Trajedilerde Bölücü Hat

*******************
“Bilgi vermek yerine, duygusallık ve birinciliği kapmak yarışı…”
*******************

Duygularda bölücü hat yoktur. Gönyeli’de 7 yaşındaki çocuğun trajik ölümünü Kıbrıslı Rumlar da Kıbrıslı Türklerle aynı duygularla okudular. Hayatını kaybedenin ve failin Kıbrıslı Türkler olduğu öğrenildiğinde sarsıntı daha da büyük hale geldi.
Kıbrıs’taki en trajik haberin hissi değeri özdeşim olduğu zaman büyür.  

Fakat trajedilerle ilgili konulara bir bölücü hat girmek zorundaysa, bu hat bilgi, bilginin yayınlanması ile okur avcılığı ve deontoloji arasında bir yerde sınırlandırılmalıdır.
Deontoloji, bir mesleği uygularken uyulması gereken ahlaki değer ve etik kuralları anlatır.
Gazetecilikte son derece önemlidir.
Kitle iletişim çağı önemli bir tehdidi de hepimize dayatıyor.
İnternet sayfaları ve sosyal medya araçlarıyla yaşanan elektronik devrimde, teyit edilmemiş veya esas açısından faydasız bilgilerin, fotoğrafların, isimlerin ve unsurların kontrolsüz yayınlanması tehlikeli olabiliyor. Ayrıca, zaten trajik olan durumun daha da büyütülmesine katkı koyabiliyor.
Yeşil hattın bir yanında 7 yaşındaki çocuğun ölümü veya yeşil hattın öte yanında, Strovolos’taki çifte cinayet gibi haberler bu hususta verilebilecek karakteristik örneklerdir. Motivasyon kaynağı bilgi vermek yerine, duygusallık ve birinciliği kapmak olan örnekler kesinlikle bunlarla sınırlı değildir.    

* * *

Bu makaleyi yazmama sebep olan unsur, Gönyeli’deki trajedinin ortaya çıkmasının birkaç saat sonrasında çocuğun annesi ile fotoğrafının yayınlanmasıdır. Kanaatimce gereksiz bir yayın. Bu gibi anlarda, ölen ve öldürülenin neye benzediğinin bir önemi yoktur. Trajediye kimlerin dahil olduğu merakının giderilmesinin de bir manası yoktur. Bu kadar büyük bir trajedinin üzerinden sadece bir saat geçmişse, tüm akrabaların olaydan haberdar olmadığı aşikârdır. Muhakkak ki, haberi medyadan almaları zaten yaralanacak olan ruhlarında daha da büyük bir yara açar.          .

* * *

Dil engelinden ötürü haberin kapsamını tamamıyla yargılayamam. Fakat anlattığım durumla ilgili olarak Kıbrıs Rum tarafında yaşanan ve yine açıklayıcı olan birkaç örnek verebilirim. Strovolos’taki çifte cinayet meselesini bir kenara bırakacağım. Durumu bir de kendi yazımla daha da çığırından çıkarmayayım. Bu olay zaten kontrolden çıkmış durumdadır. Bunun sorumlusu da gazetecilerin yanı sıra devlet ve sosyal medya kullanıcılarıdır.

Birkaç yıl önce meydana gelmiş bir trafik kazası örneği vereceğim. Bu kazada genç bir kişi gerçekten çok trajik koşullar altında hayatını kaybetmişti. Anne babası Avustralya’daydı ve kara haberi medyadan öğrenmişlerdi. Oğullarının arabasının fotoğrafı ile birlikte “Asfaltta Trajik Ölüm” manşetiyle öğrenmişlerdi…   

Hassasiyet sadece yakınlara haber vermekle ilgili değildir, ölüme olan saygıyla ilgilidir. Ayrıca, kişilerin mahremiyetlerine saygı göstermekle ilgilidir. Bu kişiler yaşamdan göçmüş olsalar bile…

* * *

Benim “taraf”tan bir örnek daha vereyim. Yıllar önce vaftiz – manevi babası tarafından cinsel tacize uğradığı doğrultusunda suç duyurusunda bulunmuş olan genç bir kız ölü bulunur. İntihar ettiği varsayılır. Dava görülür ve vaftiz babası yargılanıp suçlu bulunur, cezasını çeker.  Medyada ve sosyal medyada kızın tüm yaşamı gözler önüne serilir.

Bu noktada sadece gazeteciler değil, ‘bilirkişiler’, siyasiler, psikologlar, uzmanlar ve daha birçokları başroldeydi. Mesele inanılmaz boyutlar almış,  muazzam bir sarsıntı ile çirkin bir duruma yol açmıştı. Öte yandan, bir başka boyutta da zarara yol açmıştı: Benzer durumdaki kız veya oğlan çocuklarının ifşaatları… Hiçbir cinsel taciz mağduru yaşamının medyada çarşaf çarşaf yayınlanmasını istemez. Yaşıyor da olsa öldükten sonra da olsa… Özel hayatın yayınlanması korkusu, artık cinsel taciz ile ilgili suç duyurusunda bulunmakla ile ilgili bir caydırıcı unsurdur.              

Ancak masumluk kriterinde de hassasiyet olmalıdır. Bir suç ne kadar açık olursa olsun, yargılayacak olan ne gazeteci, ne okuyucu ne de sosyal medya kullanıcılısıdır. Yargılayacak olan mahkemedir. Günün sonunda fail kurban durumuna da düşebilir. Kendi sorunlarından, psikolojik, toplumsal, ekonomik, bağımlılık veya başka sorunlarından onu korumayan bir toplumun kurbanı durumuna düşebilir. Veya bir köşe yazısında kolayca anlatılamayacak başka unsurların kurbanı olmuş olabilir.

* * *

Neyse ki veya maalesef (birçok durumda neyse ki diyorum) çok küçük bir coğrafyada yaşıyoruz ve bu coğrafyada şu veya bu şekilde bir trajedinin başını çekenlerle bağlantılı unsurları rahatça bulabiliyoruz. Komşular, akrabalar, tanıdıklar, tanıdıkların tanıdıkları, arkadaş ve tanıdıkların akrabaları, iş arkadaşları, sınıf arkadaşları, okul arkadaşları, üniversiteden arkadaşlar, köylüler mağdur veya fail olabilirler. Belki de bu yüzden trajedilere karşı bu denli demonstratif olabiliyoruz. Belki de bu yüzden doğal veya doğal olmayan ölümü kabullenemiyoruz bir türlü. Her ne kadar kinik duyulsa da ölüm yaşamın içerisindedir. Trajediler de öyle. Çünkü cennette değil, dünyada yaşıyoruz.

* * *

Bu ortamda, öncelikle bizler, gazeteciler duygulara kapılıp gitmemeyi öğrenmeliyiz. Anında bilgi sağlamak tehlikeler içerir ve bu tehlikeleri göz önünde bulundurmalıyız. Çünkü nesnel amacımız haber avcılığı değil, normal toplumsal tutarlılığa ve bütünlüğe, bunun devamlılığına katkı koymaktır.
Bu görüşe herkesin katılmadığını biliyorum, ama kendimi dışarıda tutmaksızın bunları bir itiraf olarak kaleme aldım.

 

YENİDÜZEN için yazılmış Yunanca özgün metinden çeviri: Çağdaş Polili
 

Η διαχωριστική γραμμή στις τραγωδίες

Δεν υπάρχει διαχωριστική γραμμή στα συναισθήματα. Με τα ίδια συναισθήματα διάβασαν οι Ελληνοκύπριοι, όπως και οι Τουρκοκύπριοι την είδηση του τραγικού θανάτου του 7χρονου παιδιού στο Κιόνελι.  Μεγαλύτερος ήταν ο συγκλονισμός από το γεγονός ότι θύτης και θύμα ήταν Τουρκοκύπριοι. Η συναισθηματική αξία μιας είδησης, ακόμη και της πιο τραγικής στην Κύπρο, από όποια πλευρά κι αν προέρχεται, είναι μεγαλύτερη όταν υπάρχει ταύτιση.   

Αν πρέπει όμως να μπει μια διαχωριστική γραμμή σε θέματα που αφορούν σε τραγωδίες, αυτή θα πρέπει να οριοθετηθεί κάπου ανάμεσα στην πληροφορία και στη δημοσίευσή της και κάπου ανάμεσα στο κυνήγι της αναγνωσιμότητας και στη δεοντολογία.

Την εποχή της ηλεκτρονικής επανάστασης στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, των ιστοσελίδων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η χωρίς συγκράτηση και επεξεργασία δημοσίευση ανεπιβεβαίωτων ή  αχρείαστων με την ουσία της  υπόθεσης πληροφοριών, φωτογραφιών, ονομάτων και στοιχείων, μπορεί να καταστεί τραγικά επικίνδυνη και να συντείνει στη μεγιστοποίηση της ήδη τραγικής κατάστασης.

Ειδήσεις όπως αυτή του θανάτου του 7χρονου παιδιού από τη μια πλευρά της πράσινης γραμμής και του διπλού φονικού στο Στρόβολο από την άλλη πλευρά της πράσινης γραμμής, είναι χαρακτηριστικές και σίγουρα όχι οι μοναδικές στις οποίες κινητήρια δύναμη  στην παροχή πληροφόρησης ήταν το συναίσθημα και το κυνήγι της πρωτιάς και όχι η ενημέρωση.

Αφορμή για αυτό το άρθρο στάθηκε η δημοσίευση λίγη μόλις ώρα μετά την αποκάλυψη της τραγωδίας στο Κιόνελι φωτογραφίας του παιδιού με τη μητέρα του. Αχρείαστη κατά την άποψή μου. Σε στιγμές όπως αυτές, σημασία δεν έχει πώς μοιάζει το θύμα ή ο θύτης, ούτε η ικανοποίηση της περιέργειας για το ποιοι εμπλέκονται στην τραγωδία. Μία ώρα μετά την αποκάλυψη μιας τέτοιου μεγέθους τραγωδίας, είναι περισσότερο από προφανές ότι οι συγγενείς, δεν έχουν όλοι ενημερωθεί για το συμβάν. Και σίγουρα η ενημέρωσή τους από τα ΜΜΕ αποτελεί ακόμη μεγαλύτερο τραύμα στον ήδη τραυματισμένο ψυχισμό τους.

Δεν μπορώ να κρίνω στην ολότητα την κάλυψη της είδησης, λόγω του γλωσσικού κωλύματος. Μπορώ όμως να δώσω παραδείγματα τα οποία συνέβησαν στην ελληνοκυπριακή πλευρά τα οποία είναι χαρακτηριστικά αυτού που περιγράφω. Θα αφήσω κατά μέρος το διπλό φονικό στον Στρόβολο, για να μην οξύνω περισσότερο με τη δική μου γραφή την κατάσταση, η οποία είχε ξεφύγει από τον έλεγχο με ευθύνη όχι μόνο των δημοσιογράφων, αλλά και της πολιτείας και των χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Θα δώσω ένα πιο ανώδυνο παράδειγμα ενός θανατηφόρου τροχαίου που έγινε πριν από λίγα χρόνια. Θύμα ένας νεαρός, ο οποίος έχασε τη ζωή του πραγματικά κάτω από πολύ τραγικές συνθήκες. Οι γονείς του έλειπαν στην Αυστραλία και έμαθαν τα κακά μαντάτα από τα ΜΜΕ όταν είδαν τη φωτογραφία του αυτοκινήτου του γιου τους να συνοδεύει δημοσιεύματα με τίτλους όπως «τραγικός θάνατος στην άσφαλτο».

Η ευαισθησία δεν έγκειται μόνο στην ενημέρωση των οικείων, έγκειται και στο σεβασμό προς τον θάνατο, αλλά και στο σεβασμό της ιδιωτικής ζωής των ανθρώπων, ακόμη κι αν αυτοί έχουν φύγει από τη ζωή. Εδώ χωρά άλλο ένα παράδειγμα από τη δική μου πλευρά. Ένα νεαρό κορίτσι, το οποίο κατήγγειλε πριν χρόνια σεξουαλική παρενόχλησή της από τον ιερέα – ανάδοχο πατέρα της, εντοπίζεται νεκρό. Εικάζεται ότι αυτοκτόνησε. Η υπόθεση ήταν δεδικασμένη και ο ιερέας είχε καταδικαστεί και εκτίσει την ποινή του. Στα ΜΜΕ και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ξεδιπλώθηκε ολόκληρη η ζωή του κοριτσιού, με πρωταγωνιστές, όχι μόνο δημοσιογράφους, αλλά και αρχιερείς, πολιτικούς, ψυχολόγους, ειδικούς και άλλους. Το θέμα πήρε απίστευτες διαστάσεις και προκάλεσε τεράστιο συγκλονισμό και αποτροπιασμό. Προκλήθηκε όμως ζημιά σε άλλο επίπεδο: Αυτό της αποκάλυψης από άλλα κορίτσια ή αγόρια παρόμοιων περιστατικών. Κανένα θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης δεν θέλει να ξεδιπλώνεται η ζωή του στα ΜΜΕ, ούτε εν ζωή, ούτε μετά θάνατο. Ένας από τους πλέον αποτρεπτικούς παράγοντες καταγγελιών για σεξουαλική παρενόχληση, είναι ο φόβος της δημοσίευσής τους.

Ευαισθησία όμως πρέπει να υπάρχει και στο κριτήριο της αθωότητας. Όσο εξόφθαλμο κι αν είναι ένα έγκλημα, αυτός που δικάζει δεν είναι ούτε ο δημοσιογράφος, ούτε ο αναγνώστης ή ο χρήστης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτός που δικάζει είναι το Δικαστήριο. Στο τέλος της ημέρας, ο θύτης μπορεί να είναι επίσης θύμα. Θύμα ενδεχομένως μιας κοινωνίας η οποία δεν τον προστάτεψε από τα δικά του προβλήματα, ψυχολογικά, κοινωνικά, οικονομικά, εξαρτήσεων ή άλλα, ή θύμα άλλων πολλών παραγόντων, οι οποίοι δεν μπορούν εύκολα να καταγραφούν σε ένα μόνο άρθρο.

Ευτυχώς ή δυστυχώς (ευτυχώς θα έλεγα τις περισσότερες φορές) ζούμε σε ένα πολύ μικρό τόπο, στον οποίο με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, βρίσκουμε συνδετικά στοιχεία με τους πρωταγωνιστές μιας τραγωδίας. Γείτονες, συγγενείς, γνωστοί, γνωστοί των γνωστών, συγγενείς φίλων και γνωστών, συνάδελφοι, συμμαθητές, συμφοιτητές, συγχωριανοί, μπορεί να είναι θύματα ή θύτες. Ίσως γι’ αυτό να είμαστε πολύ εκδηλωτικοί απέναντι σε τραγωδίες. Ίσως γι’ αυτό να μην έχουμε καταφέρει την αποδοχή του θανάτου, φυσιολογικού ή αφύσικου. Όσο όμως κι αν ακούγεται κυνικό, ο θάνατος είναι μέσα στη ζωή. Το ίδιο και οι τραγωδίες. Γιατί ζούμε στη Γη και όχι στον παράδεισο.

Σε αυτό το περιβάλλον, πρώτοι εμείς, οι δημοσιογράφοι, θα πρέπει να μάθουμε να αποστασιοποιούμαστε από συναισθήματα. Η άμεση παροχή πληροφόρησης ενέχει κινδύνους, τους οποίους οφείλουμε να λαμβάνουμε υπόψη. Γιατί αντικειμενικός μας στόχος δεν είναι μόνο το κυνήγι της είδησης, αλλά και η συμβολή στην ομαλή κοινωνική αλληλουχία και συνέχεια.

Αυτά ως παραδοχή, χωρίς να εξαιρώ τον εαυτό μου και γνωρίζοντας πως με αυτή την άποψη δεν συμφωνούν όλοι.