Seçimlerde karma oy kullanabilmek herhangi bir parti ile üyelik aidiyeti olmayanlar için önemli bir seçenektir. Değişik partilerden en iyilere oy vererek, meclisteki milletvekilliği niteliği böylece yükselmiş olur… Bu sistemi savunanlar ve karma oy kullananlar için en haklı gerekçe bu olabilir… Gerçekten çok saf ve düzgün bir tavır…
Ancak, karma oy seçeneğinin uygulamasında bu haklı görünen savunma ile çelişen deneyimler yaşanmaktadır. Örneğin, parti aidiyeti olmayan bazı seçmenler karma oy kullanırken yüksek nitelikli adaylara ağırlık vermek yerine düğününe, cenazesine, sünnetine gelenlerden oluşan karma listeye oy veriyor; akrabası, komşusu, iş arkadaşı, doktoru, öğretmeni diyerek karma oy kullanıyor. Ve bu tarz tercihlerden oluşan karma listenin yüksek nitelikli adaylara oy vermek gibi bir düşüncesi de olmuyor; sadece sayıyı tamamlamak ihtiyacı olursa rastgele isimler ilave ederek oyunu kullanıyor.
Karma oy kullanabilmenin çok ciddi sorunlar yaratan bir başka özelliği daha vardır. Parti içi aday belirleme ve sıralamalarda yüksek nitelikli aday adayları listelere girmekte ve hatta üst sıralarda yer almakta fazla zorlanmaz diye düşünülebilir… Kısmen doğru; sıkıntı çektikleri ise çok doğru… Parti içinde adaylık seçimi ve sıralaması için sandık kurulmuşsa, listeye hem de yüksek sıralarda girebilmek için aday adayları arasında birbirlerini destekleme amaçlı gruplaşmalar olur. Ancak, bu gruplaşmaların yüksek nitelikli aday adaylarını “Halletmek” konusunda başarısı sınırlı kalır.
Seçimlerin kampanya döneminde ise, yüksek nitelikli adaylar karşısında seçimde başarı sağlayamayacağını gören adaylar önce kendi aralarında gruplaşıp dayanışma içine girerler; seçmenden partilerine mühür, grup arkadaşlarına da tercih oyu kullanılmasını isterler. Ancak bu seçilmeleri için yetersiz kalabilir. Bunu da aşabilmek için diğer partilerde benzer durumda olan ve gruplaşan adaylarla kapalı kapılar ardında istişare ederek, liste paylaşımı ve hatta ortak liste düzenlemek dahi yaparlar. Samimi ve yakın görüştükleri, konuştukları seçmenlerle listeleri paylaşıp, karma oy kullanmaya yönlendirirler; bir genel seçimde son gece geç vakit operasyonu ile bazı bölgelerde ortak listeyi kapıların altından atmışlardı da…
Bu tarz bir ortak çalışma çok etkili bir dayanışma olur; değişik partilerin yüksek nitelikli adaylarının çoğunluğu seçilemez. Aynı listede olan partili adayların “Birbirini kesmesi” demek olan ‘Ortak listeye karma oy çalışması’ kampanyalar süresinde pek de gizli kalamaz, deşifre de olunur… Parti yönetimi ne yapsa etse, başa çıkamaz; düşük nitelikleri nedeniyle seçilmek ve siyasi güce ulaşmak şansı az olan adayların hırsı, adayların tamamının birlikte ekip çalışması yapması mümkün olmaz… Ve sonuçta da siyasi güce sahip olma hırsı yüksek ama siyaset yapabilme nitelikleri düşük adaylar mecliste çoğunlukla yer alır…
Hükümeti kurumak üzere başbakan olarak görevlendirilen parti başkanı genellikle yüksek nitelikli millet vekillerinden oluşacak bir kabine kurmak ister ama siyasi güce sahip olma hırsı ile, başka partili adaylarla ortak liste ve karma oy kullanımı çalışması yapıp kendi partili milletvekillerinin bile önünü seçimlerde kesenler, bakan olmak için de baskı yapar… Hele bir de seçimi kaybetmiş yüksek nitelikli bir adayı başbakan bakanlar kurulu listesine almak istese “Karma operasyonu” sonucu seçilen milletvekillerinin baskısı altında kalır. Ve genellikle de onlar başarır… Düşük nitelikli milletvekili yoğun olan meclisten, çoğunluğu düşük nitelikli milletvekillerinden oluşan bir bakanlar kurulu oluşur… Ve görev aldığı bakanlıkla ilgili bilgi ve deneyim sahibi olmayan bakanlar, işbaşı eğitimi alacağı bir bakanlık yapma sürecine başlar…
Bugün meclisin ve hükümetin kısır ve verimsiz olmasının önemli nedeni budur; bakanlar kurulu kararlarının mahkemelerden dönmesinin sebebi de budur.
Yüksek Seçim Kurulu Başkanı Narın Ferdi Şefik karma oy kullanma seçeneğinin yarattığı başka bir sorunu kamuoyu ile paylaştı… Meğer, kullanılan oyların sayımlarında geçersiz bulunan oyların yüzde altmışı karma oylarda imiş… Belli ki karma oy kullanmak isteyen seçmenlerin hata yapma olasılığı bayağı yüksek oluyor… Bu da aslında seçim sonuçlarının demokratik göstergesini çarpıtıyor.
Dolayısıyla, seçim yasasında yapılacak değişiklikle karma oy kullanma seçeneğinin kaldırılması hem mecliste yer alacak milletvekillerinin niteliğinin yükselmesi, hem de iptal oyların azalması ile demokratik göstergenin gerçeği yansıtması sonuçlarını yaratacaktır.
Türkiye’de Yarın…
Cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği genel seçimi yapılacak yarın Türkiye’de… Çok gerilimli bir kampanya süreci yaşandı. Seçimden üç gün önce Muharrem İnce’nin seçim yarışından çekilmesinin nedenleri çok çeşitli; sonuçlara etkisinin ne olacağını kestirmek de kolay değil… İnce siyasi yaşamını çok kötü şekilde bitirmiştir; ektiğini biçti zahir…
Seçim sonuçlarının Türkiye’nin demokrasisi, ekonomisi ve iç barışı için başarılı bir dönemi başlatması dileğiyle, kollektif ve ortak akılla siyaset yapma döneminin başlaması arzusuyla, her şeyin daha güzel olacağı umuduyla, Kıbrıslı Türklerin iç işlerine karışacağını açıkça söyleyen unsurları tasfiye olması beklentisiyle…