Türkiye’de 16 Nisan 2017 yılında yapılan anayasa değişikliği referandumuyla kabul edilen Cumhurbaşkanlığı Sistemi, dün yapılan seçimlerle birlikte yürürlüğe girdi.
Cumhurbaşkanı seçilen AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, YSK’nın kesin seçim sonuçlarını ilan etmesinin ardından hükümeti kuracak.
Anayasa’da yapılan değişiklikle, cumhurbaşkanının yetkileri yeniden düzenlenirken, başbakanlık kaldırıldı ve bakanlar kurulunu atama yetkisi cumhurbaşkanına verildi.
Yasama görevi Meclis’te olacak. Milletvekillerinin sunacakları teklifin kabul edilmesi durumunda Cumhurbaşkanı’nın onayına sunulacak. Bunun yanında OHAL, af, para basmak, savaş yetkisi ve milletler arası anlaşmaları onaylamak da bulunuyor.
YENİ SİSTEM NE GETİRİYOR?
Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilirken, görev süresi milletvekilleri gibi 5 yılla sınırlı olacak. Seçilen Cumhurbaşkanı en fazla iki dönem görev yapabilecek.
Cumhurbaşkanı devletin başı görevini üstleniyor. "Başbakanlık" kalkıyor, görev ve yetkileri cumhurbaşkanına geçiyor.
Cumhurbaşkanı kanunları onaylama, Meclis’e geri gönderme ya da Anayasa Mahkemesi’ne gönderme hakkına devam ediyor. Cumhurbaşkanı, yardımcılarını ve bakanları atama yetkisine sahip olacak. Bunun dışında Cumhurbaşkanı üst kademe kamu yöneticilerini atama ve görevden alma ile diplomat görevlendirme yetkisini kullanacak.
Cumhurbaşkanı’nın “Başkomutanlık” sıfatı devam edecek. Yürütme yetkisine ilişkin kararname çıkarabilecek. Ancak Anayasa’da yer alan konularda kararname çıkaramayacak.
CUMHURBAŞKANI'NIN YARGILANMASI
Cumhurbaşkanı hakkında, işlediği bir suç iddiasıyla TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğunun (301) vereceği önergeyle soruşturma açılabilecek. Meclis, önergeyi en geç 1 ay içinde görüşüp, üye tamsayısının beşte üçünün (360) gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verecek.
Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclis'teki siyasi partilerin, milletvekili sayıları oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak 15 kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılacak. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığı'na sunacak. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilecek. Meclis, üye tam sayısının üçte ikisinin (400) gizli oyuyla Yüce Divan'a sevk kararı alabilecek.
Cumhurbaşkanı için yardımcı sınırlaması bulunmuyor. Bunun dışında Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması durumunda 45 gün içerisinde seçim yapılacak. Cumhurbaşkanı’na, Cumhurbaşkanı’nın atayacağı yardımcısı vekalet edecek ve yetkilerini kullanabilecek.
OHAL DURUMU
Cumhurbaşkanı ayaklanma, savaş hali, afet, salgın gibi olaylarda 6 ayı geçmemek üzere OHAL ilan edebilecek. Meclis gerekli gördüğü takdirde OHAL süresini kısaltabilecek, uzatabilecek veya kaldırabilecek.
Cumhurbaşkanı savaş halleri dışında 4 ayı geçmemek koşuluyla OHAL’i uzatabilecek. OHAL döneminde çıkarılan kararnameler 3 ay içerisinde Meclis’te görüşülecek, aksi takdirde yürürlükten kalkacak.
Cumhurbaşkanı’nın tek kanun yapma hakkı bütçe üzerine olacak. Cumhurbaşkanı mali yılbaşından 75 gün önce Meclis’e bütçeyi sunmak zorunda. Meclis’in bütçeyi onaylaması durumunda yürürlüğe girecek, bütçenin onaylanmaması durumunda ise geçici bütçe yapılacak.
CUMHURBAŞKANLIĞI SİSTEMİ
Cumhurbaşkanlığı sisteminin öngördüğü yeni düzenlemeler şöyle:
- Milletvekili sayısı 550'den 600'e çıkarıldı
- Milletvekili seçilebilme yaşı 25'ten 18'e indirildi.
- TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri 5 yılda bir aynı gün yapılacak
- Meclis, denetim ve bilgi edinme yetkisini, "Meclis araştırması", "Genel görüşme", "Meclis soruşturması" ve "Yazılı soru" yoluyla kullanacak
- Cumhurbaşkanının partisiyle ilişiği kesilmeyecek
- Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıl olacak. Bir kişi en fazla 2 kez cumhurbaşkanı seçilebilecek.
- Cumhurbaşkanlığına, seçimlerde geçerli oyların en az yüzde 5'ini alan partiler ile en az 100 bin seçmen aday gösterebilecek.
- Seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilecek.
- Cumhurbaşkanı "Devlet Başkanı" olacak, yürütme yetkisini üstlenecek, Başkomutanlığı temsil edecek
- Cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atayacak ve görevlerine son verecek.
- Cumhurbaşkanı, anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunacak.
- Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek.
- Kanunda açıkça düzenlenen konularda cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamayacak.
- TBMM'nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz olacak.
- TBMM cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında soruşturma açılmasını isteyebilecek.
- Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen cumhurbaşkanı seçim kararı alamayacak.
- Cumhurbaşkanı, bir veya daha fazla cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilecek.
- Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından cumhurbaşkanı tarafından atanacak ve görevden alınacak.
- Milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erecek.
- TBMM, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğu ile seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek.
- Cumhurbaşkanı, kanunda düzenlenen ilgili şartların gerçekleşmesi halinde OHAL ilan edebilecek.
- Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamayacak.
- Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun adı, Hakimler ve Savcılar Kurulu şeklinde değişecek.
- Bütçeyi Cumhurbaşkanı Meclise sunacak.
- Bakanlar Kurulu olmayacak. Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılacak ve yerine getirilecek.
- TBMM'nin bir sonraki seçimi ve Cumhurbaşkanı seçimi, 3 Kasım 2019 tarihinde birlikte yapılacak.
- Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve askeri mahkemeler kalkacak.