Aygün Bahar ÖKMEN

Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ), “küresel acil durum” ilan etmesine neden olan ve maymun çiçeği olarak da bilinen Mpox virüsü ile mücadele konusunda, Kıbrıs’ın kuzeyi, Covid-19 pandemisi sürecine benzer bir karmaşa yaşıyor…

Bir yandan Bulaşıcı Hastalıklar Üst Komitesi bir dizi karar ürettiğini açıklıyor, diğer yandan komitenin üyeleri “herhangi bir karar üretilmediğini” söylüyor; açıklanan kararları sorgulatan bilgiler paylaşıyor…

YENİDÜZEN, 100’den fazla ülkede görülen Mpox virüsüyle ilgili Kıbrıs’ın kuzeyindeki çalışmaları araştırdı, alınması planlanan önlemleri sorguladı.

Resmi Gazete’de yayımlanan Bulaşıcı Hastalıklar Üst Komitesi kararlarında, virüsün tanı yönteminin PCR testleri olduğu belirtildi. Ayrıca, tedavi için kullanılacak ilaçların mevcut olduğu belirtildi. Kararlarda, hem test hem de ilaç konusunda stok artırımına gidileceği ifade edildi.

Ancak YENİDÜZEN’e konuşan ve hem Üst Komite üyesi olan doktorlardan bazıları, PCR testinin, Mpox virüsünü tespit etmek konusunda yetersiz olduğunu belirtti, Kıbrıs’ın kuzeyinde aşı olup olmadığının ise bilinmediğini söyledi.

Doktorlar, hem fikir olunan tek konunun, Kıbrıs’ın kuzeyine giriş yapacak kişilere, mpox virüsüne karşı “bilgilendirici broşür” verilmesi olduğunu belirtti.

Doktorlara göre üzerinde tartışılan bir diğer konu, Kıbrıs’ın kuzeyindeki seks işçiliği…

Mpox’un özellikle cinsel yollarla bulaştığına dikkat çeken bilirkişiler, gece kulüplerindeki kadınlar ile seks işçiliği yapan yabancı öğrenciler konusunda ciddi önlemler alınması gerektiğine dikkat çekti.

Seks işçileri ve yabancı öğrenciler…

Cumhurbaşkanı Sağlık Danışmanı Prof. Dr. Nedime Serakıncı, bu konunun yalnızca Afrika’dan gelen öğrencileri ilgilendirmediğinin altının çizilmesi gerektiğini ifade etti, “bütüncül bir yaklaşım izlemek ve belirli kesimleri veya belli bir toplumu hedef göstermemek gerek” dedi.

Seks işçilerinin çalıştığı işletmelere işaret eden Serakıncı, “Bu kurumların kendi tedbirlerini alması ya da bu işletmeleri kullanan kişilerin bu tarz kişisel hijyen kurallarına dikkat ederek korunaklı davranmaları bulaşa engel olacaktır” şeklinde konuştu.

Bulaşıcı Hastalıklar Üst Komitesi’nden, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı  Dr. Emre Yusuf Vudalı ise “Daha ziyade tükürük, yakın temas ve cinsel temas ile bulaşan bir hastalık. Dolayısı ile bu hastalığı bulaştıracak risk grubundaki kişilerde seks işçileri ön plana çıkıyor. Bu da toplantıda tartışıldı. Hem denetlenen hem de maalesef denetlenmeyen bir kısım var. Aşı geldiği zaman bu kişilerin hem aşılanması hem de bilgilendirilmesi için ekstra bir efor sarf edileceği toplantıda konuşulan başlıklardandı” şeklinde konuştu.

Kıbrıs Türk Tabipler Birliği Genel Sekreteri  Dr. Ceyhun Dalkan ise “Covid gibi aynı odada bulunmak ile bulaşmadan ziyade Mpox, daha yakın temas, cinsel ilişki, ortak kıyafet kullanımı, havlu, çarşaf vb. ortak kullanımı ile bulaşır.” Dedi. Dr. Dalkan, “Ülkedeki legal ve illegal seks işçilerinin bilgilendirilmesi ve o popülasyonun aşılanması konusunda ciddi bir talepte bulunuldu. Bunu değerlendirecekler” dedi. 

Kıbrıs Türk Serbest Çalışan Hekimler Birliği Asbaşkanı Dr. İlker İpekdal ise “asıl bulaş, lezyonu olanla yakın temastır. Cinsel yolla da bulaşır. O nedenle seks işçileri de gündeme geldi. Kayıt dışı olarak bunu yapan öğrenciler de var. Bunlara da dikkat edilmesi gerektiği dile getirildi. Bu konuda bir uyarı geldi” şeklinde konuştu.

Aşı eksikliği…

Bulaş ile mücadele konusunda birincil konulardan aşı konusunda da Kıbrıs’ın kuzeyinde ciddi bir bilinmezlik yaşanıyor…

Aşı konusunda konuşan Cumhurbaşkanı Sağlık Danışmanı Prof. Dr. Nedime Serakıncı, “Tek başına Mpox aşısı diye bir şey yok… 80 öncesi doğanlarda çiçek aşısı var. Bunun %85’e kadar koruması var” dedi.

Yeni çıkan bir Mpox aşısı olduğunu ancak üretiminde sıkıntılar yaşandığını belirten Serakıncı, “Hiçbir ülkede bol miktarda yok” ifadelerini kullandı. Serakıncı, “Fakat şunu belirteyim, 1980 öncesi tüm dünyada çiçek hastalığının yok olması ile aşılamaya son verilmişti. Dolayısı ile 80 sonrası doğan kişilerde çiçek aşısı yok. Ancak 80 öncesi doğanlarda çiçek aşısı var” diyen Serakıncı, bu aşıların %85’e kadar koruması olduğunu ifade etti.

Bulaşıcı Hastalıklar Üst Komitesi’nden, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı  Dr. Emre Yusuf Vudalı ise aşı konusunda, “Dünyada zaten aşı temininde bir problem var. Yine de Türkiye’ye hem bağış hem de ücretli aşı için Sağlık Bakanlığı üzerinden başvuru yapıldı. Bunların sonuçlanmasını bekliyoruz” dedi.

“PCR ve ilaç stoku arttırılacak”

Cumhurbaşkanı Sağlık Danışmanı Prof. Dr. Nedime Serakıncı:

“Ülkeye giriş yapacak olan herkese MPOX ile ilgili bilgiler içeren bu broşürler dağıtılacak”

Cuma günü Cumhurbaşkanlığı’nda gerçekleşen Mpox virüsü ile ilgili istişare toplantısına ilişkin bilgi veren Cumhurbaşkanı Sağlık Danışmanı Prof. Dr. Nedime Serakıncı, “Sağlık Bakanlığı, Eğitim Bakanlığı, Muhaceret ve dolayısı ile İçişleri Bakanlığı, Bulaşıcı Hastalıklar Üst Komisyonu gibi ilgili tüm birimlerin bir araya gelerek gerçekleştirdiği bir istişare, bilgi alışverişi toplantısıydı” dedi.

“Bu konu sadece Afrika’dan gelen öğrencileri ilgilendirmiyor”

Serakıncı bu konunun yalnızca Afrika’dan gelen öğrencileri ilgilendirmediğinin altının çizilmesi gerektiğini ifade ederek; “Toplantıya katılan herkesin ortak kararı, bütüncül bir yaklaşım izlemek ve belirli kesimleri veya belli bir toplumu hedef göstermemek yönündeydi. Nedeni ise öğrencilerin bir kısmı belli bir havzadan gelirken, diğer bir kısmının tatil veya farklı sebeplerle dünyanın farklı yerlerinden gelebilecek olmasıdır” dedi.

Serakıncı, “Dolayısı ile muhacerette, girişte, broşürler ve kitapçıklar hazırlanarak ülkeye giriş yapacak olan herkese Mpox ile ilgili bilgiler içeren bu broşürler dağıtılacak. Bunun altyapı çalışmaları başlamış durumdadır ve çok kısa bir zamanda tamamlanarak dağıtılacak. Bu broşürlerde, kitapçıklarda kişinin kendisini nasıl takip edebileceği, kendisinde belirtilerin olup olmadığını nasıl anlayabileceği, bir şüphe durumunda hangi kurumdaki hangi bölüme başvurabileceği, kendini ne şekilde koruyabileceği gibi çeşitli bilgiler yer alacak. Bu kitapçık istisnasız herkese verilecek. Çünkü kimin nereden hangi hastalığı kapabileceğini bilemeyiz. Dolayısı ile seyahat eden herkese bu bilgilendirme kitapçıkları dağıtılacak” şeklinde konuştu.

Mpox’un yayılma şeklini tanımlayan Serakıncı, “Yakın temas, aynı havluyu kullanma, aynı çarşafta uyuma, döküntülü bir kişi ile temas, döküntü esnasında döküntülü kişi ile damlacık yoluyla bulaşacak şekilde yakın temas, cinsel temas, vücut sıvıları ile temas ile gerçekleşebiliyor. Tıpkı kızamık ve suçiçeğinde olduğu gibi Mpox’ta da hasta ile aynı kıyafetlerin kullanılmaması, aynı havlunun, aynı çarşafın kullanılmaması, yakın temasta bulunulmaması gerekiyor. Bu da bize kişisel hijyenin önemini bir kez daha hatırlatıyor” şeklinde konuştu.

Seks işçileri… “Bu kurumların kendi tedbirlerini alması gerek”

Seks işçilerinin çalıştığı işletmelere işaret eden Serakıncı, “Bu kurumların kendi tedbirlerini alması ya da bu işletmeleri kullanan kişilerin bu tarz kişisel hijyen kurallarına dikkat ederek korunaklı davranmaları bulaşa engel olacaktır. Bahsettiğim gibi ortak bir havlunun kullanılması durumunda bile bulaş gerçekleşebilir dolayısı ile Mpox bulaşması için illa böyle bir işletmeye gitmeniz gerekmez. Bizim ülkemizde şu anda geçerli olmamakla birlikte kemirgenlerden geçen bir hastalık, zoonotik bir hastalık. Kemirgenler tarafından ısırılmak da aynı hastalığa neden olabilir” ifadelerini kullandı.

“ilkokul seviyesinde bile gerekli eğitimlerin öğretmenlere ve velilere verilmesi gerek”

Toplantıda konuşulan başlıklardan birinin de okulların açılması ile kızamık ve suçiçeği gibi diğer döküntülü hastalıkların da döneminin gelecek olması ve Mpox’un bunlarla karıştırılma riski olduğunu ifade eden Serakıncı, “Bunların karıştırılmaması için ilkokul seviyesinde bile gerekli eğitimlerin öğretmenlere ve velilere verilmesi, bilgilendirilmelerin yapılması gerekir. Herhangi bir alerjik reaksiyona bağlı gelişen iki üç kabarcığın ya da sinek ısırığının panik yaratması durumuna karşı bu bilgilendirmeler önem arz ediyor” dedi.

“Tek başına Mpox aşısı diye bir şey yok… 80 öncesi doğanlarda çiçek aşısı var. Bunun %85’e kadar koruması var”

Serakıncı Mpox’a karşı aşılama hakkında konuşarak, “Tek başına Mpox aşısı diye bir şey yok. Mpox artı eski tip çiçekle birleştirilmiş yeni bir aşı çıktı son bir yılda. Fakat üretiminde sıkıntı var. Hiçbir ülkede bol miktarda yok” ifadelerini kullandı. “Fakat şunu belirteyim, 1980 öncesi tüm dünyada çiçek hastalığının yok olması ile aşılamaya son verilmişti. Dolayısı ile 80 sonrası doğan kişilerde çiçek aşısı yok. Ancak 80 öncesi doğanlarda çiçek aşısı var” diyen Serakıncı, bu aşıların %85’e kadar koruması olduğunu ifade etti. “Çiçek aşısı olan kişilere Mpox bulaşması durumunda da hastalığın hafif geçirileceği dünyada genel olarak kabul görmüştür. Hastalığa açık olabilecek olan 60-65 yaş grubu daha önceden aşılanmış grup olduğu için bir paniğe gerek yok” şeklinde konuştu.

Mpox için birebirde bunun için bir ilaç olmasa da antivirallerin faydalı olduğunun bilindiğini ifade eden Serakıncı, “Bununla ilişkili olarak gerekli tedbir amaçlı talepler Sağlık Bakanlığı tarafından yapıldı. İsteklerde bulunuldu. Aşı ve ilaçlar için taleplere cevap bekleniyor. Bu yalnızca tedbir amaçlıdır. Dediğim gibi esas risk grubu olan 55 yaş ve üstü kişiler aşılanmış durumda olduğu için bir risk durumumuz yoktur. İhtiyaç olursa elde bulunması açısından bu ilaçlar ve aşılar talep edildi. Bunun yanı sıra veriler bize, bulaş olduktan sonra ilk üç gün içerisinde hemen aşı yapılması durumunda yine koruyuculuğun sağlandığı ve hastalığın hafif geçirildiğini gösteriyor” ifadelerini kullandı.

“Henüz adamızda Mpox görülmedi”

Yapılacak olan çalışmalara değinen Serakıncı, “Eğitimlerin verilmesi, farkındalığın arttırılması yolunda bir takım telkinler göreceğiz. Baktığınız zaman şu anda dünyada gerek Dünya Sağlık Örgütü’nün gerek CDC’nin (Hastalık Koruma ve Kontrol Merkezi) önerileri bu doğrultudadır. Biz de bir ada ülkesi olarak kendi ülkemize uyumlu tedbirlerin hatırlatılması yönünde bir bilgi alışverişinde bulunduk. Toplantının sonucunda tüm taraflar gerekirse Cumhurbaşkanlığının da çağrısı ile belirli aralıklarla toplanılabileceğini kabul etti. Şu anda panik olunacak bir şey yok. Henüz adamızda MPOX görülmedi. Bunun yanında olası risk gruplarının da daha tedbirli olması yönünde gerekli eğitimlerin verilmesi ile, broşürlerin ve bilgi paylaşımlarının yapılarak halkın bilinçlendirilmesinin daha sağlıklı olduğu görüşündeyiz” şeklinde konuştu.

Sağlık Bakanlığı ve Bulaşıcı Hastalıklar Üst Kurulu’nu temsilen toplantıya katılan Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı  Dr. Emre Yusuf Vudalı:

“Mpox için ne yazık ki test yok”

Sağlık Bakanlığı ve Bulaşıcı Hastalıklar Üst Komitesi temsilen Cumhurbaşkanlığı’ndaki toplantıya katılan Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı  Dr. Emre Yusuf Vudalı, Cumhurbaşkanlığı’ndaki toplantıda, Dünya Sağlık Örgütü ve CDC’nin önerileri doğrultusunda önerilerde bulunduklarını ifade ederek “Şu aşamada dünyanın hiçbir yerinde karantina, kapanma ya da ülkeye girişte test gibi uygulamalar bulunmuyor. Ne yazık ki zaten böyle bir test de yok Mpox için. Yani kan alarak veya PCR gibi bir test ile tarama mümkün değil. Dolayısı ile bunu yapmak istesek bile bilimsel olarak şu aşamada bize yardımcı olabilecek bir test bulunmuyor. Bizim bu noktada yapmamız gereken, kişileri bilgilendirmektir” şeklinde konuştu.

“Şu anda özel bir merkez yok… Şüpheli bir vaka varsa Lefkoşa Devlet Hastanesi Enfeksiyon Servisi’ne yönlendiriliyor”

Vudalı, “Örneğin şu aşamada bilgiler nedir?” diye sorarak “Afrika kıtasında bazı ülkelerde Mpox var. Dolayısı ile özellikle Afrika bölgesinden gelen kişilere sınır kapılarından girerlerken bilgilendirme yapılacak” ifadelerine yer verdi.

Okullara posterler ve billboardlara afişler yerleştirileceğini söyleyen Vudalı, “Kişilerde belli şikâyetler görüldüğü zaman, kişilerin hangi merkeze başvurmaları gerektiği konusunda bilgilendirmeler yapılacak. Şu anda özel bir merkez yok. Şu aşamada şüpheli bir vaka varsa Lefkoşa Devlet Hastanesi Enfeksiyon Servisi’ne yönlendiriliyor kişiler. Ancak vaka sayısı çoğalırsa özel merkezlerin kurulması da gündeme geldi. Hazırlık dönemindeyiz. Nasıl ilerleyeceğimizi konuştuk. Covid döneminden de belli bir tecrübe edindik. Dolayısı ile duruma göre ilerleyeceğiz. Önerilerimizi bilimsel olarak Dünya Sağlık Örgütü, CDC, eCDC’ye göre yapıyoruz. Şu aşamada amaç kişileri bilgilendirmek…” ifadelerini kullandı.

“Bu hastalığa bulaşacak ya da bulaştıracak risk grubundaki kişilerde seks işçileri ön plana çıkıyor”

Mpox’un aslında Covid gibi üst solunum yolu enfeksiyonu olmadığı için, sıklıkla damlacık veya hava yolu ile bulaşmadığını ifade eden Vudalı, “Daha ziyade tükürük, yakın temas ve cinsel temas ile bulaşan bir hastalık. Dolayısı ile bu hastalığı bulaştıracak risk grubundaki kişilerde seks işçileri ön plana çıkıyor. Bu da toplantıda tartışıldı. Hem denetlenen hem de maalesef denetlenmeyen bir kısım var. Aşı geldiği zaman bu kişilerin hem aşılanması hem de bilgilendirilmesi için ekstra bir efor sarf edileceği toplantıda konuşulan başlıklardandı” şeklinde konuştu.

“Türkiye’ye hem bağış hem de ücretli aşı için Sağlık Bakanlığı üzerinden başvuru yapıldı”

“Hastalığa yakalanan kişiler için tedavi seçeneklerimiz var mı?” sorusuna Vudalı, “Tedavi seçenekleri ülkede mevcut, ancak stoğumuzu arttırmak için girişimde bulunduk. Aşılar içinse, dünyada zaten aşı temininde bir problem var. Yine de Türkiye’ye hem bağış hem de ücretli aşı için Sağlık Bakanlığı üzerinden başvuru yapıldı. Bunların sonuçlanmasını bekliyoruz” dedi.

“Bir pandemi daha beklemiyoruz”

İnsanları paniğe sevk etmeye gerek olmadığının altını çizen Vudalı, “Bu oldukça önemli. Bizler bir pandemi daha beklemiyoruz. Covid’deki gibi bir salgın olmayacaktır. Zaten şu anda Afrika ülkeleri dışında yerel bulaşın olduğu bir ülke de yok. Ama bu hastalık ülkemize geldiği zaman hazırlıklı olmak istiyoruz. Bu toplantıların amacı da budur. Eylül, Ekim ve Kasım ayları bizim için önemlidir. Sıtma da bu aylarda daha çok görülmeye başlanıyor. Çünkü bu dönemde öğrenciler dönmeye ya da gelmeye başlıyor adaya. Bu nedenle Mpox için de bu aylarda uyanık olmamız gerek” şeklinde konuştu.

Kıbrıs Türk Tabipler Birliği Genel Sekreteri  Dr. Ceyhun Dalkan:

“Şu anda ülkede aşı yok diye anladık ama net bir bilgi de vermediler”

Kıbrıs Türk Tabipler Birliği Genel Sekreteri  Dr. Ceyhun Dalkan ise Cumhurbaşkanlığı’nda yapılan toplantıya ilişkin, “Mpox konusunda Bakanlık henüz net kararlarını açıklamadı. Orası da bir karar alma yerinden ziyade toplanıp konuştuğumuz, istişarede bulunduğumuz bir ortamdı. Eğitim Bakanı, Cumhurbaşkanı, Sağlık Bakanlığı temsilcileri ve bu gibi isimler vardı. Orada herhangi bir karar alınmadı” şeklinde konuştu.

Mpox’un tespit edilebilmesi için test yapılması hakkında konuşan Dalkan, “Şu an için bir test yapılması ile ilgili hiçbir yerde bir öneri yoktur. Sadece kontrol etmek ve sorgulamaktır esas olan. Bir anket doldurulabilir. Bu da şu an için düşünülmüyor. Şu an için sadece bilgilendirici bir broşür vereceklermiş o kadar” ifadelerine yer verdi.

“Aşılar ivedi tedarik edilmeli”

Dalkan, “Bizim görüşümüz şudur; aşılar ivedi tedarik edilmeli, olası temaslılar aşılanmalıdır. Bilgilendirici faaliyetlerin arttırılması gerekir. Ülkeye girecek olanların en azından kabaca, özellikle de bariz görünen lezyonları, döküntüleri, varsa onların değerlendirilmesi gerekir. Hem gelenleri, hem halkı bilgilendirmek çok önemli…” dedi.

“Ülkedeki legal ve illegal seks işçilerinin bilgilendirilmesi ve aşılanması talep edildi”

Mpox’un özellikle yakın temasla ve cinsel yolla bulaşan bir hastalık olduğunun altını çizen Dalkan, “Covid gibi aynı odada bulunmak ile bulaşmadan ziyade daha yakın temas, cinsel ilişki, ortak kıyafet kullanımı, havlu, çarşaf vb. ortak kullanımı ile bulaşır. Gelecek olan öğrencilerin de ortak kullanım alanları ile ilgili bilgilendirilmesi bu nedenle önemli. Uyarıcı bir şey yapılmalıdır. Spor salonları gibi yerlerde belli kurallar konması, bilgilendirilmelerin yapılması… Bir hastalık durumunda direk ulaşabilecekleri ve bu konuda uzman bir merci yok. Belki bir çağrı merkezi kurulabilir” ifadelerine yer verdi.

Aşı tedarikinin çok önemli olduğunun altını çizen Dalkan, “Biz şu anda ülkede aşı yok diye anladık ama net bir bilgi de vermediler. Zaten Bakanlığı temsilen doktorlar geldi, yönetici kesim yoktu. İçişleri Bakanı, Eğitim Bakanı oradaydı ama Sağlık Bakanı yoktu” şeklinde konuştu.

“Ülkedeki legal ve illegal seks işçilerinin bilgilendirilmesi ve o popülasyonun aşılanması konusunda ciddi bir talepte bulunuldu. Değerlendirecekler bunu” ifadelerine yer veren Dalkan, “Bizimle iş birliği içerisinde olurlarsa daha güvenli bir ortam olacağı için halk için de daha inandırıcı olacaktır söylenenler. Açıklamaların da net olması gerekir. Biz karar aldık değil, biz neden ne karar aldık şeklinde… Ne planladıklarını söylemeleri lazım. O konuda hala bize bile geri dönüş yok. Biz bile bilmiyoruz” ifadelerini kullandı.

Kıbrıs Türk Serbest Çalışan Hekimler Birliği Asbaşkanı Dr. İlker İpekdal:

“Seks işçileri ve bunu kayıt dışı yapan öğrencilere dikkat edilmesi konusunda uyarılar geldi”

Mpox’un damlacık yolu ile bulaştığını dile getiren Kıbrıs Türk Serbest Çalışan Hekimler Birliği Asbaşkanı Dr. İlker İpekdal, “Bildiğimiz küçük damlacıklar değil, büyük damlacıklar yolu ile bulaşıyor. Ama asıl bulaş, lezyonu olanla yakın temastır. Cinsel yolla da bulaşır. O nedenle seks işçileri de gündeme geldi. Kayıt dışı olarak bunu yapan öğrenciler de var. Bunlara da dikkat edilmesi gerektiği dile getirildi. Bu konuda bir uyarı geldi” şeklinde konuştu.

İpekdal yeni varyantların farklı şekillerde bulaşı beraberinde getirebileceğine de değinerek; “Aynı zamanda yeni varyantlar havada daha fazla asılı kalabilir. Daha küçük damlacıkla da bulaşabilir. Kişilerin alacağı bireysel hijyen tedbirleri ön planda olacak. Bilgilendirmeler ön planda olacak. Ülkeye girişlerde bilgilendirme broşürleri herkese hitap edecek şekilde hazırlanacak. Muhacerettekiler bilgilendirilecek lezyonları tanıma açısından. Örneğin suçiçeği farklıdır, kızamık farklı, Mpox farklıdır. Dolayısı ile suçiçeğini Mpox sanmamaları için lezyonları ayırt edici bilgilendirmeler yapılacak muhaceretteki kişilere fikri var. Bulaşıcı Hastalıklar Üst Komitesi broşürlere Türkçe, İngilizce, Fransızca olarak bilgilendirmeleri yazmayı düşünüyor” ifadelerini kullandı.