Dünya Bankası, Kıbrıs Türk ekonomisini mercek altına aldı, geniş bir rapor hazırladı.
Raporu inceledim, hafta sonu boyunca… Uluslararası uzmanlar ekonomik verileri titizlikle inceledi; ada yarısında yaşadığımız kaosu ortaya koydu.
Pandemide iyice telef olduk, yoksullaşmanın en önemli etkisini de ‘Türk Lirası’ kullanımı ile yaşadık. ‘Türk Lirası’ dışında hiçbir seçenek konuşmayan Tatar-Üstel ortaklığını reddetmek için dahi ara seçimde sandığa gitmeye değer…
“TL’deki değer kaybı ve bununla ilişkili olarak ortaya çıkan yüksek enflasyon sadece Kıbrıs Türk hanehalklarının satın alma gücünü değil aynı zamanda Kıbrıs Türk şirketlerinin Türkiye’deki rakiplerine karşı rekabet güçlerini de etkilemektedir” diyor rapor…
TL yetmezmiş gibi deprem turizmi vurdu, kuraklık tarımı, yapay hükümet hepimizi… Ukrayna savaşı tuz ve biber oldu yaramıza…
Krizin bedelini en fazla gençler ve kadınlar ödüyor
“Kıbrıs Türk Ekonomisinin Dayanıklılığını Test Etmek” başlıklı Nisan 2022 tarihli Dünya Bankası raporunda dikkatimizi çekmişti ilk kez “Muhtaç Yoksullar” tanımı… Giderek artıyor bu kesim… Üstelik sesi en az çıkan onlar, en görünmez, işitilmez olanlar…
“2020 yılında iş kayıplarının yüzde 76’sını kadınlar oluşturmuştur ve kadınlara ait işsizlik oranı hem Avrupa Birliği (AB) ortalamasının hem de Kıbrıs Cumhuriyeti’nin (KC) oldukça üzerindedir” diyordu o dönemki rapor…
Ya gençler?
“Genç işsizlik oranı toplam işsizlik oranından yaklaşık üç kat daha yüksektir ve hem Avrupa Birliği, hem de Kıbrıs Cumhuriyeti oranlarının oldukça üzerindedir.”
Kadınlar da gençler de halen mağdurdur.
Gençlerin “göç” eğilimi ürkütücü boyuttadır.
Yeşil Hat geçişleri olmasa ne yapardık?
Avrupa Birliği tarafından finanse edilen “Kıbrıs Türk Ekonomisi: Zorlu Zamanlarda Yol Almak” başlıklı Mayıs 2023 Dünya Bankası Raporu, “Maliye politikaları Kıbrıs Türk ekonomisinde gelir eşitsizliklerinin azaltılmasına yardımcı oluyor mu?” sorusuna yanıt arıyor.
Dünya Bankası’ndan kıdemli ekonomistler Natasha Rovo ve Stefano Curto gözetiminde hazırlanan rapora danışmanlar İzge Arısal, Lucia Luzi, Mertkan Hamit ve Metin Nebiler katkı koydu, ayrıca pek çok uluslararası uzman da çalışmada yer aldı.
Öyle görünüyor ki son dönemde Kıbrıs Türk ekonomisine can suyu olan kimilerinin “can düşmanı” gibi sunduğu Kıbrıslı Rum toplumudur. Yeşil Hat geçişleri ve ticareti adeta kurtarıcımız oldu.
Dünya Bankası Raporu çoklu şoklara ve inatçı yapısal zorluklara rağmen Kıbrıs Türk Ekonomisi’nin 2022’de COVID-19 şoku sonrasında toparlanma sürecine girdiğini anlatıyor.
Bunun en önemli sebebini söyledik: Yeşil Hat geçişleri ve ticareti...
“2022 yılı, Yeşil Hat geçişleri ve ticareti için rekorların kırıldığı bir yıl oldu” diyor rapor!
2022 yılında yaklaşık 6,6 milyon geçiş kaydedilmiş.
Yeşil Hat Ticareti 2022 yılında daha önce 2008 yılında kaydedilen rekoru kırarak tüm zamanların en yüksek seviyesi olan 14,8 milyon EURO’ya ulaşmıştı ve aylık ortalama 1,2 milyon Euro’yu geçti.
Ama yetmiyor!
Yoksulluk ve eşitsizlik büyüyor.
Çünkü hayat pahalılığı özellikle de en yoksul haneleri etkiliyor.
Maliye’nin açığı ve partizanlığın yükü dolaylı vergilerle yoksulların sırtından karşılanmak isteniyor.
Avrupa’daki en yüksek enflasyonla yüz yüzeyiz ve hayat pahalılığına karşı korumasız, iş güvencesiz, çoğunluğu özel sektör çalışanı kesimler tam anlamıyla eziliyor.
5 reform önceliği!
“Kıbrıs Türk Ekonomisi: Zorlu Zamanlarda Yol Almak” başlıklı Mayıs 2023 “Dünya Bankası Raporu” yaşanan çoklu krizlerin ardından, beş reform önceliğini ortaya koyuyor.
1- Yoksullara ve en kırılgan kesimlere, yani krizden en çok etkilenen gruplara acil durum desteği sağlanması...
2- Yenilenebilir enerji (YE) kaynaklarına yapılan yatırımların artırılması, enerji verimliliğinin teşvik edilmesi ve enerji tarifelerinde reformla enerji güvenliğinin güçlendirilmesi.
3- Doğal afet ve iklimle ilgili risklere karşı direncin güçlendirilmesi. Bu yönde finansal korumanın güçlendirilmesi, risk azaltmaya yatırım yapılması ve hazırlık durumunun iyileştirilmesi...
4- Rekabetçiliği artırıcı reformların uygulanması ve daha rekabetçi bir özel sektörün oluşturulması yoluyla daha geniş anlamda dirençliliğin güçlendirilmesi.
5- Beşeri (insani dersek daha iyi anlaşılabilir) sermayenin geliştirilmesi ve pandeminin yol açtığı kayıplar sonrasında toparlanmanın sağlanması.
Önceliğini “yandaşlarına” ve sesi çok daha gür çıkan “orta üst sınıf” ile kendine yakın sermayeye veren yapay hükümetten bu reformları beklemek sizce ne kadar inandırıcı olacak?
Rapordan altını çizdiklerim!
Pahalılığın kalıcılığı endişelere yol açıyor
“Emtia fiyatlarındaki küresel artışın ve Türk lirasında 2022 yılı boyunca devam eden değer kaybının etkisiyle, Ekim 2022’de enflasyon oranında yıllık bazda yüzde 120,7 ile rekor kırıldı.”
Kamu istihdamı Avrupa ortalamasının iki katı
“Diğer küçük ekonomilere benzer şekilde, KT ekonomisi büyük bir ‘kamu’ sektörüne sahiptir; ‘kamu’ istihdamı toplam istihdamın yüzde 30’una ulaşmıştır; bu oran AB ortalamasının iki katı kadardır.”
Mali sistem yoksulluğu azaltmada etkili değildir
Kıbrıs Türk toplumunun mali sistemi yoksulluğu azaltmada etkili değildir. Genel olarak, KT sisteminin yoksulluğu azaltmadaki yetersizliği ve eşitsizlik üzerindeki sınırlı etkisi, eşitsizliği ele almak ve yoksulluğu azaltmak için daha etkili bir sistem gerektirmektedir.
Türkiye’den gelen destek küçülebilir
Kıbrıs Türk toplumu ‘idaresinin’ 2023 bütçesinde yaklaşık 5,5 milyar TL olması beklenen Türkiye’den gelen yardım miktarı, Türk Hükümetinin harcamaları yeni ortaya çıkan destek ve yeniden inşa gereksinimlerine yönlendirme ihtiyacı nedeniyle önemli ölçüde küçültülebilir.