Hakan Karahasan
 [email protected]

Yakın zamanda, 1971 tarihli Modern Turkish Poetry in Translation 10: Turkey sayısı elime geçti. Dergiyi heyecan içerisinde karıştırırken, kendimi edebiyat tarihimizde Kıbrıslı Türk şair/yazarların Türk(çe) edebiyat(ın)a yaptıkları katkılar üzerine düşünürken buldum ve bu konu(lar) üzerine yeterince çalışma olmadığını, yeniden hatırladım. Bu kısa yazıda, yukarıda adı geçen dergiden yola çıkarak Kıbrıslı Türk (örneğin Taner Baybars söz konusu olduğunda onu aynı anda hem Kıbrıslı Türk, hem de Britanyalı olarak değerlendirmek gerekiyor kanımca) şair/yazarların Türk(çe) edebiyat(ın)a yapmış oldukları katkılardan bahsederek konuyu hatırlatma gayesi taşımaktayım. (1) Diğer bir deyişle, yazının edebiyat tarihimizde hemen hemen unutulmuş bazı katkıları hatırlatma amacı dışında başka bir amacı yok. Lakin bunu yaparken, Kıbrıs milliyetçiliği veya oryantalist bir anlayış taşımadığımı, edebiyat tarihine bakıldığında, yaygın kanının aksine, Türk(çe) edebiyat(ı) ile olan ilişkilere bakıldığında ibrenin her ne kadar daha çok merkez-çevre (İstanbul-Lefkoşa) üzerinden gerçekleştiği iddia edilse de, mikro ölçekte çevrenin merkeze değişik şekillerde de olsa, katkılar sağladığını, bazı örnekler üzerinden düşündürmek niyetindeyim. (2) Mikro tarih yazımı ve böylece var olan ilişkileri inkâr etmekten çok, ilişkilerin bazen son derece kişisel sebeplerden de kaynaklanabileceğini, (post)kolonyal Kıbrıslı Türk edebiyatı –bu adlandırmanın da başlı başına bir tartışma konusu olduğunu unutmadan– ile Türk(çe) edebiyat(ı) arasında var olan ilişkinin değişik zamanlarda değişik şekillerde devam ettiğini belirtmek istiyorum. Ancak bu kısa yazı, bütün bir edebiyat tarihinin özetini, bir dergi yazısı olmasından ötürü, içer(e)miyor. Olsa olsa, ileride aralıklarla devam edecek bir çalışmanın ilk adımı olarak değerlendirilmelidir.

            Modern Turkish Poetry in Translation 10: Turkey sayısında yaptıkları seçkide Taner Baybars ve Osman Türkay’ın yer vermiş oldukları şairler sırasıyla şunlardır: Fazıl Hüsnü Dağlarca, Oktay Rifat, Melih Cevdet Anday, İlhan Berk, Behçet Necatigil, Cahit Külebi, Necati Cumalı, Attilâ İlhan, Turgut Uyar, Edip Cansever, Cemal Süreya, Osman Türkay, Cahit Sıtkı Tarancı ve Orhan Veli. Sadece seçilen isimlere bakıldığında dahi, yapılan seçkinin ne kadar zengin bir içerik taşıdığı görebilmek mümkün. Lakin isimler ve seçilen şiirler dışında, yazmış oldukları giriş yazısında Yahya Kemal’den Cemal Süreya ve Turgut Uyar’a kadarki dönemi kısa ve öz bir şekilde İngilizce dilindeki okuyuculara tanıtan Türkay ve Baybars, bu yazıyla o döneme kadar Cumhuriyet ile birlikte Türkçe şiirin nereden nereye, nasıl değiştiğini okuyucuya son derece duru bir dil ile aktarır. Bu bile, İngilizce dilinde Türk(çe) edebiyat(ın)a yapılan önemli bir katkı olarak görülebilir. “Giriş” yazısında Orhan Veli’nin “Sokak Kedisi” ile “Ciğercinin Kedisi” çevirilerine de yer veren yazarlar, yazı ile Türkiye’nin edebiyat tarihi ve siyasi tarihi arasındaki ilişkileri aktararak, modern Türk(çe) şiirinin o döneme değin geçirmiş olduğu aşamaları okuyucuya tanıtmaya çalışmaktadır. Dergide çevirmen olarak yer alan isimlere bakıldığında, bazıları son derece tanıdık olan, Türk(çe) edebiyat(ın)ın önemli isimlerinden Feyyaz Karacan, Talât Sait Halman, Richard McKane gibi isimler yanında, sayının editörleri olan Taner Baybars ve Osman Türkay ile birçok şiiri çeviren Nermin Menemcioğlu bulunuyor.

            Her şairin şiirlerinden örnekler sunulmadan önce, kısa bir biyografisinin de sunulduğu dergi, geçmişten bugüne bakıldığında, belki çok ses getiren bir çalışma olmadı ancak dönem içerisinde yapılan en kapsamlı çalışmalardan birisi olduğu açık. Tam da bu noktada, Taner Baybars ve Osman Türkay’ı salt İngilizce dilinde yazan şairler olarak görmek dışında, önemli bir misyon taşıyan şairler olarak da görmek gerekiyor. Her ikisi de, özellikle 1970’li yıllarda Türk(çe) edebiyat(ın)a çeviriler yoluyla önemli katkılar sağlamış oldukları halde, bu çalışmaların günümüzde kolaylıkla bulunmasını bir yana bırakın, birçok kişinin bu çalışmalardan haberleri dahi yok. Bu yazı, tam da bu yüzden, konuya genel bir giriş yapılması amacı gütmektedir. “Tozlu Raflar Arasında” serisi, ileriki yazılarda bu ve buna benzer çalışmaları edebiyat tarihimize tekrardan hatırlatmayı amaçlamakta olup, konunun edebiyatçılarımız tarafından tartışılmasını amaçlamaktadır.

Dergiyi derleyen iki isimden birisi olan Taner Baybars, bilindiği üzere Nazım Hikmet’in şiirlerini ciddi anlamda İngilizce diline ilk kazandıran isimdir. Kendisinin ilk olarak Selected Poems / Nâzim Hikmet adlı çeviri kitabını 1967 yılında yayımladığı bilinmektedir. Bu çeviriyi, 1971 yılında The Moscow Symphony and Other Poems adlı çalışmanın izlediği ve sonrasında yine Nazım Hikmet şiirlerinden oluşan 1972 tarihli The Day Before Tomorrow: Poems isimli çalışmalar ile İngilizce diline Nazım Hikmet’in kazandırılmasında Taner Baybars’ın ne kadar büyük bir önem taşımış olduğu, edebiyat tarihçileri açısından dahi, neredeyse unutulmuş gibidir. Nazım Hikmet çevirileri dışında, 2000 yılında Mehmet Yaşın’ın şiirlerinden seçki olarak yayımlanan Don’t Go Back to Kyrenia adlı çalışma, Taner Baybars’ın yıllar boyunca İngilizce (ve ara ara Fransızca) şiirler yazmış olmasına rağmen, Türk(çe) edebiyatı(nı) her zaman takip ettiğini ve İngilizce dili ile Türkçe edebiyat dünyası arasında bir köprü kurmaya çalışmış olduğunu gösteren örneklerden sadece bazılarıdır. (3) Demiryürek’in (2018) belirttiği üzere, Baybars ayrıca Ezra Jack Keats’in iki eserini Türkçeye çevirerek, salt bir şair değil, aynı zamanda Türk(çe) edebiyat(ın)a gerek İngilizceden Türkçeye ama daha çok Türkçeden İngilizceye yapmış olduğu çalışmalarla, önemli katkılar sağladığı iddia edilebilir.

Taner Baybars yanında derlemeyi yapan diğer şair Osman Türkay’ın 1965 yılında Yeditepe Yayınları’ndan çıkan T. S. Eliot: Seçme Şiirler adlı çevirisi, bildiğim kadarıyla, Eliot’u Türkçe diliyle buluşturan ilk çalışmadır.  Bunun dışında, Türkay’ın iki çeviri çalışması daha yapmış olduğu bilinmektedir. (4)

Sonuç olarak; bu kısa yazı, yukarıda adı geçen iki şairin Türk(çe) edebiyat(ın)a çeviriler yoluyla yapmış oldukları katkıların günümüzde pek hatırlanmasa da, edebiyat tarihi açısından önemli olduğunu hatırlatmak amacıyla kaleme alınmıştır. Yazının başında belirtildiği üzere, bu kısa yazının amacı yapılan bu çevirilerin Türk(çe) edebiyat(ın)a yapmış oldukları katkıların hangi boyutlarda olduklarını araştırmak değildir. Aksine, edebiyat tarihimizde pek dile getirilmeyen/tartışılmayan bir konuyu, Kıbrıslı Türk şair/yazarların Türk(çe) edebiyat(ın)a geçmişten bugüne ne gibi katkılar koyduklarını örnekler üzerinden hatırlatmak ve sonraki adım olarak analizlerin, tartışmaların yapılmasına ön ayak olma niyeti taşımaktadır. “Tozlu Raflar Arasında” serisi, ileride (değişik aralıklarla) bu ve buna benzer konuları mütevazı bir şekilde gündeme getirmeye devam etme amacı taşımaktadır.

NOTLAR:

1. Taner Baybars’ı her ne kadar Kıbrıs’ta ısrarlı bir şekilde  Kıbrıslı Türk edebiyatına ait olarak görme düşüncesi görülse de, kendisinin İngilizce dilinde yazması dışında, uluslararası edebiyat dünyasında ‘British poet (Britanyalı şair)’ olarak bilindiği unutulmamalı. Taner Baybars, çokdilli çalışmaları ile bir yandan Kıbrıslı Türk, Türkiye edebiyatı içerisinde yer alırken, diğer yandan ise gerek ağırlıklı olarak İngilizce dilinde yazmış olması, gerekse poetikası ile Britanya şiir geleneği içerisinde de yer almakta, kozmopolit bir postkolonyal Britanya şairi olarak adlandırılabilir.
2. Elbette resme genel olarak bakıldığında, yapılan bazı çalışmaların merkez-çevre dominant söylemini değiştirmediği iddia edilebilir, lakin mikro ölçekte de olsa, ibrenin çevreden merkeze doğru yöneldiğine dair örneklerin özellikle edebiyat tarihi açısından önem taşıdığını düşünmekteyim.
3. Taner Baybars üzerine yakın dönemde yayımlanan bir yazı için, bkz: Demiryürek, M. (2018). “Kıbrıs’tan Britanya’ya Uzanan Bir Ada İnsanı Taner Baybars.” Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, I/2 (Ocak) s. 79-94.
4. Osman Türkay üzerine daha detaylı çalışmalar için, bkz: Öznur, Ş. & Tuncay Özdoğanoğlu (2003). Uzay Çağı Ozanı Osman Türkay. Lefkoşa: Gökada Yayınları; Nesim, A. (2010). Osman Türkay Bildiriler. Lefkoşa: Kıbrıs Türk Yazarlar Birliği Yayını.

Kaynakça

Demiryürek, M. (2018). “Kıbrıs’tan Britanya’ya Uzanan Bir Ada İnsanı Taner Baybars.” Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, I/2 (Ocak) s. 79-94.

Nesim, A. (2010). Osman Türkay Bildiriler. Lefkoşa: Kıbrıs Türk Yazarlar Birliği Yayını.

Öznur, Ş. & Özdoğanoğlu, T. (2003). Uzay Çağı Ozanı Osman Türkay. Lefkoşa: Gökada Yayınları.

Çeviriler

1. Taner Baybars çevirileri:

Hikmet, Nazım. Selected Poems of Nazim Hikmet. London: Cape, 1967; New York: Humanities Press, 1968.

Hikmet, Nazım. The Day Before Tomorrow. Oxford: Carcanet Press, 1971.

Hikmet, Nazım. The Moscow Symphony and Other Poems. London: Rapp and Whiting, 1970; Chicago: Swallow Press, 1971.

Hikmet, Nazım. A Sad State of Freedom. (Richard McKane ile birlikte). Warwick: Greville Press, 1990.

Yashin, Mehmet. Don't Go Back to Kyrenia. London: Middleesex, 2000.

Keats, Ezra Jack. The Snowy Day/Karlı Bir Gün. London, Bodley Head, 1980.

Keats, Ezra Jack. Peter's Chair/Peter'in Sandalyası. London: Bodley Head, 1980.

2. Osman Türkay çevirileri:*

Eliot, T. S. Seçme Şiirler. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 1965.

O World Stop Rolling. (Türkçeden İngilizceye) Stephenson and Sons Ltd. Press,1972.

The Leaves of Love. (Türkçeden İngilizceye), T. Lyon and Co.Press, Liverpool, 1976.

* Liste Wikipedia’nın Osman Türkay başlığından alınmıştır. Listenin asıl alındığı yer için, bkz: Öznur & Özdoğanoğlu (2003).