Yasemin Kokuyor: "Orada da Kıbrıs"
Mutfakta, yarısına kadar su doldurulmuş bardağın içerisindeki yaseminin verdiği yoğun koku duyguları harekete geçiriyor. Aşk gibi tatlı bir acı; göğse bir ağırlık çöküyor. Nostalji... Anılar… Koku, tanıdık bir kokudur. Benim bu yurtta varoluşum ile bütünleşmiş bir kokudur. Kıbrıs kokuyor…
Yasemin kokusunu önemsememin üzerinden yıllar geçti. Sanki de senelerdir mahallelerde yokmuş gibi. Yalan… Yasemin yok olmadı. Halen bahçeleri süslüyor. Benim yaseminim ise birkaç yıl önce evin yenilenmesi ile benden alındı. Mimar “minimalizmin” revaçta olduğunu söyledi; ben de minimal çimentoyu genişletmek uğruna yasemini attım. Pişmanım. Şimdi ise evim Kıbrıs koksun diye bulduğum yerde birkaç yasemin çiçeği çalıyorum.
****
Beyin ne kadar da garip bir şekilde harekete geçiyor… Bir koku, binlerce hatıra… 12-13 yaşında falandım… Kadınların yeşil hatta gerçekleştirdikleri etkinliklerden birine gitmiştim. Birbirimize tutunarak ara bölge boyunca bir insan zinciri oluşturmuştuk. En korkusuz kadınlar ise, diğer tarafa gitmek için Birleşmiş Milletler’in kurduğu barikatları yıkmışlardı. Daha önce yapılan benzer bir etkinlikte okuldan bir arkadaşımın annesi ve başka kadınlar tutuklanmışlardı. Bu protesto, onların serbest bırakılmaları içindi. Yunan Hükümeti de bizi destekliyordu. O zaman Yunanistan’ın kültür bakanı olan, önemli bir uluslararası etkiye sahip büyük sanat ve sinemacı Melina Merkuri de bu kadınların birkaç eylemini takip etmişti.
Melina’ya herkes hayrandı. Coşku dolu bir mizacı olan, Yunanistan’ın otoritesini temsil eden, eski Tanrıçalar güzelliğinde, inanılmaz bir cesarete sahip, yıllanmış şarap gibi ve liderlik vasıfları taşıyan bir kadın… Çocukluk saflığımla ona hayrandım, şimdi kırk yaş olgunluğuyla yine hayranım. Adamların tekelinde olan bir Yunan siyasi sahnesinde müstesna bir yer edinmeyi başaran bir kadın… Onun bu yürekli, hegemonik desteği neredeyse tüm kadınları bu etkinliklere gitmeye yöneltmişti.
***
Bu destek ile sürüklenirken, kendimi aniden “Yunanistan, bizi sımsıkı sar, Kıbrıs’taki Helen çocuklarını unutma” sloganı atarken bulmuştum. Bana garip gelse de, daha sonra Theodorakis’in müziği ve Yannis Ritsos’un sözleri ile “Bu toprak hem onların, hem bizim” sloganını atıyorduk. Bunları yapmaktan sıkılmıyorduk… İnsan 12 yaşında pek de aramıyor... Henüz o zaman tüm bunların kesin olduğunu aklıma işlemiştim. Bölünmüş bir yurtta doğmuştum ve büyüyordum. Kesindi. Vatanseverlik biçimi dahi kesindi. Mücadeleciliğin sembolü Melina da orada, bizimleydi!
Yeşil Hat boyunca oluşturulan insan zincirinde, bir yanımda okuldan bir arkadaşımın, diğer yanımda tanımadığım orta yaşlı bir kadının elini tutuyordum. Bu kadın bizim Yunanistan’ın himayesini istediğimizi haykırdığımızı dinliyor, tepki vermiyordu. Tüm bu el ele tutuşan kalabalığın bir dakika boyunca sessiz durduğu anlardan birinde bu kadın kulağıma eğildi ve burnumuza dolan bu kokunun ne olduğunu bilip bilmediğimi sordu. Tatminkâr bir gülümseme ile "yasemin" dedim, zira bir kuiz sorusunu yanıtladığım hissiyatına kapılmıştım. Kadın şöyle tamamladı: "Ve bu koku diğer taraftan geliyor. Kıbrıs kızım. Diğer tarafta da Kıbrıs” dedi ve beni bir sonraki zor sloganı söylemekten azat etti. O sloganın ne olduğunu hatırlamıyorum.
***
İşte o anda ilk Kıbrıs tarihi dersimi almıştım. "Orada da Kıbrıs".
Bölünme kesin değil. Fakat hangi bölünme? Kıbrıslıların bölünmesi. Yunanistan’ın ne alakası var? Türkiye’nin ayrılmasını istediğin anda Yunanistan’ın kucağına gitmeyi nasıl isteyebilirsin ki? Diğer taraftaki yasemini de bir Kıbrıslı suluyor, o yasemine de bir Kıbrıslı bakıyor…
Bu kadının adını bile bilmiyorum. O zamandan beridir, ne zaman yeşil hatta yakın bir yerden geçsem diğer taraftaki yaseminin kokusunu almaya çalışırdım. Kadının da sözlerini çalardım. “Kıbrıs kokuyor”.
Melina, yaşasaydın sanırım sen de bizimle aynı fikirde olurdun.
---------------------------------------------
YENİDÜZEN için hazırlanan özgün Yunanca metinden çeviri: Çağdaş Polili
---------------------------------------------
Μυρίζει γιασεμί...
Η έντονη μυρωδιά του γιασεμιού από το μισογεμάτο με νερό ποτήρι στην κουζίνα ενεργοποιεί συναισθήματα. Ένας γλυκός πόνος, κάτι σαν έρωτας βαραίνει το στήθος. Νοσταλγία... αναμνήσεις. Η μυρωδιά είναι γνώριμη. Συνυφασμένη με την ύπαρξή μου σε αυτό τον τόπο. Μυρίζει Κύπρος...
Χρόνια είχα να δώσω σημασία στη μυρωδιά του γιασεμιού. Σαν να χάθηκε για πολλά χρόνια από τις γειτονιές. Ψέματα... δεν χάθηκε. Στολίζει ακόμα τις αυλές. Το δικό μου, το πήρε η ανακαίνιση εδώ και μερικά χρόνια. "Μινιμαλισμός" είναι η νέα τάση μου είχε πει ο αρχιτέκτονας και το' ριξα για να επεκτείνω το μινιμάλ τσιμέντο. Μετανιώνω... Τώρα κλέβω όπου βρω μπροστά μου ένα-δυο άνθη για να μυρίσει το σπίτι μου Κύπρος.
****
Πόσο περίεργα ενεργοποιείται το μυαλό. Μια μυρωδιά, χίλιες αναμνήσεις. Θα 'μουν 12 - 13 χρονών. Είχα πάει σε μια από τις εκδηλώσεις των γυναικών στην πράσινη γραμμή. Κάναμε αλυσίδα κρατώντας η μία την άλλη κατά μήκος της νεκρής ζώνης και οι πιο ατρόμητες έσπαγαν τα οδοφράγματα που έστηναν τα Ηνωμένα Έθνη για να παν στην άλλη πλευρά. Η μάνα μιας συμμαθήτριάς μου είχε συλληφθεί μαζί με άλλες γυναίκες σε μια προηγούμενη εκδήλωση. Η διαμαρτυρία ήταν για να αφεθούν ελεύθερες. Είχαμε και την συμπαράσταση της ελληνικής κυβέρνησης. Η τότε υπουργός πολιτισμού της Ελλάδας, μεγάλη προσωπικότητα της τέχνης και του κινηματογράφου, με διεθνές κύρος Μελίνα Μερκούρη ακολουθούσε μερικές από τις εκδηλώσεις των γυναικών.
Όλοι θαύμαζαν την Μελίνα. Μια γυναίκα με εκρηκτικό ταμπεραμέντο, ελληνική αυθεντία, ομορφιά αρχαίας Θεάς, απίστευτο θράσος, γερή κράση και ηγετική προσωπικότητα. Την θαύμαζα με την παιδική μου αφέλεια, την θαυμάζω και με την ωριμότητα των σαράντα μου χρόνων. Μια γυναίκα που κατάφερε να ξεχωρίσει στα δύσκολα χρόνια της ανδροκρατούμενης ελληνικής πολιτικής σκηνής. Η σθεναρή, ηγεμονική της στήριξη οδήγησε σχεδόν όλες τις γυναίκες στις εκδηλώσεις.
***
Παρασυρόμενη από αυτή τη στήριξη έπιασα τον εαυτό μου να φωνάζει το σύνθημα "Ελλάς σκέπασε κι εμάς, της Κύπρου τα ελληνόπουλα μην τα ξεχνάς". Αν και μου φαινόταν παράξενο που το σύνθημα ακολουθούσε το τραγούδι σε μουσική Θεοδωράκη και στίχους Ρίτσου "Αυτό το χώμα είναι δικό τους και δικό μας", αλλά δεν βαριέσαι... Στα 12 δεν το πολυψάχνεις. Δεν είχα επεξεργαστεί στο μυαλό μου μέχρι τότε όλα όσα απλά θεωρούνταν δεδομένα. Γεννήθηκα και μεγάλωνα σε μια διαιρεμένη πατρίδα. Ήταν δεδομένο. Δεδομένη ήταν και η μορφή του πατριωτισμού. Και το σύμβολο της αγωνιστικότητας, η Μελίνα, ήταν εκεί, μαζί μας!
Στην ανθρώπινη αλυσίδα κατά μήκος της πράσινης γραμμής, από τη μια κρατούσα το χέρι μιας συμμαθήτριας μου και από την άλλη το χέρι μιας άγνωστης μεσήλικης γυναίκας, η οποία απλά μας άκουγε να φωνάζουμε απαιτώντας την προστασία της Ελλάδας χωρίς να αντιδρά. Σε μια στιγμή από αυτές που το πλήθος συνωμοτεί για ένα λεπτό απόλυτης ησυχίας, σκύβει και με ρωτά αν αναγνωρίζω τη μυρωδιά που σπάει τις μύτες μας. "Γιασεμί" της λέω με χαμόγελο ικανοποίησης γιατί νόμιζα αφελώς ότι είχα απαντήσει στο κουίζ. "Και έρχεται από την άλλη πλευρά. Κύπρος κόρη μου. Κι από 'κει Κύπρος" είπε και με ‘βγαλε από τη δύσκολη θέση το επόμενο δυνατό σύνθημα, το οποίο ούτε θυμάμαι πια ποιο ήταν.
***
Μόλις είχα πάρει το πρώτο μάθημα κυπριακής ιστορίας. "Κι από 'κει Κύπρος". Δεν είναι δεδομένη η διαίρεση. Ποια διαίρεση όμως; Των Κυπρίων η διαίρεση. Τι σχέση έχει η Ελλάδα; Πώς μπορείς να απαιτείς την αποχώρηση της Τουρκίας και να αποζητάς την ίδια ώρα την αγκαλιά της Ελλάδας; Και το γιασεμί από την άλλη πλευρά κάποιος Κύπριος το ποτίζει, το φροντίζει.
Ούτε το όνομα αυτής της γυναίκας δεν ξέρω. Από τότε, κάθε φορά που περνούσα από κάπου κοντά στην πράσινη γραμμή, προσπαθούσα να μυριστώ το γιασεμί από την άλλη πλευρά. Κι έκλεβα τα λόγια της. "Μυρίζει Κύπρος". Μελίνα, αν ζούσες, νομίζω θα συμφωνούσες.