Tarih bizi etkiler”

Kıbrıs bir laboratuvardır. Laboratuvarı anlatırken Kıbrıslı Türkler’in hikayesini doğru anlatmak gerekir. Bizi İngiliz döneminde Türk olarak yetiştirmediler. İngilizler adaya geldiğinde, belki dinden dolayı, belki de Rumlar çoğunlukta olduğu için büyük işleri onlara verdiler. Türklerden sadece az sayıdaki bazı ailelere büyük iş verdiler. Ben izciyken İngiliz bayrağı taşırdık ama içimizde Türklük kimliği vardı. Din yerine o dönemde milliyetçilik vardı ama yüksek sesle konuşmazdık bunu, kendi aramızda konuşurduk. O dönemde Atatürk’ü takip ederdik, annem çarşafı attı, babam şapka giydi örneğin... Biz öyle bir ortamda büyüdük. O sırada İngilizler başta. Kimlik konusu karman çorman. Büyük grup kimliğini çocukluğumda öğrendim. Kıbrıs’ta doğmam nedeniyle, Kıbrıs’taki hadiseler, Kıbrıs’taki kimlik çatışmalarının etkisiyle yıllardır çalıştığım bu alana yöneldim. Farkında olsak da olmasak da, tarih bizi etkiler.

“Farklı kimlikler birbiriyle süreç içinde etkilenecek ve yeni bir Kıbrıslılık kimliği ortaya çıkacak. Aslında dünyada da durum farklı değil, kimlikler birbirini etkiler, yeniden şekillenir”

“74’te buraya gelen Türkiye ile 2019 Türkiye’si arasında inanılmaz bir fark var”

Soru:1957’de adadan çıktınız ve 11 sene sonra 1968’de adaya geri geldiniz. Dikkatinizi en çok çeken neydi?
Prof. Dr. Volkan: Her yerde kafeste kuşlar olduğunu gördüm. 1963 sonrasında kantonlarda yaşayan Kıbrıslı Türklerin kuş besleme merakı aslında kuşatılmış ve her şeyden mahrum insan halinin bir savaş travmasıdır. Ben bunu inceledim ve bir kitap yazdım. Bana telefonlar gelmeye başladı, dünya Kıbrıs’ta Türklerin varlığını kuşların hikayesiyle fark etti. O zaman propaganda yapmayı bilmiyorduk, hala bilmiyoruz. Dünya Rumların yazdıklarından Kıbrıs’ı öğrendi, Türklerden yazanlar vardı, fakat dünya çapınca yazan, anlatan olmadı. Ben kitaplar yazdım ve anlatmaya çalıştım. Her gittiğim yerde Kıbrıslı Türk olduğumu söylerim. Ben 68’den sonra hemen hemen her sene adaya geldim.
BM’nin de adadaki durumda payı var, kabahati var. Günümüze gelirsek, 74’te buraya gelen Türkiye ile 2019 Türkiye’si arasında inanılmaz bir fark var. O zamanın Türkiye’sini idealize ediyorduk, o Atatürk Türkiye’si idi. Kimse bir şey demeden çarşaflar atıldı, şapkalar giyildi. Son 20 senedir Türkiye çok değişti. Bütün dünyada değişim var ama Türkiye’deki değişim fiziksel olarak hemen görülüyor, diğer ülkelerde bu kadar görünür değil. Türkiye’deki parçalanma ilk anda fiziksel olarak görülüyor.

“Kimlik konusunda toplumda değişim var, bunun incelenmesi gerekir. Kıbrıslı Türkler, Kuzey Kıbrıs’ta azınlıktadır, Kuzey’deki halk artık başka bir topluluktur. Bu bir gerçektir.”