Yüksek Yönetim Denetçisi’nin son raporu Lefkoşa Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesi ve özel hastanelerdeki “nükleer tehlike”yi yeniden gündeme taşıdı.
Nükleer Tıp Merkezi’nde radyoaktif madde içeren ALYCON Co-60 cihazının, Çocuk Polikliniği’nin alt katında bulunduğu rapora yansırken, “Cihazın en erken zamanda bertaraf edilmesi gerektiği” uyarısı yapıldı.
Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Emine Dizdarlı’nın imzasını taşıyan ve Hasan Davutoğlu isimli yurttaşın şikayeti üzerine hazırlanan raporda, şu ifadeler dikkat çekti:
“Dr. Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesinde bulunan ALYCON Co 60 cihazı en erken zamanda bertaraf edilmesi gerekmekle birlikte gerekli kontrolleri düzenli olarak yapıldığı cihetle bir tehlike teşkil etmemektedir. Ancak KKTC’de bulunan özel hastaneler ve özel kliniklerde kullanılan cihazların hiçbir kontrolü yapılmamaktadır”
“KKTC Sağlık Bakanlığı’nın 2009 yılından sonra söz konusu ALYCON Co 60 cihazının bertaraf edilmesi ile ilgili herhangi bir ciddi girişimi olmadığı açıkça anlaşılmaktadır.”
“Alım sözleşmesi bulunmamakta”
Ombudsman raporunda, Hasan Davutoğlu isimli yurttaşın “Dr. Kazım Akfert Çocuk Polikliniği’nin yangın, sel ve radyasyon sızıntısı riski taşıdığı ayrıca Nükleer Tıp Merkezinde radyoaktif madde içeren ALYCON Co-60 cihazının atıl olarak polikliniğin alt katında insan sağlığı açısından tehdit oluşturduğu” yönünde şikayetler yapıldığı belirtildi. Yine yapılan başvuruda, Sağlık Bakanlığı’na verilen dilekçeden yanıt alınmadığı da ifade edildi.
Yapılan başvuru üzerine konu, Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası kuralları çerçevesinde incelendi, ayrıntılı rapor hazırlandı.
“Dr. Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesinde bulunan cihaz en erken zamanda bertaraf edilmesi gerekmekle birlikte gerekli kontrolleri düzenli olarak yapıldığı cihetle bir tehlike teşkil etmemektedir.”
Dr. Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesi eski Nükleer Tıp yerleşkesinde bulunan Cobalt 60 cihazının gerekli doz ölçümleri düzenli olarak radyasyon fizikçileri tarafından yapıldığı belirtilen raporda, söz konusu cihazın şu anda kanser hastalarının tedavisinde kullanılmadığını ve güvenli odada muhafaza edildiğini belirtti.
Raporda, “ALYCON Co-60 cihazı 1985 yılında hastaneye hibe edildikten sonra Dr. Burhan Nalbantoğlu Hastanesinde Radyasyon Onkoloji Merkezinde kurularak 2009 yılına kadar hizmet vermiştir. 2009 yılında yaşanan sel baskınında cihaz sular altında kalmış ve yaşanan sel baskını neticesinde cihaz kullanılamaz duruma gelmiştir. 30 Ekim 2015 tarihinde envanteri yapılmış tüm ekipman (Cobalt 60 hariç) tahliye edilmiştir. Söz konusu cihaz hibe yoluyla edinildiğinden bir monte veya demonte veya alım sözleşmesi bulunmamaktadır” denildi.
“Ancak KKTC’de bulunan özel hastaneler ve özel kliniklerde kullanılan cihazların hiçbir kontrolü yapılmamaktadır.”
“Yetkili kurum tarafından bertaraf edilmelidir”
Yüksek Yönetim Denetçisi raporunda, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ile yapılan yazışmalara da yer verildi.
“KKTC Sağlık Bakanlığı’nın 2009 yılından itibaren ALYCON Co-60 cihazının Türkiye Cumhuriyeti’ne gönderilip orada bertaraf edilmesi amacıyla Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, T.C Çevre ve Orman Bakanlığı, T.C Sağlık Bakanlığı nezdinde girişimlerde bulunduğu” belirtilirken, bunun reddedildiği de görüldü.
Reddetme gerekçesi olarak ise “Radyoaktif Atık Yönetimi Yönetmeliği’nin 6’ncı maddesinin 5’inci fıkrası tahtında Türkiye Cumhuriyeti egemenlik sınırları dışarısında yürütülen bir faaliyet sonucu ortaya çıkmış olan radyoaktif atıklar; işleme, depolama veya bertaraf etme amacıyla Türkiye sınırları içerisine sokulamaz” ifadesi dikkat çekti.
“Cihazın bertaraf edilmesiyle ilgili ciddi girişim yok”
Ombudsman raporunda KKTC Sağlık Bakanlığı’nın 2009 yılından sonra söz konusu ALYCON Co 60 cihazının bertaraf edilmesi ile ilgili herhangi bir ciddi girişimi olmadığının açıkça anlaşıldığı vurgulandı. Raporda, tıbbi ve endüstriyel alandaki X ışınları ve radyasyon teknolojisinin giderek hızla artmakta ve yaygınlaşmakta olduğunu, bu problemin nasıl ele alınabileceği konusunun ise ülke politikası haline dönüştürülmesi gerektiği vurgulandı.
Raporda, KKTC mevzuatında radyoaktif atıklar ve radyasyon güvenliği ile ilgili herhangi bir yasal düzenleme bulunmamasına da dikkat çekilerek, bu yöndeki düzenlemelerin ivedi yapılması istendi.
Raporda, KKTC mevzuatında radyoaktif atıklar ve radyasyon güvenliği ile ilgili herhangi bir yasal düzenleme bulunmamasına da dikkat çekildi
“Sağlık Bakanlığı yasaya aykırı davranmıştır”
Ombudsman, şikayetçi vatandaşın yazılı olarak yaptığı başvurusuna Sağlık Bakanlığı’nın cevap vermeyerek Anayasasının 76’ıncı ve İyi İdare Yasası’nın 15’inci maddesine aykırı davrandığını da raporuna ekledi.
Raporda, “KKTC Anayasası’nın 40’ıncı maddesi uyarınca Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Gerçek veya tüzel kişiler, hiçbir amaçla, insan sağlığını bozacak veya deniz varlıklarını tehlikeye düşürecek nitelikteki sıvı, gaz ve katı maddeleri denizlere, barajlara, göllere veya derelere akıtamaz veya dökemez. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin, gerçek ve tüzel kişilerin ödevidir. Bu bağlamda KKTC Sağlık Bakanlığı söz konusu cihazın bertaraf edilmesini sağlamalıdır” denildi.
Ölçümlerde sorun yok
Ombudsman raporunda, Dr. Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesi’nde Daire tarafından 23 Ocak 2017 tarihinde yapılan ölçümlerde radyoaktif kaynağının aktivitesinin ve alınan sızıntı ölçüm değerlerinin güvenlik açısından uygun bulunduğunu belirtti.
Söz konusu güvenli odanın kilitli olduğu veya girişinin kontrollü olduğunu gözlemlendiğini, söz konusu cihazın bertaraf edilene kadar geçici olarak bulunduğu yerde bekletilebileceğinin değerlendirilmekte olduğunu aktardı. Raporda, T.C. Atom Enerjisi Kurumu’nun söz konusu ALYCON Co-60 radyoaktif kaynağının menşei ülkesine veya benzer kaynakları üreten firmalara gönderilerek bertaraf işlemlerinin gerçekleştirilebileceğini ancak KKTC Sağlık Bakanlığı’na durumu bildirmesine rağmen iade işlemlerinin başlatmayarak veya insan sağlığını koruma konusunda herhangi bir adım atmayarak hatalı davrandığını belirtildi.
“Dr. Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesinde bulunan ALYCON Co 60 cihazı en erken zamanda bertaraf edilmesi gerekmekle birlikte gerekli kontrolleri düzenli olarak yapıldığı cihetle bir tehlike teşkil etmemektedir” denilen raporda, KKTC’de bulunan özel hastaneler ve özel kliniklerde kullanılan cihazların hiçbir kontrolü yapılmamakta olduğu da iddia edildi. Ombudsman raporunda, “söz konusu cihazların ömürleri takiben 5 – 10 yıl arasında değişmektedir. Tıp alanında bu tür cihazların hızla arttığı ve yaygınlaştığı bir gerçektir. Bu nedenle Radyoaktif maddelerin yönetimi ile ilgili eksik olan yasaların en kısa zamanda yapılması, radyasyon güvenliği bakımından kayıt tutulması ve bu tür atıklar için bir hal çaresi bulunması zorunludur” denildi.